कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२०.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५७

बैनीको दया छ भने...

सुशीला तामा‌ङ

काठमाडौँ — बैनीको दया छ भने
रोदीघर दाइ नाच्यो नभने...
चलन रोदीघरको, अनि भाका ठ्याक्कै टिप्न सकिने यो गीत नारायण गोपाल र तारा देवीले गाएका हुन् ।

बैनीको दया छ भने...

२०२८ वैशाखमा प्रदर्शनमा आएको चलचित्र ‘परिवर्तन’ का लागि यो गीत लेखेका हुन् चेतन कार्कीले । ३० को दशकपछि पनि उनले गरेका सिर्जना कालजयी छन् । लोक संस्कृति, साहित्य तथा संगीतमा ठेट मौलिक रचना उनको विशेषता थियो, नेपाली चलचित्र क्षेत्रका लागि ति धरोहर नै थिए । सर्जक कार्कीको आइतबार ८३ वर्षको उमेरमा निधन भएको छ ।

गत वैशाख १६ मा देहरादूनबाट काठमाडौं आएका उनलाई ज्वरो आएपछि छाउनीस्थित सैनिक अस्पतालमा भर्ना गरिएको थियो । उनको उपचारका क्रममा निधन भएको हो । उनलाई कोरोना संक्रमण पुष्टि भएपछि अस्पताल भर्ना गरिएको फिल्मकर्मी प्रकाश सायमीले बताए । लोकसंगीत, साहित्य, संस्कृति तथा नेपाली फिल्मी क्षेत्रमा कार्कीको योगदान स्मरणीय रहने उनले सुनाए । कार्कीले साहित्यदेखि, लोक संस्कृति, गीति रचना, चलचित्र लेखन तथा निर्देशनमा समेत आफ्नो बहुआयामिक क्षमताको छाप छोडेको साहित्यकर्मी नरेन्द्रराज प्रसार्इंले बताए । ‘उहाँले जुन विधामा हात हाल्नुभो त्यसैमा सफल हुनुभो,’ प्रसाईंले भने, ‘माधवप्रसाद घिमिरेपछि राष्ट्रभक्ति भावनाका सिर्जनामा चेतन कार्की नै अगाडि हुनुहुन्थ्यो ।’ कार्की नेपाली मात्र नभएर हिन्दी तथा उर्दू भाषा, साहित्यमा दखल भएका स्रष्टा थिए । यिनै भाषामा समेत उनले साहित्य सिर्जना गरे ।

स्याङ्जामा जन्मिएका कार्की लाहुरे बाबुसँगै चार वर्षकै उमेरमा सन् १९४२ मा देहरादून पुगेका थिए । उतै पढे । लोक साहित्य र संस्कृतिप्रति बाल्यकालदेखि नै लगाव थियो । कलेज पढ्दा साहित्यिक कार्यक्रममा भाग लिएनन्, नेपाली संगीतमा त्यति भिजेका थिएनन् । तर देहरादून अध्ययनकै बेला एक कार्यक्रममा नेपाली गीत गाउन अनुरोध गरिएपछि ‘निरमाया जोवन गैगयो’ बोलको गीत लेखेर लोक भाका हाली सुनाएको कार्कीले एक अन्तर्वार्तामा बताएका छन् ।

अध्ययनपश्चात् नेपाल फर्केका कार्की २०२० को दशकदेखि नै कला क्षेत्रमा अग्रसर रहे र पछिल्लो समयमा उत्तिकै सक्रिय थिए । २०२३ मा नै उनले लाहुरे संस्कृतिको कथामा आधारित नाटक ‘आत्मा बेचेको छैन’ प्रदर्शन गरेका थिए । त्यसपछि जागिरका दौरान मत्स्य विकास अधिकृतका रूपमा पोखरा पुगेका थिए । उनले शाही नेपाली चलचित्र संस्थानमा स्थापना कालदेखि नै आबद्ध रहेर नेपाली फिल्म क्षेत्रको विकासका लागि योगदान पुर्‍याए ।

