जब आमाको दाहसंस्कार गर्न दिइएन
पोखरा — लामो समयको प्रेम सम्बन्धलाई अमृत भुजेल र पूजा गन्धर्वले ३ वर्षअघि विवाहमा परिणत गरे । अमृत जनजाति परिवारका हुन् भने पूजा दलित परिवारकी । पोखरा–२७ अर्चलेका छिमेकी र आफन्तले भने उनीहरूको बिहे देखिसहेनन् । अमृतको परिवार बहिष्कारमा पर्यो ।
दुईबीच २०७५ पुस ६ मा अदालतमा विवाह भएको हो । २७ वर्षीय अमृत भेटेरिनरीको गाडी चलाउँछन्, २४ वर्षीया पूजा स्नातक तेस्रो वर्षमा पढ्छिन् । उनीहरूको बिहेलाई परिवारले सहजै स्विकारे पनि आफन्त र छिमेकीले पचाएनन् । अमृतले ‘तल्लो जातकी केटी’ बिहे गरेको भन्दै परिवारलाई नै छिःछिः र दुरदुर सुरु भयो ।
तीन भाइमध्ये अमृतका बुबा कृष्णबहादुर जेठो छोरा हुन् । हजुरबुबा वर्षौंअघि बितिसकेका थिए । हजुरआमा दुर्गीमाया अमृतकै घरमा बस्थिन् । पूजालाई भित्र्याएपछि भने हजुरआमा माइलो छोरा रेशम र कान्छो भीमबहादुरकहाँ बस्न थालिन् । दसैंमा कृष्णबहादुरलाई टीका लगाउनै छोडिन् । काकाहरूले अमृत र पूजालाई घरमा बोलाउन परै जाओस् बाटोमा भेट्दासमेत नराम्रो व्यवहार गर्न थाले । न पूजाआजामा बोलाइयो न बिहेवर्तनमा । बुबाको वार्षिक श्राद्धमा पनि कृष्णबहादुर छुटाइए । सार्वजनिक धारोमा अमृतको परिवारले पानी थाप्दा छिमेकीले सुनपानी छर्किन थाले ।
भदौ १८ मा अमृतकी हजुरआमा दुर्गीमाया बितिन् । कृष्णबहादुरलाई घाटमा कपाल काट्न दिइएन । छोराले दलित बिहे गरेकाले कृष्णबहादुर ‘अछूत’ भइसकेको भन्दै दाहसंस्कारबाट वञ्चित गराइयो । मलामी फर्किएपछि भीमबहादुरको घरमा किरिया बस्ने सल्लाह भयो । त्यति नै बेला छिमेकी रमा घमाल क्षत्रीले कृष्णबहादुरलाई १३ दिने किरियामा नमिसाउन रेशम र भीमबहादुरलाई उक्साइन् । जेठी बुहारी राधिकालाई पनि माइली सरिता र कान्छी शिवसँग ५ दिनको ठाडो किरियामा नमिसाउन भनिन् । उपस्थित सबैले ‘हो मा हो’ मिलाए । माइली र कान्छी बुहारीले त राधिकालाई लुछ्नै गए । किरिया बस्ने घरमा टेक्न दिएनन् । राधिका भाग्दै आफ्नो घर पुगिन् । स्थानीय अगुवा गोविन्द वाग्ले र प्रहरीको करकापले कृष्णबहादुरलाई भने अरू दुईसँग मिसाइयो तर पकाउन दिइएन । दुई जनाभन्दा केही परै राखियो । राधिका आफ्नो घरमा एक्लै ठाडो किरिया बसिन् ।
छोराले पूजालाई विवाह गर्दादेखि नै विभेद खेप्दै आएकी राधिकाको मन यसपल्ट नराम्रोसँग भाँचियो । ‘मेरो छोराले गन्धर्व बिहे गरेपछि समाज नै बोलेनन् । आफन्तले नाता नै टुटाए,’ उनले भनिन्, ‘आफन्त हुन्, छिमेकी हुन् भनेर सहेर बसियो । यसपल्ट अति नै भयो ।’ १३ दिनको संस्कार सकिएपछि उनी अर्चलेको बतासेबाट न्याय खोज्दै पोखरा झरिन् । उनलाई छोराबुहारीले दह्रो साथ दिए । छिमेकी गोविन्द वाग्लेको आड पाए ।
उनीहरू असोज ५ मा जिल्ला प्रहरी कार्यालय कास्की पुगे । छिमेकी रमा घमाल क्षत्री, आफन्त रेशम भुजेल, सरिता भुजेल, भीमबहादुर भुजेल र शिव भुजेलले आफूहरूमाथि जातीय विभेद गरेको भन्दै जाहेरी दिन खोजिन् । प्रहरीले प्रमाण नपुगेको भन्दै साक्षी र भिडियो रेकर्ड ल्याउन भन्यो । उनीहरूले भोलिपल्ट साक्षी लिएर पुगे । त्यस दिन पनि प्रहरीले जाहेरी लिएन । अर्को दिन बिहीबार प्रहरीले दुवै पक्षलाई बोलायो । सकेसम्म आपसमा मिल्न भन्यो । कांग्रेसका जिल्ला उपसभापति राजेन्द्रमणि पौडेल र एमालेका २७ नम्बर वडा कमिटी अध्यक्ष सूर्यमणि लामिछानेले पनि मिलापत्र गर्न दबाब दिए । उनीहरूले उल्टै पीडितलाई आफन्त, छरछिमेक चाहिने भन्दै जाहेरी नदिन धम्क्याए ।
‘गाउँको कुरा गाउँमै मिलाउनुपर्छ, भोलि यही समाजमा नबसेर कहाँ जाने भनेर हामीलाई तर्साएका थिए,’ राधिकाले भनिन्, ‘खुट्टै ढोगे पनि अब कानुनी बाटोबाटै जान्छु भनेर ढिपी कसें ।’ अमृत र पूजा पनि कानुनी उपचारकै बाटो जानेमा अडान लिए । प्रहरीले ५ जनाविरुद्ध जातीय तथा अन्य सामाजिक छुवाछूत र भेदभावसम्बन्धी कसुरमा राधिकाको जाहेरी दर्ता गर्यो । प्रहरीका अनुसार सबै जनाविरुद्ध पक्राउ पुर्जी जारी भएको छ ।
मुलुकी अपराध संहिता, २०७४ को दफा १६८ बमोजिम अपमानजनक वा अमानवीय व्यवहार गर्न वा गराउन हुँदैन । गरेमा पाँच वर्षसम्म कैद र ५० हजार रुपैयाँसम्म जरिवाना हुने व्यवस्था छ ।
प्रकाशित : आश्विन १०, २०७८ ०९:५८
