कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२१.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १६१

खरानीमाथि ठडिँदै दानबहादुरको नयाँ संसार

चितवन निकुञ्जका कर्मचारीहरुले हात्तीसहित आएर छाप्रोमा आगो लगाइदिए, बाली मासिदिए । कसुमखोला छोड्न चेतावनीसमेत दिए । तर अन्यत्र गएर बस्ने विकल्प नभेटेका पीडित दानबहादुरले खरानी र अँगार पन्छाएर त्यही ठाउँमा नयाँ छाप्रो बनाए । यहीं दुलही पनि भित्र्याए । उनले खरानीमाथि नै नयाँ संसार खडा गरेका हुन् ।
रमेशकुमार पौडेल

चितवन — चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जले निषेध गरेको ठाउँमा बसोबास गरेको भन्दै तीन महिनाअघि कुसुमखोलाका घर र छाप्रामा आगजनी भयो । अन्यत्र बसोबासको विकल्प नभएका पीडित १० घरपरिवार अझै त्यहीं छन् । त्यसबेला तत्काल सुरक्षित ठाउँमा घर बनाएर उनीहरूलाई सार्ने प्रतिबद्धता धेरैले गरे । तर गाउँमा कोदो रोप्ने सुरसार हुँदै गर्दा भएको आगजनीको घटनापछि वाचा गर्नेहरूले अहिले तोरी उम्रँदै गर्दासम्म वाचा भुल्न थालेका छन् ।

खरानीमाथि ठडिँदै दानबहादुरको नयाँ संसार

निकुञ्जका कर्मचारीहरूले हात्तीसहित आएर छाप्रोमा आगो लगाउँदा दानबहादुर चेपाङको १० हजार रुपैयाँ र नागरिकता पनि जल्यो । उनी काजीमान चेपाङका छोरा हुन् । काजीमानले छाप्रो नजलाउन गरेको अनुरोध कर्मचारीले सुनेनन् । खरानी पन्छाएर त्यही ठाउँमा अहिले नयाँ छाप्रो तयार भएको छ । यहीं उनले नवदुलही गीतामाया प्रजा चेपाङलाई समेत भित्र्याए । दानबहादुरले खरानीमाथि नै नयाँ संसार खडा गरे ।

वर्षायाम सकिएका कारण रिउ खोलामा पानी खासै छैन । भरतपुरबाट गाडीमा दुई घण्टामा माडीको पूर्वी बस्ती बगई पुगिन्छ । बगईबाट दक्षिण लाग्नुपर्छ कुसुमखोला जान । मोटरसाइकलहरू प्याउलीसम्म पुग्छन् । त्यहाँ पनि कुसुमखोलाबाटै झरेकाहरूको नयाँ बस्ती छ । बस्तीदेखि केही पर जंगल छिरेपछि मोटरसाइकल गुड्ने बाटो सकिन्छ । खोलामा पानी नभए पनि कुसुमखोलासम्म कुनै पनि सवारी साधन पुग्न सक्दैनन् । पैदल झन्डै डेढ घण्टा हिँडेपछि रिउ खोला छाडेर सानो पाखो उक्लनुपर्छ । लगत्तै सुकेको ठूलो सालको रुख भेटियो । फेँद काटेका कारण रुख सुक्दै गएर अग्राख बनेको छ । यहाँ यस्ता रुख प्रशस्तै देखिन्छन् । रुखमा एउटा फलामे हलो, खेत जोतेपछि सम्याउने र झार निकाल्ने दाँते, अनि जुवा अड्याइएको थियो । नयाँ खेतीको तयारी सुरु भएको छनक यसैले दिन्थ्यो ।

यो त्यही ठाउँ हो, जहाँ गएको साउन ३ मा निषेधित क्षेत्रमा घर बनाएर बसेको र खेती पनि गरेको भनेर कारबाही गर्न निकुञ्जका कर्मचारी र सेना हात्ती चढेर गएका थिए । भाँच्न तयार भएको मकै हात्ती लगाएर नोक्सान गरे । १० घर बस्दै आएको ठाउँमा दुई वटा छाप्रामा आगो पनि लगाए । हलो जुवा अड्याएको रुखभन्दा केही तल त्यो बेला आगोले खाएको दीपबहादुर चेपाङको घर छ ।

त्यसबेला पोलिएको खाँबोमा नै दीपबहादुरले बलो, डाँडा, भाटा जोडेर छाप्रो बनाएका छन् । छानो भने हरियो त्रिपालको छ, जुन मक्किन थालेको छ । चुलो उही पुरानै छ, जहाँ खरानी भसक्कै थुप्रिएको देखिन्छ । पहेंलो भएर छिप्पिएका ससाना चारवटा फर्सी आडैमा छन् । बारबेर सामान्य छ । मान्छे बस्न मिल्ने बाँसको सानो टाँड बनाएका छन् । तर त्यो टाँडमा मान्छे बसेकोझैं लाग्दैन ।

