'नेपाली सिमेन्ट उद्योगबाट वार्षिक ३४ लाख ५० हजार मेट्रिक टन कार्बनडाइअक्साइड उत्सर्जन'

नेपालमा सिमेन्ट उद्योगहरुबाट वार्षिक रुपमा कति मात्रा कार्बन डाइअक्साइड उत्सर्जन हुन्छ भन्ने सवाल अब तथ्यांकमा भेटिने भएको छ । युरोपियन केमिकल सोसाइटीको कमेस्ट्री एन्ड द इन्भारोन्मेन्ट डिभिजनले प्रकाशित गर्ने जर्नल अफ इन्भारोमेन्टल साइन्स एन्ड पोलुसन रिसर्चमा प्रकाशित अनुसन्धानले नेपालमा वार्षिक ३.४५ मिलियन मेट्रिक टन कार्बन डाइअक्साइड सिमेन्ट उद्योगहरुबाट निस्कने गरेको देखाएको हो ।

मध्यपश्चिम विश्वविद्यालयका विज्ञान, प्रविधि तथा इन्जिनियरिङ संकायका डिनसमेत रहेका जलवायु विज्ञ सुदीप ठकुरीसहित त्रिविका सिंहबहादुर खत्री र सविता थापाले संयुक्त रुपमा गरेको अनुसन्धानले उत्सर्जनको मात्रा निकालेको हो । उक्त जर्नलमा प्रकाशित आलेखअनुसार सन् २०१९ मा मात्रै नेपालमा ३.४५ को मिलियन मेट्रिक टन कार्बनडाइअक्साइड सिमेन्ट उद्योगहरुबाट उत्सर्जन भएको हो ।

सिमेन्ट उत्पादन गर्ने क्रममा कच्चा पदार्थ तयार गर्ने, क्लिंकर बनाउने र ग्राइन्डिङ(धूलो पार्ने) क्रममा उत्सर्जन हुने गर्छ । उनीहरुले यसैको आधारमा कार्बन डाइअक्साइडको मात्रा निकालेका हुन् । उत्सर्जित कार्बन डाइअक्साइडमध्ये सिमेन्ट उत्पादन गर्ने क्रममा क्लिंकर बनाउने प्रक्रियामा १.८७ मिलियन मेट्रिक टन, कोइला बाल्दा १.५२ मिलियन मेट्रिक टन र विद्युतको प्रयोगबाट चाही ०.०६२ मिलियन मेट्रिक टन कार्बन डाइअक्साइड निस्कने अनुसन्धानकर्ता ठकुरीले बताए ।

सिमेन्ट उत्पादन गर्न ३ वटा प्रक्रिया अपनाइन्छ । कच्चा पदार्थको तयारी, क्लिंकरको उत्पादन र जिपसमको प्रयोग । यी प्रक्रियाको कच्चा पदार्थको तयारी र अन्य प्रक्रियाका क्रममा ग्यास उत्सर्जन हुन्छ ।

क्याल्सियम कार्बोनेट, क्याल्सियम, सिलिकन,आल्मनियम र आईरन अक्साइडलगायतका तत्व/वस्तुलाई टुक्राएर कच्चा पदार्थ तयार गर्ने प्रक्रियामा, क्लिंकर बनाउने प्रक्रियामा, कच्चा पदार्थलाई उच्च तापक्रम दिएर तताउँदा, विद्युत् प्रयोग गर्दा, क्याल्सियम कार्बोनेटलाई क्याल्सियम अक्साइडमा परिवर्तन गर्ने क्रममा कार्बनडाइअक्साइड उत्सर्जन हुने सह-प्राध्यापक ठकुरीले जानकारी दिए ।

अनुसन्धानले सन् १९८७ देखि २०१९सम्म नेपालमा २२.७३ मिलियन मेट्रिक टन कार्बनडाइअक्साइड सिमेन्ट उद्योगहरुबाट उत्सर्जन भएको पनि देखाएको छ । विश्वमा सिमेन्ट उत्सर्जनबाट उत्पादन हुने कार्बनडाइअक्साइड उत्सर्जनमा नेपालले ०.०६ प्रतिशत योगदान गर्छ । विश्वमा वार्षिक २.०८ गिगाटन कार्बन सिमेन्ट उद्योगहरुबाट उत्सर्जन हुन्छन् ।

