वामदेवको दोस्रो बहिर्गमन : एमाले अब ‘लुलो’ हुन्छ कि ‘धूलो’ ?

हुन पनि हो, जुन बेला गौतम एमालेभित्र बसेका छन् त्यो बेला पार्टीचाहिँ बलियो भएको छ । तर उनले पार्टी बाहिर सरकारका जिम्मेवारी लिएका छन् त्यो बेला उनले एमालेको साख जोगाउन सकेका छैनन् । पटक-पटक मन्त्री हुदाँ उनीमाथि प्रश्न उठेका थिए । एमालेभित्र नेताहरूको आन्तरिक समिकरणमा निर्णायक भूमिकामा रहने तीनै गौतम शुक्रबार दोस्रोपटक पार्टीबाट बाहिरिएका छन् ।

महाकाली सन्धिको विषयमा पार्टीभित्र विवाद चर्किंदै गएपछि गौतमले २०५४ सालमा पहिलोपटक एमाले विभाजन गर्दै नेकपा (माले) गठन गरेका थिए । २०५६ मा भएको आमनिर्वाचनमा मालेले एक स्थान पनि जित्न नसकेपछि गौतमले २०५८ सालमा बिनासर्त एमालेसँग एकता गरेका थिए । त्यो विभाजनको फाइदा २०५६ सालको आमनिर्वाचनमा कांग्रेसले उठाएको थियो भने माले र एमाले दुवैसँग असन्तुष्ट रहेका कार्यकर्ताको ठूलो पंक्ति त्यस समयमा सशस्त्र युद्ध गरिरहेको नेकपा (माओवादी)मा गएको थियो । जसले माओवादीको सहरमा संगठन मजबुद बनाएको थियो ।

एमालेभित्र कुनै समयमा ‘किङकेमर’को भूमिकामा रहेका गौतमको प्रभाव पछिल्लो समयमा कमजोर हुँदै गएको थियो ।

दोस्रो संविधानसभा निर्वाचनपछि उनले केपी शर्मा ओलीलाई संसदीय दलको नेता बनाउन महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेका थिए । त्यसपछि २०७१ मा भएको पार्टीको नवौं महाधिवेशनमा ओलीलाई अध्यक्ष जिताउन निर्णायक नेतामध्ये गौतम पनि थिए । तर पछिल्लो समयमा उनलाई साथ दिँदै आएको समूहले परित्याग गरेपछि गौतमको अवस्था कमजोर बनेको थियो ।

पटक-पटक समूह र अडान परिवर्तन गरेको भन्दै गौतमको आलोचना हुँदै आएको थियो । एमाले र माओवादी केन्द्र विभाजनपछि दुवै दललाई एकै स्थानमा ल्याउने भन्दै राष्ट्रिय अभियान सञ्चालन गरेका थिए । उनको अभियान प्रभावकारी हुन सकेन । पछि एमालेसमेत विभाजनलाई रोक्ने भन्दै अभियान चलाउने बताए ।

एमालेको बैठकमै पुगेर अध्यक्ष ओलीसँग एकताका लागि आफूलाई भूमिका दिन आग्रह गरे । त्यसमा अध्यक्ष ओलीले कुनै चासो देखाएनन् । स्थायी कमिटीको बैठकमा अध्यक्ष ओलीले शक्ति केन्द्रित गरेको भन्दै आलोचना गरेका थिए । ओलीको कार्यशैलीको चर्को आलोचना गर्ने गौतमले शुक्रबार राजीनामा दिँदै गर्दा पनि ओलीमाथि व्यक्तिवादी, सर्वसत्तावादीदेखि राष्ट्रपतिलाई दुरुपयोग गरेको आरोपसमेत लागएका छन् ।

पछिल्लो समयमा गौतम एमालेमै रहने वा माधवकुमार नेपाल नेतृत्वको नेकपा (एकीकृत समाजवादी)मा रहने भन्ने विषयमा फरक–फरक दाबीहरु आएका थिए । गौतमले नेकपा (एस) मा रहनका लागि सो दलको मार्गनिर्देशक सिद्धान्त जनताको बहुदलीय जनवाद(जबज) हुनुपर्ने अडान राखेका छन् ।

मुक्ति मोर्चासँग एकता गर्दै २०३५ सालमा अखिल नेपाल क्रान्तिकारी कोअर्डिनेसन केन्द्रको सदस्य बनेर मुक्ति मोर्चा गौतमसहितको समूह प्रवेश गरेको थियो । त्यसको केही महिनापछि कोअर्डिनेसन केन्द्रबाट माले बनेको थियो । भूमिगतकालमा गण्डकी र लुम्बिनी क्षेत्रमा पार्टीको संगठन निर्माणमा काम गरेका थिए ।

एमालेमा फर्केपछि उनले विभाजन गरेर गल्ती गरेको बताउने गरेका थिए । ‘एमालेमा आँट भएको नेता म थिए । मैले पार्टी विभाजन गरे र चेते । अब एमाले विभाजन गर्न कसैले आँट गर्दैन’, गौतमको भनाइ हुने गरेको थियो । तर तीनै गौतम माधवकुमार नेपालले विभाजनको आँट गरेपछि उनीसँगै जानका लागि अहिले एमाले छोडेका छन् ।

