बैंकिङ कसुर मुद्दा : कार्कीलाई फर्काउन अमेरिकाद्वारा इन्कार

पछिल्लो पटक सन् २०२० अक्टोबर ११ मा अमेरिका (एनसीबी वासिङटन डीसी) ले एनसीवी काठमाडौं (नेपाल) लाई पत्र लेख्दै कार्कीका व्यक्तिगत विवरण उपलब्ध गराउन र उनलाई डिपोर्ट (निष्कासन) गरेर नेपाल पठाउन नमिल्ने जानकारी गराएको हो । क्यापिटल मर्चेन्टको घोटालाको अनुसन्धानमा लामो समयदेखि खटिएका एक प्रहरी अधिकृतले भने, ‘इन्टरपोल र नेपाल प्रहरीले कार्कीलाई फर्काउन पटक–पटक लिखित र मौखिक तथा अन्य माध्यमबाट आग्रह र पत्राचार गरेकामा अमेरिकाले इन्कार गर्‍यो ।’ प्रहरीका ती अधिकारीका अनुसार कार्की भागेर अमेरिका पुगेपछि त्यहींको स्थायी आवासीय अनुमतिपत्र पनि लिइसकेका छन् । जसका कारण आफ्ना नागरिकलाई नेपाल फर्काउन अमेरिकाले नमानेको हो । कार्कीले टेक्सासमा रेस्टुराँ, सपिङ सेन्टरलगायत व्यवसाय गर्दै आएका छन् ।

नेपाल प्रहरीका प्रवक्ता वसन्तबहादुर कुँवरले बैंकिङ कसुरका अभियुक्त कार्कीलाई नेपाल ल्याउन इन्टरपोल र अन्य माध्यमबाट अधिकतम प्रयास गरिएको बताए । ‘इन्टरपोलमार्फत अहिले पनि पहलको प्रयास गरी नै रहेका छौं,’ उनले भने ।

नेपालमा करिब डेढ अर्ब रुपैयाँ बराबरको कर्जा अपचलन गरी भागेपछि कार्कीविरुद्ध इन्टरपोलले सन् २०१६ जनवरी ७ मा रेडकर्नर नोटिस र त्यसअघि २०१२ जनवरी १९ मा विरुद्ध डिफ्युजन नोटिस जारी गरेको थियो । डिफ्युजन नोटिस जारी हुनुअघिबाट हालसम्म कार्कीबारे नेपाल प्रहरीले इन्टरपोलमार्फत करिब दुई दर्जन पटक औपचारिक पत्राचार गरेको छ । त्यसमध्ये एनसीवी अमेरिकासँग मात्रै दर्जनभन्दा बढी पत्राचार भएको छ ।

अमेरिका र नेपाल दुवै इन्टरपोलका सदस्य राष्ट्र हुन् । इन्टरपोल सम्बन्धित देशमा कानुन कार्यान्वयन गर्ने विश्वका प्रहरीहरूको साझा संगठन हो । एनसीबी इन्टरपोलको सम्बन्धित देशको सदस्य राष्ट्रको कानुन कार्यान्वयन गर्ने संगठन हो । नेपालको एनसीबी प्रमुख नेपाल प्रहरीका महानिरीक्षक हुन् । एनसीबी वासिङटन डीसी पनि इन्टरपोलको सदस्य राष्ट्रको संगठन हो ।

‘कसुरमा संलग्न व्यक्ति अमेरिकामा छन् भन्ने थाहा पाएलगत्तैबाट प्रहरीले फिर्ता ल्याउन थुप्रै प्रयास गरेको हो, म सीआईबीको निर्देशक छँदा पनि प्रयास र पहल भएका थिए,’ सीआईबीका पूर्वनिर्देशकसमेत रहेका पूर्वएआईजी पुष्कर कार्कीले भने, ‘तर, कसुरमा संलग्नले अमेरिकी नागरिकता पनि लिइसकेका रहेछन् । कतिपय अन्तर्राष्ट्रिय काननी अड्चन पनि देखिए, जसका कारण उनलाई फर्काउन सकिएको छैन ।’ आरोपितले अमेरिकी नागरिकतासमेत पाइसकेकाले अमेरिकाले आफ्नो नागरिकलाई नेपाल नपठाएको हुन सक्ने उनले बताए ।

कमसल धितो राखेर परिवार, नातागोता र चिनेजानेका मानिसका नाममा कर्जा निकालेर हिनामिना गरी फरार रहेको अभियोगमा कार्कीसहित दर्जनौं व्यक्तिविरुद्ध सन् २०११ जुन २४ मा मुद्दा दर्ता भएको थियो । यो कसुरमा कार्कीसहित करिब ४ दर्जनभन्दा बढीविरुद्ध मुद्दा चलाइएको थियो । केही पुर्पक्षमा छन् । केही तारेख र धरौटीमा छुटे । त्यसमध्येका एक कार्की भागेर अमेरिकामा पुगेका हुन् । घोटालामा मुद्दा चलेपछि खोजीको सूचीमा रहेका कार्की १० वर्षदेखि फरार छन् । भारत, युरोप, खाडीलगायत मुलुक हुँदै भागेर कार्की अमेरिकाको इर्भिङ, टेक्सास पुगेको खुलेको थियो । त्यसपछि प्रहरीले कार्कीलाई फर्काउन इन्टरपोलमार्फत नेसनल सेन्ट्रल ब्युरो (एनसीबी) वासिङ्टन डीसी र एफबीआई (फेडेरल ब्युरो इन्भेस्टिगेसन) सँग लिखित र मौखिक अनुरोध गरेको थियो ।

केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरोका पूर्वप्रमुखसमेत रहेका पूर्वडीआईजी हेमन्त मल्ल फरार कार्कीलाई नेपाल फर्काएर कारबाहीको दायरामा ल्याउने सम्भावना अमेरिकाको पछिल्लो पत्रले टरेको बताउँछन् । आफू ब्युरोमा रहँदा पनि कार्कीलाई ल्याउनेबारे थुप्रै प्रयास र पहल गरिए पनि सफल नभएको उनले बताए ।

५ वर्षअघि रेडकर्नर नोटिस जारीसँगै कार्कीलाई विश्वभर ‘फरार अपराधी’ को सूचीमा राखेर खोजी गरिएको थियो । त्यसक्रममा उनी भागेर अमेरिका पुगेको पाइएपछि फर्काउन नेपाल प्रहरी र इन्टरपोलले प्रयास गरेका थिए । जिल्ला अदालत काठमाडौं र तत्कालीन पुनरावेदन अदालत (हाल उच्च) पाटनले बैंकिङ कसुरमा कार्कीलाई दोषी ठहर गरिसकेको छ । हाल यो मुद्दा सर्वोच्च अदालतमा विचाराधीन छ । नेपाल राष्ट्र बैंकको जाहेरीका आधारमा सीआईबीले सन् २०११ जुन १४ मा कार्कीसहित घोटालामा संलग्न आरोपितविरुद्ध जाहेरी दर्ता गरी अनुसन्धान थालेको थियो । प्रहरीले जाहेरी दर्ता गर्दा कार्कीसहित करिब ४ दर्जन आरोपितविरुद्ध १ अर्ब ४७ करोड ४७ लाख ७५ हजार कर्जा अपचलन गरेको आरोप लगाइएको थियो ।

अनुसन्धानका क्रममा कार्कीले कतारको राजधानी दोहास्थित मनी ट्रान्सफर गर्ने संस्था ‘इस्लामिक एक्स्चेन्ज कम्पनी’बाट इर्भिङ, टेक्सास अमेरिकास्थित विभिन्न १३ वटा संस्थाका नाममा पैसा पठाएको खुलासा भएको थियो । त्यसपछि खोजी गर्दै जाँदा कार्कीले नेपालमा अपचलन गरी लुकाएर सम्पत्ति अमेरिका पुर्‍याएको पुष्टि भएको थियो । त्यसपछि दोहाबाट पैसा पठाएको विवरण प्रहरीलाई आइपुग्यो । त्यसपछि मात्रै कार्कीले क्यापिटल मर्चेन्टको कर्जा अपचलन गरी हात पारेको कर्जा दोहाबाट पुगेको खुलेको थियो । त्यसपछि फरार कार्कीको खोजी गर्न नेपालमा केस दर्ता भएको ८ महिनापछि नेपाल प्रहरीको अनुरोधमा इन्टरपोलले २०१२ जनवरी २९ मा डिफ्युजन नोटिस जारी गरेको थियो ।

प्रहरीले इन्टरपोलमार्फत २६ फेब्रुअरी २०१६ मा दोहाबाट टेक्सासमा पैसा पठाएको विस्तृत विवरण उपलब्ध गराउन एनसीबी दोहालाई पत्र लेख्यो । २०१६ मार्च १ मा एनसीबी नेपालबाट एनसीबी दोहालाई अर्को पत्र पठाएर कार्कीबारेका थप विवरण उपलब्ध गराउन पुनः पत्राचार गरियो । २० मार्चमा मागेका विवरण दोहाबाट नेपाल प्रहरीलाई प्राप्त भयो । २०१६ डिसेम्बर ५ मा अमेरिकाले पनि कार्की इर्भिङ टेक्सासमा ग्रिन गार्लिक रेस्टुरेन्ट सञ्चालक रहेको जानकारी एनसीबी नेपाललाई गरायो । त्यसपछि २०१८ जनवरी २ मा नेपाल प्रहरी (एनसीबी काठमाडौं) ले कार्की अमेरिका गएकोबारे नेपालस्थित अमेरिकी दूतावासलाई भिसा प्रोसेसका सबै कागजात उपलब्ध गराउन पत्र पठाएको थियो ।

जनवरी २६ मा दूतावासलाई पुनः कार्कीको अहिलेको स्टाटसबारे खुलाएर जानकारी दिन प्रहरीले अर्को पत्र लेख्यो । तर, दूतावासले कार्कीबारेका विस्तृत विवरण दिन इन्कार गर्‍यो । त्यसपछि पछिल्लो पटक २०२० सेप्टेम्बर ४ मा इन्टरपोलको सीसीएफ (कन्ट्रोल फर द कन्ट्रोल अफ इन्टरपोल फाइल) मा कार्कीबारे उल्लेख गरियो ।