उपचारमा हेलिकप्टर प्रयोग गर्ने बढे

नेपालमा डेडिकेटेड मेडिकल हेलिकप्टर छैन । तर, सन् २०१३ देखि हेलिकप्टरमा आईसीयू, पोर्टेबल भेन्टिलेटरसहित एड्भान्स मेडिकल सेटअप (उन्नत चिकित्सा व्यवस्था) गरेर जटिल स्वास्थ्य अवस्थालगायतका बिरामीलाई ठूला अस्पताल पुर्‍याउन थालिएको हो । सरकारले दुर्गमबाट जटिल अवस्थाका सुत्केरीको उद्धार गरी सुविधा सम्पन्न अस्पतालमा उपचार गराउन बजेटको व्यवस्थासमेत गर्दै आएको छ । उपचारका लागि हेलिकप्टर सेवा लिन भने महँगो पर्छ ।

‘सन् २०१३ अघि पाइलट आफैं जाने र उडाएर बिरामीलाई राजधानी ल्याउने गरिएको थियो,’ नेपालमा एचईएमएस सुरु गर्ने विज्ञ डा. सञ्जय कार्कीले भने, ‘दोस्रो लहरमा ३० देखि ५० वर्ष उमेर समूहका बिरामीलाई बढी संख्यामा राजधानी ल्याइएको छ ।’ सबैभन्दा पहिले सन् २०२० अक्टोबर १२ मा हेलिकप्टरमा पेसेन्ट आइसोलेसन युनिट (पीआईयू) राखेर संक्रमितलाई बोक्न सुरु गरिएको हो । चीनबाट पीआईयू ल्याएर बिरामी बोक्ने गरिए पनि पछि महावीर पुनको राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्रले समेत पीआईयू प्रयोग गर्न थालेको डा. कार्कीले बताए । राजधानीदेखि सबैभन्दा टाढा करिब ५ घण्टा १० मिनेट लाग्ने दार्चुलाबाट समेत हेलिकप्टरबाट बिरामीको उद्धार गरिएको छ । ‘धेरै टाढाबाट कोभिडको बिरामी ल्याउँदा ८–९ लाखसम्म खर्च लागेको देखिन्छ भने चितवन र वरिपरिका ठाउँबाट ल्याउँदा दुई–तीन लाखसम्म पर्छ,’ एक हेलिकप्टर कम्पनीका कर्मचारीले भने, ‘सामान्य बिरामीको दाँजोमा कोभिड संक्रमितलाई ल्याउँदा खर्च बढी पर्ने गरेको हो ।’ कोभिड बिरामी बोक्दा पाइलटले व्यक्तिगत सुरक्षा उपकरण लगाउनुका साथै हरेक पटक हेलिकप्टर संक्रमण मुक्त गर्नुपर्ने र प्रयोग गरेका सामग्री डिस्पोज गर्नुपर्ने भएकाले बढी शुल्क लाग्ने गरेको हो ।

माउन्टेन हेलिकप्टरका अपरेसन्स डाइरेक्टर क्याप्टेन शैलेन्द्र बस्नेतले ७ वर्षअघि आईसीयूमा हुने सबै सामानसहितको ‘डेडिकेटेड ईएमएस हेलिकप्टर’ ल्याएका थिए । केही समयपछि चिकित्सा प्रयोजनका सबै सामान निकालेर सामान्य हेलिकप्टर जस्तै उडाउनुपर्‍यो । ‘हामीले ल्याएको हेलिकप्टरमा कम्प्याक्ट आईसीयू नै थियो, चिकित्सक लगायत स्वास्थ्यकर्मीसहित जान मिल्ने हेलिकप्टर यहाँ चल्न सकेन’, उनले अनुभव सुनाए, ‘हामीले चिकित्सकसहित आईसीयू सुविधासम्पन्न हेलिकप्टरमा बिरामी ल्याउने तर अन्य कम्पनीले त्यत्तिकै उडाएर बिरामी ल्याउने गरे । एचईएमएसको कन्सेप्ट कसैले बुझेनन् ।’

