सडकमै जान्छ बिरामीको ज्यान

हतारहतार राजधानी लाग्दै गर्दा एम्बुलेन्स ककनी–२ बाह्रमाइल सडकको दबदबेमा फस्यो । राति साढे ११ बजे फसेको एम्बुलेन्स निकाल्न ७ घण्टा लाग्यो । त्यतिन्जेलमा एम्बुलेन्सभित्रै लामाको प्राण गइसकेको थियो । दुई महिनाअघि पनि अस्पताल पुर्‍याउन ढिला हुँदा एक बिरामीको मृत्यु भयो । ‘सडक बढाउने भनेर लथालिङ्ग पारिएको छ, ठेकेदारले बेलैमा सडक बनाइदिएको भए यसरी बिरामीको ज्यान जाने थिएन,’ ककनी–४ थुरेथुमका दिलबहादुर लामाले भने ।

ककनी–४ सिस्नेरीनेर सडकमा ठूलो ढुंगा झरेकाले सवारीसाधन आउजाउमा समस्या छ । आफूहरूले पन्छाउन निकै कोसिस गरे पनि नसकेको स्थानीय बताउँछन् । नुवाकोट र रसुवालाई काठमाडौंसँग जोड्ने यो पुरानो सडकमा खाल्डैखुल्डी धेरै छन् । पानी पर्नासाथ सडक हिलाम्य हुन्छ । ठेकदारले बालाजु–त्रिशूली सडकअन्तर्गत काठमाडौंको बालाजुदेखि नुवाकोटको पीपलटारसम्म स्तरोन्नति (पिच) गर्न ०७०/७१ सालमै जिम्मा लिए पनि काम पूरा नगर्दा उक्त सडक भएर आउजाउ गर्नेहरूले सास्ती व्यहोर्नुपरेको हो । ककनी गाउँपालिका अध्यक्ष मानबहादुर लामाले सडक लथालिङ्ग हुँदा आफूहरूले स्थानीयबाट धेरै गाली खानुपरेको बताए । ‘ठेकेदारलाई बारम्बार भनिरहेका छौं तर काम नै गर्दैनन्,’ उनले भने, ‘हामी आजित भइसकेका छौं ।’

बालाजु–त्रिशूली सडक पासाङ ल्हामु मार्गमा पर्छ । पीपलटार–रानीपौवा सडकको ठेक्का दिनेशचन्द्र अग्रवाल–नागार्जुन–कोसी एन्ड न्यौपाने जेभीले लिएको हो । उक्त सडक स्तरोन्नतिका लागि ०७१/७२ मा ४० करोड रुपैयाँमा ठेक्का लागेको थियो । उक्त कम्पनीले जरिवानाबाट जोगिन गत असार ९ गते एकतर्फी ठेक्का तोडेको छ । ठेकेदारले काम रोक्न असार ११ गते उच्च अदालत पाटनबाट आदेशसमेत लिएका थिए । ‘यो सडक खण्डमा हामीले बोल्ने ठाउँ छैन,’ रानीपौवा–मुड्खु सडक आयोजनाका प्रमुख निरज शर्माले भने, ‘मुद्दा विचाराधीन छ ।’

यो खण्डको प्रगति ४० प्रतिशत मात्र छ । अघिल्लो वर्ष बनाएका सडकका नाली भत्किसकेका छन् । मोड काटिसक्न बाँकी छ । मोड र भित्ता काटिएको स्थानमा सानाठूला पहिरो खसेका छन् । पहिरो पन्छाइएको छैन । पीपलटार–रानीपौवा ३४ किमि छ । ट्राउट हाइवेका रूपमा चिनिने उक्त सडक निर्धारित समयमा नबन्दा व्यवसायमा समेत असर परेको स्थानीय बताउँछन् । सडककै कारण ग्राहक नआएपछि जुरेथुम पैंतीस किलोमा व्यापार व्यवसाय ठप्प हुन लागेको सुन्दर स्टाफ होटलका सञ्चालक सुन्दर खड्काले बताए । ‘सडककै कारण व्यापार घट्यो,’ उनले भने, ‘हाम्रो सुनुवाइ कतै भएन ।’

नुवाकोटका प्रमुख जिल्ला अधिकारी झंकनाथ ढकालले आफूले ठेकदारलाई काम लगाइसकेको दाबी गरे । काठमाडौं सीमामा पर्ने पाँचमानेदेखि बालाजु सडकखण्डको पिप्लेदेखि मुड्खुसम्म ठेकेदारलाई ८/९ ठाउँमा पिच गर्न भनेर ग्राभेल झार्ने काम मात्र भएको छ । दुई ठाउँमा नाली बनाइएको छ । सडकमा खाल्डाखुल्डीले आहाल बन्ने गरेको छ । रानीपौवा–बालाजु सडकखण्ड २०.६ किलोमिटर छ ।