लोक संस्कृतिप्रति उनको मोह भने पोखरा बसाइँमा नै प्रगाढ भएको थियो । त्यसै अवधिमा उनले स्याङ्जा, पोखराका लोकभाकादेखि लिएर बाटुलेचौरका सारंगीका धुनहरू सुने । बाह्य मुलुकमा अध्ययन गरे पनि स्थानीय परिवेश र लयलाई संगीतमा ढाल्न सक्ने उनी गण्डकी क्षेत्रकै गौरवका रूपमा रहेको लोकगायक पुरुषोत्तम न्यौपानेले स्मरण गरे । ‘उहाँले बाहिर पढेर आउनुभए पनि आफ्नै संगीत र संस्कृतिलाई बिर्सनुभएन । संगीतका हस्तीहरू नातिकाजी, गोपाल योञ्जन, तारादेवीकै लयमा लोकसंगीतलाई चलचित्रमा समेत उहाँले निकै माथि उठाउनुभयो । यो हाम्रो लागि अत्यन्तै गौरवको कुरा हो,’ उनले भने । कार्कीलाई हक्की, निडर व्यक्तित्वका रूपमा न्यौपानले सम्झिए ।

पोखरामा २०५४ मा नै ‘हिमाली सांस्कृतिक परिवार’ संस्थालाई मूर्त रूप दिएर प्रमुख संरक्षकका रूपमा उनले मौलिक बाजाहरू संरक्षण गर्ने पहल थालेका थिए । ‘परिवर्तन’ को पटकथा लेखनबाट नेपाली फिल्मी क्षेत्रमा प्रवेश गरेका उनले उक्त फिल्ममा गण्डक क्षेत्रकै चारवटा लोक गीत लेखेका थिए । हीरासिंह खत्रीको निर्देशनमा तत्कालीन सूचना विभागले बनाउन लागेको फिचर फिल्म ‘चेतना’ नै पछि ‘परिवर्तन’ नामबाट रिलिज भएको थियो । त्यसपश्चात् उनले विश्वास हुँदै भुमरी, पहिलो प्रेमलगायत फिल्महरू निर्देशनसमेत गरे ।

कार्कीलाई नेपाली फिल्मका इतिहासका रूपमा कलाकार नीर शाह लिन्छन् । कार्कीको पहिलो फिल्म परिवर्तनमा सँगै रहेर संवाद लेखनदेखि चलचित्र संस्थानसम्म शाहले कार्कीसँग सहकार्य गरेका छन् । ‘उहाँलाई चलचित्र कर्मबाट नजिकैबाट नियाल्ने मौका पाएँ,’ उनले भने, ‘चलचित्रमा मात्र होइन साहित्य, संस्कृति र संगीतमा उहाँको विशेष देन छ । चलचित्रमा लेखन, निर्देशन, गीत सिर्जना र संस्कृति अध्यताका रुपमा सबैजसो फर्म्याटमा उहाँले निकै समय योगदान दिनुभयो ।’

सिन्दुर, कान्छी, मायाप्रीति, जीवनरेखा लगायतका कैयौं नेपाली चलचित्रहरूमा कार्कीले कथा, पटकथा, संवाद, गीत तथा निर्माण टिममा रहेर योगदान गरेका छन् । कलाकारहरू मोहन निरौला र कृष्ण मल्लले कार्कीको निधनले नेपाली फिल्मी क्षेत्रमा एक अग्रज, शालीन, उच्च व्यक्तित्व भएका अभिभावक गुमाएको महसुस गरेका छन् । मल्लले भने, ‘उहाँ अत्यन्त सादगीपूर्ण जीवनमा रमाउने मान्छे हुनुहुन्थ्यो । उहाँलाई राजनीतिबाट वितृष्णा थियो ।

कार्कीको रचनामा फिल्म ‘कान्छी’ को ‘कान्छी हे कान्छी’, ‘कन्यादान’ को ‘तिजको रहर आयो बरी लै’, ‘परिवर्तन’ को ‘बैनीको दया छ भने’ गीतहरू निकै लोकप्रिय छन् ।

प्रकाशित : जेष्ठ ३, २०७८ ०७:०७
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?