२०४८, २०५१ मा बर्दिया १ बाट विजयी भएका गौतमले २०७० सालको दोस्रो संविधानमा बर्दिया र प्युठानबाट जितेका थिए । २०५६ को आमनिर्वाचन, २०६४ सालको संविधानसभा र २०७४ सालको आमनिर्वाचनमा उनी पराजित भए । गौतम तीन पटक उपप्रधानमन्त्री तथा गृहमन्त्री बने ।

गौतम–ओली सम्बन्ध

अध्यक्ष ओली र गौतमको सम्बन्ध उतारचढावपूर्ण थियो । दुवै एमालेका पुराना नेता हुन् । उमेरमा ओलीभन्दा गौतम ४ वर्ष जेठा छन् । मदन भण्डारीले पाँचौं महाधिवेशनमा जनताको बहुदलीय जनवादको कार्यक्रम ल्याउँदा ओली र गौतम एकै ठाउँमा थिए । त्यसबेला गौतम र ओलीलाई भण्डारीका दायाँबायाँ हातको रूपमा समेत चित्रण गरिन्थ्यो । तर छैटौं महाधिवेशनमा आउँदा दुई नेताबीच सम्बन्ध चिसियो । महाधिवेशनमा कार्यनीतिसम्बन्धी प्रस्ताव कसले पेस गर्ने भन्नेमा ओली र गौतमबीच विवाद चुलियो । अन्त्यमा ओलीले मूल प्रस्ताव पेस गरे ।

गौतमले फरक मतको दस्तावेज लगेका थिए । महाकाली सन्धिका बेलामा ओली पक्षमा उभिए, गौतम विपक्षमा । यही विवादका कारण २०५४ सालमा गौतमले पार्टी फुटाएर माले बनाए । पार्टी एकीकरणपछि २०६९ को सातौं महाधिवेशनमा ओली र गौतमबीच सम्बन्ध सुध्रियो । महाधिवेशनमा गौतमले ओलीको पक्ष लिए र गौतम पक्षका व्यक्तिहरूले ओलीलाई सघाएनन् । त्यसपछि ओली पक्षले पार्टीभित्र पूर्वमाले पृष्ठभूमिकाहरूलाई अलिक बढी नै कित्ताकाट गर्न थाले ।

अवसरहरूमा पनि माले पृष्ठभूमिकालाई निषेध गर्ने खालको शैली अपनाएपछि गौतम चिढिए । २०६५ को आठौं महाधिवेशनमा यही कारण गौतम खनालको कित्तामा बसे । महाधिवेशनको पहिलो तीनवर्षे कार्यकालमा खनाल–गौतम र नेपाल–ओलीको समूह बन्यो । पार्टीभित्र तीव्र गुटबन्दी हुन थालेपछि पहिलो राष्ट्रिय प्रतिनिधि परिषद्को बैठकको अवसर पारेर खनाल र ओलीबीच आन्तरिक एकता गराउने सूत्र खोजियो । त्यसको डिजाइनर गौतम र उनका सहयोगीहरू थिए । त्यही बेलामा ओलीलाई पार्टीको तेस्रो वरीयतामा ल्याइयो । ओलीलाई नेता मान्न आफू तयार रहेको र पार्टीको वरीयतामा आफू चौथो नम्बरको व्यक्ति हो भन्दै गौतम आफैं चर्चा गर्दै हिँडे ।

तेस्रो वरीयतामा ल्याउने गौतमको प्रयासबाट ओली खुसी भए । तर झन्डै एक वर्षअघिबाट खनाल र ओलीको समीकरण भत्किँदै गयो र गौतम पनि ओलीबाट टाढिए । २०७१ मा ओलीलाई संसदीय दलको नेता र २०७२ को महाधिवेशनमा अध्यक्ष बनाउन गौतमले नै भूमिका खेले ।

त्यसपछि एमाले र माओवादी केन्द्रबीचको एकीकरणमा पनि गौतमको भूमिका थियो । नेकपा बनेपछि गौतम कहिले ओली त कहिले पुष्पकमल दाहालको कित्तामा लागे । नेकपामा अन्तरसंघर्ष चर्किएपछि मझधारमा रहे । सर्वोच्च अदालतको फैसलाबाट एमाले र माओवादी केन्द्र ब्यूँतिएपछि उनी कहिले ओली त कहिले नेपाल समूहसँग नजिकिए । अहिले ओलीसँग असन्तुष्टि राख्दै नेपाल बाहिरिएपछि गौतम पनि एमाले छोडेर हिँडेका छन् ।

गौतमको बहिर्गमनसँगै पञ्चायतकालदेखि एमाले पार्टी निर्माणमा जोडिएर कुनै न कुनै रुपमा नेतृत्वमा बसेका वा भूमिका खेलेका पहिलो पुस्ताका नेताहरूमा अब ओलीमात्र बाँकी छन् । विगतमा नेतृत्व गरेका नेपाल, झलनाथ खनाल बाहिरिइसकेका छन् ।