_{फाइल तस्बिर}

काठमाडौं मुड्खुदेखि रानीपौवासम्मको ठेक्का शैलुङ र भारतीय कम्पनी एआईपीएलले लिएको हो । आर्थिक वर्ष ०७०/७१ मा ठेक्का सम्झौता भए पनिअहिलेसम्म ५० प्रतिशत मात्र काम भएको छ । उक्त सडक स्तरोन्नतिको लागत अनुमान ३० करोड रुपैयाँ हो । रानीपौवा–मुड्खु आयोजनाका अनुसार ठेकेदारले ४५ प्रतिशत रकम लिइसकेको छ । ‘अहिले फेरि काम सुरु गरेका छन्,’ आयोजनाका प्रमुख शर्माले भने, ‘काम गर्न दबाब दिएपछि दसैंतिहारपछि कामको गति बढाउने वाचा गरेका छन् ।’

ठेकेदारले नुवाकोटतर्फ केही काम गरेका छैनन् । बालाजु–त्रिशूली सडकको ट्र्याक ६ दशकअघि त्रिशूली जलविद्युत् आयोजना निर्माण क्रममा खोलिएको हो । यी सडकको स्तरोन्नति भारतीय एक्जिम बैंकको सहुलियतपूर्ण ऋण लगानीमा सुरु गरिएको हो । पूर्वसचिव तुलसी सिटौला समयमा काम नगर्ने र गराउन नसक्ने दुवै पक्षमा समस्या देखिएको बताउँछन् । ‘नुवाकोट जोड्ने सडकसँगै ठेक्का भएका अन्यत्रको काम सकियो, तर यता काम नै भएको छैन,’ उनले भने, ‘यसको कारण मनोमानी नै हो ।’

किन हुँदैन कारबाही ?

भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालयअन्तर्गत सडक, रेल तथा जल यातायात पूर्वाधार विकासका लागि आर्थिक वर्ष ०७६/७७ मा १ खर्ब ६३ अर्ब ५२ करोड बजेट विनियोजन भएको थियो । १ खर्ब २७ अर्ब १३ करोड १६ लाख ७६ हजार रुपैयाँ सडक पूर्वाधारतर्फ विनियोजन भएको थियो  । जसमध्ये ६९ अर्ब ४९ करोड १७ लाख ४ हजार रुपैयाँ मात्र बजेट खर्च भएको छ  । यो कुल बजेटको ५४.६६ प्रतिशत हो  । भौतिक प्रगति पनि ६५ प्रतिशत मात्र छ । विगतको तुलनामा यो खर्च निकै कम हो । गत आवमा १२ सय किमि सडक कालोपत्र गर्ने लक्ष्य थियो । ३ सय ५२ किमि स्तरोन्नति र ७ सय २९ किमि नयाँ पिच भएको छ । १४ हजार ९ सय १३ किमि सडक विभागले हेर्छ । ‘अन्य सानातिना सडक पनि हामीले हेरिरहेका छौं,’ सडक विभागका उपमहानिर्देशक शिवहरि सापकोटाले भने, ‘यो वर्ष १३ सय किमि सडक पिच गर्ने लक्ष्य छ ।’

उनका अनुसार वर्षमा औसत १ हजार किमि पिच हुँदै आएको छ । चालु आवमा भौतिक मन्त्रालयअन्तर्गत १ खर्ब ३४ अर्ब ७९ कारेड ९४ लाख विनियोजन भएको छ । जसमा बढी बजेट सडक पूर्वाधारमा छ । ‘जसले समयमै काम गर्दैन, उसको ठेक्का तोड्नुको विकल्प छैन,’ सापकोटाले भने, ‘ठेक्का सम्झौताअनुसार कारबाही पनि हुन्छ ।’ तर अहिले कोभिड–१९ का कारण आक्रामक रूपमा अघि बढ्न गाह्रो रहेको उनले बताए । ‘काम गर्ने वातावरण नहुँदा गर–गर भन्नु पनि मिलेन,’ उनले भने ।

लामो समयदेखि ठेक्का लिएर समयमै काम नसक्दा रुग्ण बनेका सडक २२ सयभन्दा बढी छन् । तीमध्ये करिब १५ सय ठेक्का सडक विभागअन्तर्गत पर्छन् । उपत्यका र आसपासका जिल्लाको सडक स्तरोन्नतिको सबैभन्दा बढी ठेक्का शैलुङ कन्स्ट्रक्सनले लिएको छ । जसका प्रमुख शारदाप्रसाद अधिकारी नेकपा अध्यक्ष पुष्पकमल दाहालका घरभेटी हुन् । शैलुङले लिएका प्रायः ठेक्का अलपत्र छन् ।