सीपी मैनालीको स्मृतिमा जीवन मगर- 'नख्खु जेलमा सुरुङ खन्दा उहाँ दिलोज्यानले खट्नु भएको थियो'

तत्कालीन मालेका महासचिव सीपी मैनाली तत्कालीन नेतृत्वबाट पूर्वाग्रहपूर्ण व्यवहारका कारण राजनीतिबाट टाढा बस्न बाध्य आलोचनात्मक चेत भएका राजनीतिक व्यक्तिका रुपमा लिन्छन् । झापा आन्दोलनदेखि नख्खुजेलसम्म मगरसँगको सहकार्य मैनालीले यसरी सम्झे :

जीवन मगर झापा आन्दोलनको एक सक्रिय योद्धा हो । उहाँको निधनको समाचारले मलाई अन्त्यन्तै दुखी बनाएको छ । उहाँ किशोर उमेरदेखि नै समाजमा रहेका शोषण–उत्पीडनविरोधी चेतनाबाट जागृत मानिस । जीवन गरिब–किसान परिवारमा जन्मनु भएको थियो । उहाँको परिवारले अरुको जमिन मोही जोतेर कमाउनुहुन्थ्यो । ग्रामिण विद्यालयमा पढ्नुहुन्थ्यो, जहाँ नेत्र घिमिरे हेडमास्टर हुनुहुन्थ्यो । त्यस विद्यालयका अरू धेरै शिक्षकहरू प्रगतिशिल, क्रान्तिकारी विचारबाट प्रभावित थिए । कृष्ण कुँइकेल, गौरा प्रसाई, नारायण श्रेष्ठ पनि त्यही विद्यालयमा पढ्थे । जीवनसहित उहाँहरुको एउटा टोली नै थियो ।

झापाली विद्यार्थीहरू झापा विद्रोहलाई प्रेरणा मान्थे नै । ०२८–०२९ सालमा जीवनकै गाउँमा एउटा घटना भयो । त्यसपछि उहाँ र नारायण श्रेष्ठहरु शंकाको घेरामा आउनुभयो । अनि भूमिगत हुनुभयो र जनताको बीचमा बसेर काम गर्न थाल्नुभयो । गरिब किसानलाई शिक्षित गर्ने, संगठति गर्ने काम गर्नुभयो । छोटो समय अर्थात ५–६ महिनामात्रै उहाँले काम गर्न पाउनुभयो । राज्य दमन धेरै थियो । कोर्डिनेसन केन्द्रको काममा युवाहरु बढो दत्तचित्त भएर लाग्नु भएको थियो । ०२९ को पुस महिनामै उहाँहरु गिरफ्तार हुनुभयो । त्यस वर्ष म झापाको सचिव भएँ । त्यसबेला पक्राउ परेका साथीहरु मध्ये रामनाथ दाहाल, नेत्र घिमिरे, बिरेनसिंह राजबंशी, कृष्ण कुइँकेल र नारायण श्रेष्ठलाई जेल सार्ने बहानमा सुखानीमा लगेर हत्या गरियो ।

सीपी मैनाली

सुखानीको त्यो हत्याकाण्डले जीवन निकै मर्हाहत हुनुभयो । तर, उहाँले पलायनको बाटो लिनुभएन, दृढअठोटका साथ संगठनमा काम गर्नुभयो । झापा जेल हुँदै उहाँ नख्खु जेल पुग्नुभयो । ०३२ सालमा म पनि झापामै गिरफ्तार भएँ । ०३३ सालको असोजमा मलाई पनि नख्खु जेल ल्याइयो । जीवन मगरलगायतका पुराना साथीहरुसँग जेलमा भेट भयो । म जाँदा उहाँहरूले नख्खु जेलमै कोर्डिनेसन केन्द्रको जेल कमिटी बनाउनु भएको थियो । गरिब–किसान परिवारको भएकाले जीवनलाई नै जेल कमिटीको सचिव बनाइएको रहेछ । जेलमा मोहनचन्द्र अधिकारी, आरके मैनालीजस्ता पुराना साथीहरू पनि हुनुहुन्थ्यो । तर, तल्लो वर्गको मानिस आउनुपर्छ भनेर जीवनको नेतृत्वमा कमिटी बनाउनु भएको रहेछ । म गएको तीन चार दिनपछि केही तनाव भयो । पछि साथीहरुले मलाई जेल कमिटीको सचिव बनाए ।