'मानवीय कारणले हुने कार्बन उत्सर्जनमध्ये सिमेन्ट उत्पादनबाट विश्वमा ५ देखि ८ प्रतिशतसम्मको कार्बन उत्सर्जन गर्छ,' उनले भने, 'अहिलेको जनसंख्याको वृद्धिदरसँग सन् २०५०मा सिमेन्टको उत्पादन १२ देखि २३ प्रतिशतसम्मको उत्पादन हुने अपेक्षा गरिएको छ । '

सन् २०२०सम्म नेपालमा १२४ वटा सिमेन्ट उद्योगहरु दर्ता भएका थिए । तीमध्ये ६६ वटा चालु अवस्थामा छन् भने ५८ वटा छैनन् । सबैभन्दा बढी उद्योगहरु क्रमशः प्रदेश नम्बर ५,१ र २ मा छन् । प्रदेशमा दर्ता भएका ५३ उद्योगहरुमध्ये २५ वटा चालु अवस्थामा छन् ।

जीडीपी र एचडीआई बढेसँगै सिमेन्टको उत्पादन पनि बढ्ने गरेको अनुसन्धानले देखाएको छ । सन् १९८७ देखि २०१९सम्मको तथ्यांक हेर्दा जीडीपी र एचडीआईलाई सिमेन्ट उत्पादनलाई दाँज्दा बढ्दै जाँदा सिमेन्ट उत्पादन पनि बढ्दै गएको देखिएको छ ।

अनुसन्धानकर्ताहरुले सिमेन्ट उत्पादनमा प्रयोग हुने कोइलाको मात्रा, परिणामको तथ्यांक, विद्युत् खपतको तथ्यांक, क्लिकंर उत्पादन हुने प्रक्रियासम्बन्धीको तथ्यांक लिएका थिए । त्यसैको आधारमा कार्बन उत्सर्जनसँग जोडेर तथ्यांक निकालिएको थियो । एक मेट्रिक टन क्लिंकर उत्पादन गर्दा ०.५ मेट्रिक टन कार्बनडाइअक्साइड उत्सर्जन हुने उनले बताए । कोइलाको प्रयोगबाट एक मेट्रिक टन सिमेन्ट उत्पादनका लागि ०.४ मेट्रिक टन कार्बनडाआइअक्साइड उत्सर्जन हुन्छ ।

विद्युत् प्रयोगबाट एक टन सिमेन्ट उत्पादन गर्दा ०.०१ मेट्रिक टन कार्बन डाइआइअक्साइड उत्सर्जन हुने पनि उनले जानकारी दिए । 'यो विशुद्ध अनुसन्धनात्मक प्रयोग र हरित गृह ग्यास उत्सर्जनसम्बन्धी तथ्यांक लिनुमात्रै हो,' उनले भने,'हाम्रो देशमा सिमेन्ट उत्पादन भइरहँदा कति कार्बनडाइअक्साइड उत्सर्जन हुन्छ भन्ने जानकारी थाहा हुँदा वैकल्पिक इन्धनको स्रोतहरुको खपत र प्रोत्साहनका लागि पनि अनुसन्धानले सघाउँछ ।'

उक्त अनुसन्धानले कच्चा पदार्थको रुपमा वैकल्पिक प्रयोग गर्न सकिने, किलंकरको उत्पादन गर्दा कोइला प्रयोग नगरी अन्य माध्यमबाट पनि गर्न सकिने, विद्युत् खपतलाई बढाउन सके उत्सर्जन कम गर्न सकिने सुझाव दिइएको छ ।

यस्तै गत वर्ष साइन्स अफ टोटल इन्भायर्मेन्ट जर्नलमा प्रकाशित अनुसन्धानले नेपालमा गाईगोरुबाट वार्षिक २ लाख ५४ हजार टन मिथेन ग्यास उत्सर्जन हुने गरेको देखाएको थियो ।