अपांगता भएका ६७ प्रतिशत महिलामाथि यौन तथा लैंगिक हिंसा

लवाइखुवाइ, सरसफाइदेखि हरेक दैनिकीमा सहयोगी चाहिन्छ । उनले सांकेतिक भाषामा बलात्कार गरेको अभिभावकलाई सुनाएको आधारमा पीडित पक्षले मोरङ प्रहरीमा उजुरी दिए ।

छिमेकीबाटै एसिड खुवाइएका बाराको जितपुरसिमरा उपमहानगरपालिकाका बौद्धिक अपांगता भएका १८ वर्षीय पवन साहको आइतबार निधन भयो । उनका बुबा नन्दकिशोरका अनुसार गत साउन १८ गते खेल्न घरबाहिर निस्किएका बेला नजिकै मदिरा पसल गर्ने मुकेश गुप्ताले ललाइफकाई पवनलाई एसिड खुवाएका थिए । बारामा उपचार सम्भव नभएपछि साउन २० गते उनलाई ललितपुरको पाटन अस्पताल ल्याइयो ।

शारीरिक रूपमा कमजोर भएकाले तत्कालै शल्यक्रिया गर्न नमिल्ने भएपछि अस्पतालले असोज १५ गते डिस्चार्ज गरेर घर फर्कायो । त्यसको चार महिनापछि उनको निधन भयो । सार्वजनिक जग्गामा टहरो हालेर बस्दै आएका उनको परिवारले दिनभर ज्यालामजदुरी गरेर छाक टार्नुपर्छ । गुप्ता थुनामा परेपछि पीडक पक्षले साह परिवारलाई धम्क्याउँदै आएको छ ।

यी त प्रतिनिधि घटना हुन् । राष्ट्रिय अपांग महासंघले मंगलबार सार्वजनिक गरेको ‘नेपालमा अपांगता भएका व्यक्तिहरूको मानवअधिकारको अवस्था, मानवअधिकार उल्लंघनसम्बन्धी संकलन गरेका तथ्यपरक घटनाहरू र अध्ययन’ मा भनेको छ, ‘गम्भीर अपांगताको अवस्था भएका, महिला र बालबालिका धेरै मानवअधिकार हननको सिकार भएका छन् ।’ महासंघले ३ वर्षयता अपांगता भएका व्यक्तिको मानवअधिकारको अवस्थालाई विश्लेषण गरेको छ ।

विश्लेषणमा बलात्कार तथा बलात्कार प्रयास, घरेलु हिंसा तथा अवहेलना, रोजगारीमा विभेद, कुटपिट, एसिड खुवाइएको लगायतका विभिन्न ११५ घटना समावेश छन् । लैंगिक आधारमा हेर्दा सबैभन्दा बढी मानवअधिकार हनन अपांगता भएका महिलामा छ जुन ७०.६१ प्रतिशत छ । जातिगत रूपमा सबैभन्दा बढी दलित समुदायका अपांगता व्यक्तिहरूमाथि छ । विश्लेषणमा समावेश ११५ घटनामध्ये दलित समुदायका २७, जनजातिका १६, मधेसीका १५ छन् । सबैभन्दा बढी घरेलु हिंसा तथा अवहेलनाका ३२ वटा छन् । नेपाल अपांग महिला संघकी अध्यक्ष टीका दाहाल सूचना र न्याय प्रणाली नै पहुँचयुक्त नहुँदा यस्ता घटना बढेको बताउँछिन् ।

यौन तथा लैंगिक हिंसाका आधारमा हेर्दा ६७ प्रतिशत अपांगता भएका महिला हिंसाको सिकार हुने गरेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । अपांगता भएका महिलामाथि हुने यौन तथा लैंगिक हिंसा १६ प्रतिशत मात्र रिपोर्टिङ हुने गरेका छन् । ‘रिपोर्टिङ कसरी र कहाँ गर्ने भन्ने कुरा नै उनीहरूलाई थाहा नहुने, हाम्रो न्याय प्रणालीमाथि विश्वास नगर्नेहरू धेरै (४३ प्रतिशत) पायौं,’ महासंघका प्रशासन व्यवस्थापक मनीष प्रसाईंले भने । इज्जत जाने डरले रिपोर्टिङ नगर्ने १५ प्रतिशत छन् भने हिंसा सबैभन्दा धेरै शैक्षिक संस्थामा २१ प्रतिशत र दोस्रोमा घरभित्रै १८ प्रतिशत छ ।

‘अपांगता भएकाले हिंसा, दुव्र्यवहार, असहजता सहेर बस्नुपर्छ, कम्प्रमाइज गर्नुपर्छ भन्ने आममानसिकता छ,’ महासंघकी उपाध्यक्ष रमा ढकालले भनिन्, ‘जसले गर्दा अपांगता भएका महिलामाथि हुने मानवअधिकार हननका घटना झन् धेरै छन् ।’