त्यसपछि हामीले जेलबाट निस्कने विषयमा छलफल थाल्यौं । सुरक्षा गार्डलाई कब्जामा लिएर निस्कने कि पर्खाल नाघेर निस्कने कि सुरुङ खनेर निस्कने कि भन्ने विषयमा छलफल गर्‍यौं । सबै विकल्पमा छलफल भएपछि सुरुङ खनेर निस्कने विचार स्वीकार गरियो । यसरी योजना बनेपछि सुरुङ खन्न दिलोज्यान लगाएर जीवनले काम गर्नुभयो । सानो जीउढालको हुनुहुन्थ्यो, बढो मेहेनत गरेर काम गर्नुभयो । मकवानपुरको वीरबहादुर लामा पनि उस्तै मिहिनेत गरेर सुरुङ खन्न खट्नुभयो । उहाँको निधन भइसकेको छ । ललितपुरका माधव पौडेल पनि उस्तै काम गर्नुहुन्थ्यो । हाम्रो मिसन सबैको प्रयत्न र सहकार्यले नै सफल भयो । तर, बढो निष्ठापूवर्क पहलकर्ताकारुपमा खट्नेमा जीवनको नाम अगाडि नै आउँछ ।

हामी जेलबाट बाहिर निस्कियौं । जनताको बीचमा जानेक्रममा केही साथी समातिनुभयो । जेलबाट बाहिर आएपछि पार्टीभित्र केही राजनीतिक र व्यवहारिक समस्या आए । समस्या समाधानका क्रममा जीवनले स्वीकार्ने अवस्था भएन । ०४६ पछि पार्टीमा कार्यनीतिक सवालमा पनि बहस चल्यो । बहुमतपक्षमा रहेका सार्थीहरु, जसको नेतृत्व सुरुमा झलनाथ खनाल अनि मदन भण्डारी, माधव नेपाल, वामदेव गौतमले गर्नुभएको थियो, ले ०३९ को कात्तिकमा तत्कालीन मालेले हाम्रो प्रस्तावका पक्षधरलाई दक्षिणपन्थी ठहर गरेको थियो । हामीले निर्दल हटाएर बहुदल ल्याउनुपर्छ भन्ने कार्यनीति ल्याएका थियौं । तर, ०४६ को कात्तिकमा सीपी मैनालीकै प्रस्तावलाई पारित गर्‍यो । निर्दलीय व्यवस्थाविरुद्ध संयुक्त आन्दोलन गर्ने कार्यनीति बन्यो । र, कांग्रेससँग सहकार्य गरेर आन्दोलनमा लाग्यौं । तर, त्यसक्रममा पार्टीले कार्यनीतिक सवालमा अराजनीतिक ढंगको व्यवहार गर्‍यो । सीपी मैनालीदेखि तलैसम्ममा मान्छेमाथि उस्तै व्यवहार भयो ।

नेतृत्वले त्यसबेलाको सही नीतिलाई सही मान्दामान्दै पनि ती विचारका पक्षधरमाथिको र्दुभावना अहिले पनि हटेको छैन । आफ्ना पनि केही कमजोरी भए होलान्, मुख्यत नेतृत्वको राजनीतिक पूर्वाग्रहकै कारण जीवन नेतृत्वसँग टाढा बस्नुभयो । प्रत्यक्ष राजनीतिबाट अलग भएर व्यवहारिक जीवन बिताउनतिर लाग्नुभयो । पूर्वाग्रहपूर्ण व्यवहार भएपछि सक्रिय राजनीति र नेतृत्वप्रति उहाँको उत्साह रहेन । तर, पनि पार्टीका नीतिहरुमाथि उहाँको सधैं आलोचनात्मक दृष्टिकोण हुन्थ्यो । धेरै समय राजनीतिमा नदिए पनि उहाँको चिन्तन राजनीतिमै थियो । कम्युनिष्ट आन्दोलनबारे चासो राख्ने, अध्ययन गर्ने, ठीक–बेठीक भनेर राय राख्नुहुन्थ्यो । राजनीतिक चिन्तन मरेको थिएन तर उहाँले पारिवारिक र केही व्यवहारिक कठिनाईका कारण राजनीतिमा प्रत्यक्ष योगदान गर्न सक्नु भएन ।

सम्बन्धित समाचार

कान्तिपुरकर्मी जीवन मगरको निधन