कोभिडको दोस्रो लहरमा जटिल बिरामीलाई हेलिकप्टरबाट सुविधासम्पन्न अस्पतालमा लैजाने क्रम बढी देखिएको स्वास्थ्य मन्त्रालयका सहप्रवक्ता डा. समीरकुमार अधिकारीले बताए । ‘आपत्कालीन अवस्थामा चिकित्सा उद्देश्यले हेलिकप्टरबाट बिरामी अस्पताल पुर्‍याउने प्रक्रिया सस्तो बनाउनु आवश्यक छ । यसका लागि स्वास्थ्य बिमाले कसरी समेट्न सक्छ भन्नेबारे गृहकार्य चाहिन्छ ।’

विज्ञहरूका अनुसार न्वाइज (नचाहेको ठूलो ध्वनि), मोसन (चाल) र एल्टिच्युड (उचाइ) ले गर्दा बिरामी जुन अवस्थामा छ, त्यही अवस्थामा अस्पताल पुग्छ भन्न सकिँदैन । ‘कतिपय अवस्थामा बिरामीको अवस्था बिग्रन सक्छ,’ डा. कार्की भन्छन्, ‘कोभिडको दोस्रो लहरमा अलि गम्भीर बिरामी बढी भएकाले हेलिकप्टरमा ल्याउँदा पनि बढी जोखिम देखिएको छ ।’

अक्सिजन धेरै चाहिने बिरामीका लागि हेलिकप्टरमा अक्सिजनको बढी ट्यांक लानु पर्दा गाह्रो हुने उनको भनाइ छ । ‘बरु भेन्टिलेटरमा हालेका बिरामी वाई प्याप, सी प्यापको दाँजोमा ल्याउन अलि सजिलो हुन्छ ।’ केही दिनअघि सास लिन अत्यन्त गाह्रो भएका पोखराका बिरामीलाई ७–८ हजार मिटर माथि उडाएर ल्याउदा गाह्रो हुने भएकाले विस्तारै ल्याउनुपरेको उनले बताए ।

के–के राखिन्छ हेलिकप्टरमा ?

बिरामीलाई हेलिकप्टरमा ‘पोलिमर बल मेट्रेस’ मा राखिन्छ । हेलिकप्टरमा पोर्टेबल भेन्टिलेटरसहित कार्डियाक मोनिटर, सिरिन्ज पम्प, वेन सर्किटलगायत जीवन रक्षक सबैजसो औषधि राखिएको हुन्छ । बिरामी ल्याउँदा हेलिकप्टरमै करिब १२ किलोग्रामका न्यूनतम २ वटा अक्सिजन सिलिन्डरसमेत राखिन्छ । ‘हामी जाने ‘बीथ्रीई’ हेलिकप्टरलाई कस्टमाइज गर्छौं । यसको अगाडिको सिट निकालिन्छ भने बिरामी राख्ने ठाउँ बनाउन पछाडिको सिट फोल्ड गरिन्छ,’ डा. कार्कीले भने ।

चिकित्सा सेवाका लागि उडान भर्ने हेलिकप्टरमा सामान्यतया एक जना पाइलट, एक जना डाक्टर, एक जना पारामेडिक्स, एक जना बिरामीको कुरुवा र एक जना बिरामी गरी पाँच जना रहने गर्छन् । करिब एक दशक पहिले बयोधा अस्पतालले सबैभन्दा पहिले रुफ टप हेलिप्याड (अस्पतालको छतमै हेलिकप्टर उतार्न मिल्ने हेलिप्याड) निर्माण गरेको थियो । राजधानीमा ग्रान्डी इन्टरनेसनल हस्पिटल, नेपाल मेडिसिटी, ह्याम्स र उपत्यकाबाहिर बी एन्ड सी झापा, चरक मेमोरियल हस्पिटल पोखरा, नारायणी बयोधा वीरगन्जको छतमा हेलिकप्टर बस्न मिल्ने बनाइएको छ । वीरगन्ज हेल्थ केयर, क्रिमसन हस्पिटल बुटवल, गण्डकी अस्पताल पोखरा, जिरी अस्पतालमा ग्राउन्डमै राम्रो हेलिप्याड बनाइएको डा. कार्कीले बताए ।