आडैमा नयाँ छाप्रो बनेको छ, जहाँ अग्लो टाँड छ । त्यहाँ झुल, सामान्य खालका बिस्तारा र ओढ्ने थिए । घरमा कोही भेटिएनन् । त्यहाँ उभिएर हेर्दा जमिन धेरै ठाउँ जोतेको देखिन्थ्यो । केही पर छ काजीमानको घर । उनको घरको आडको बारी पनि जोतिएको छ । त्यहाँ तोरी भरर उम्रेको छ । सुंगुरका तीन वटा पाठा बारीमा देखिन्छन् । अल्लि पर कोदो पहेंलै भएको छ । हिउँदे मकै सग्लाएको छैन तर घोगा लागेको छ ।

साउन ३ मा जलेको खाँबोमा दीपबहादुरले जस्तै काजीमानले पनि डाँडा–भाटा जोडे । खरले राम्रोसँग छाए । अग्लो टाँड बनाए । छोरा दानबहादुरले दुलही ल्याउँदै थिए । त्यसैले अलि बस्न मिल्ने छाप्रो बनाउनु थियो । अरू पाखो ह्वाङ्गै छ । दक्षिणी पाखो भने सामान्य बारबेर गरेका छन् । धेरै बस्न पाइने होइन, कहिले जानुपर्ने हो । त्यसैले किन बलियो बनाउने भन्ने सोचले कामचलाउ छाप्रामै उनका छोरा बुहारी बस्न थालेका हुन् ।

तर बर्खा सकियो । खर्च जुटाउन भन्दै दानबहादुर काम गर्न मुग्लिन गएका छन् । त्यो कमजोर छाप्रामा भर्खर बिहे गरेर भित्रिएकी गीतामाया बस्छिन् । त्यो बेला नजलेको अर्को छाप्रामा ससुरा काजीमान, उनकी श्रीमती र छोरी सुत्छन् । यस्तो एकान्तमा एक्लै बस्दा डर नलाग्ने होइन । ‘उहाँले भन्नुभएको छ, ससुराले पनि भन्नुहुन्छ, हामीलाई सरकारले चाँडै तल नयाँ घर दिन्छ रे,’ गीतामायाको आशावादी स्वर सुनियो ।

उम्रियो तोरी, फाल्न आउलान् कि फेरि ?

गीतामायासँगै थिइन्, कविता चेपाङ । गाउँका पाँच जनाबाहेक सबै राहत लिन भन्दै बजार झरेको उनले बताइन् । साउनमा घटना भएको सार्वजनिक भएपछि उनीहरूले राहत धमाधम बुझे । ‘साउनभरि राहत आयो,’ कविता भन्छिन् । १० बोरा अर्थात् तीन क्विन्टल चामल पाएको उनले बताइन् । तर साउनपछि एकैचोटि कात्तिकमा राहत आएको छ । ‘राहत त सधैं आउँदैन । त्यसैले खेती लगायौं,’ कविताले भनिन् । साउनमा पाकेको मकैमा हात्ती चराउँदै, घर जलाउँदै गर्दा निकुञ्जका कर्मचारीहरूले हप्ता–१० दिनभित्र बस्ती खाली गर्न चेतावनी दिएको उनले भुलेकी छैनन् । तर उनीहरूको बस्ने प्रबन्ध नै हुन सकेन । कविता प्रश्न गर्छिन्, ‘अनि कसरी तल झर्ने ?’ यसअघि कोदो लगाए, अहिले तोरी छरेका छन् । निकुञ्जबाट आएर फाले फालिहाल्लान्, नभए खान पाइएला भन्ने आश छ उनलाई ।

बन्यो छाप्रो : निकुञ्जले साउन ३ मा जलाएको छाप्रो काजीमान चेपाङले फेरि बनाएका छन् ।

राहत बुझेर फर्कंदै गर्दा प्याउलीमा भेटिए दीपबहादुर । ‘उता नयाँ ठाउँमा हामी बस्न पाएका छैनौं । अनि पुरानो ठाउँमा बसेर मात्रै त भएन । रोपेपछि फल्यो भने खान देलान् भनेर रोपेका हौं,’ उनले भने । कविताका अनुसार खेती लगाए पहिलाको झैं हात्ती लगाएर मासिदिने चेतावनी गाउँलेले पटक–पटक पाएका छन् । त्यसैले पुरानै घटना दोहोरिने हो कि भन्ने त्रासमा छन् गाउँले ।

किन बनेनन् घर ?

आगजनीको चर्को विरोध भयो । निकुञ्जले सुरुमा कुनै आगजनी नभएको बतायो । पछि वनमन्त्री शक्ति बस्नेतले घरमा नभई गोठ र बाँदर कुर्ने मचान जलेको बताए । निकुञ्जले पनि मन्त्रीको बोलीसँग मिल्ने फोटोहरू सार्वजनिक गर्‍यो । तर बस्दै आएको घरमै निकुञ्जको टोलीले आगो लगाएको काजीमान र दीपबहादुरले बताउँदै आए । यो घटनापछि निकुञ्जका तत्कालीन प्रमुख संरक्षण अधिकृत नै सरुवा भए ।

कुसुमखोला निकुञ्जको मध्यवर्ती क्षेत्रमा पर्ने भए पनि झन्डै २० वर्षअघि त्यहाँ मकवानपुर, तनहुँ र चितवनको पहाडी क्षेत्रबाट भूमिहीनहरू गएर बस्न थालेका थिए । खोला आडमा बाढी र अन्यत्र जंगली जनावरको दुःख भोग्नुपरेपछि माडी नगरपालिकाले उनीहरूलाई अन्यत्रै सार्न थालेको थियो । तर परोई खोला र राईडाँडा उनीहरूका लागि बस्ती बसाउँदै गर्दा विरोध सुरु भयो ।

निकुञ्जको मध्यवर्ती क्षेत्रमा मान्यता प्राप्त निकायको निर्णय र स्वीकृतिबेगर सालका रुख काटेर अवैधानिक काम गरेको भन्दै माडी नगरपालिका, चितवन निकुञ्ज र निकुञ्जमा तैनाथ सेनाविरुद्ध उजुरी परेपछि घर बनाउने काम रोकियो । कुसुम खोलामा १६० घरपरिवार थिए । अन्यले नयाँ ठाउँमा बस्ने घर पाए । तर उजुरीपछि घर बन्न नपाउँदा १० घरपरिवार अलपत्र जस्तै परे । उनीहरू कुसुम खोला फर्के । निकुञ्जले पनि उनीहरूकै छाप्रामा आगो लगायो ।

आगो लगाएपछि अनेक टोलीहरू पुगे । संसद् सदस्य र सरकारी समितिहरूले कुसुम खोलावासीलाई भेटेका थिए । ‘खै मैले अरू त चिनिनँ, रेनुका दाहाल (भरतपुर महानगर प्रमुख रेनु दाहाल) र माडीका मेयर ठाकुर ढकाल आएका हुन् । उहाँहरूले तत्कालै घर बनाएर तपाईंहरूलाई सार्छौं भन्नु भएको हो । तर अहिलेसम्म नयाँ घरको अत्तोपत्तो छैन,’ काजीमानले त्यसबेला गरिएको वाचा सम्झिए ।

कुसुम खोलाको बस्ती सार्ने काममा माडी नगरपालिका नै अग्रसर भएको थियो । नगर प्रमुख ढकाल बाँकी रहेका घरलाई पनि सुरक्षित ठाउँमा ल्याएर व्यवस्थित रूपमा नै राख्ने बताउँछन् । ‘६० वटा घर बनाउन प्रदेश सरकारले ३ करोड रुपैयाँ दिएको छ । छिमेक विकास बैंक र माडी नगरपालिकाको साझेदारीमा ८० घर बन्नेछन् । घर त बन्छन् । बजेटको समेत व्यवस्था छ,’ ढकालले भने ।

साउन १९ मै बाँकी घर बनाउने काम सुरु गर्ने उनले घोषणा गरेका थिए । तर अहिलेसम्म त्यसको सुरसार छैन । नगरपालिकाले घर बनाउन थालेको ठाउँको वैधानिकतामाथि नै प्रश्न खडा भएपछि काम अगाडि बढ्न नसकेको हो । ‘मैले निकुञ्ज विभागका महानिर्देशकसँग कुरा गरें, वनमन्त्री र पार्टी अध्यक्ष तथा यस क्षेत्रका सांसद पुष्पकमल दाहालसँग पनि कुरा गरें । केही निकास चाँडै आउँछ,’ उनले भने ।

दसैंपछि नगरपालिका, चितवन निकुञ्ज कार्यालय, मध्यवर्ती समिति र राजनीतिक दलका प्रतिनिधि बसेर सहमतिमा एउटा खाका बनाउने उनले योजना सुनाए ।

प्रकाशित : कार्तिक ३, २०७७ १०:५८
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?