संक्रमितको फोहोर व्यवस्थापनमा छैन सतर्कता
काठमाडौँ — काठमाडौं महानगरपालिका–३१ मिलनचोक बस्ने ७४ वर्षीय वृद्धलाई भदौ १७ मा कोरोना संक्रमण पुष्टि भयो । संक्रमण देखिएसँगै उनी होम आइसोलेसनमा छन् । आइसोलेसनमा बस्दा अन्य सबै सुरक्षा मापदण्ड पालना गरे पनि घरबाट निस्कने फोहोर भने पहिले जसरी नै नियमित रूपमा नगरपालिकाबाट आउने फोहोर संकलकलाई दिइरहेका छन् ।
‘पहिला जसरी फोहोर दिन्थ्यौं, अहिले पनि त्यसरी नै दिइरहेका छौं,’ उनले भने, ‘छुट्टै बस्नू, अरूसँग घुलमिल नहुनूजस्ता कुरा बताए पनि फोहोर व्यवस्थापनका बारेमा केही भनेका छैनन् ।’ उनीजस्तै देशभर हाल ७ हजार १ सय ९० जना होम आइसोलेसनमा छन् । यो संख्या वाग्मती प्रदेशमा २ हजार ३ सय ३४ र काठमाडौं उपत्यकामा १ हजार ८ सय ६४ छ । उनीहरूमध्ये अधिकांशले ती वृद्धले जसरी नै फोहोर व्यवस्थापन गरिरहेका छन् ।
यसरी फोहोर व्यवस्थापन गर्दा सफाइ कर्मचारी तथा समुदायमा समेत कोरोना संक्रमणको जोखिम बढेको छ । सरकारले समेत संक्रमितले प्रयोग गरेपछि निस्किएको फोहोर छुट्टै व्यवस्थापन गर्नुपर्ने गरी मापदण्ड नै बनाएको छ । स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले असार १९ मा ‘कोभिड–१९ महामारीको आपत्कालीन अवस्थामा स्वास्थ्यजन्य फोहोरमैलाको व्यवस्थापन (अन्तरिम निर्देशन)’ जारी गरेको थियो । उक्त निर्देशिकामा घरायसी फोहोरलाई समेत नगरपालिकाका संकलकमार्फत पठाउनुभन्दा पहिले कम्तिमा ७२ घण्टासम्म सुरक्षित रूपमा राख्नुपर्दछ । यो समयसम्म भण्डारण गर्नाले फोहोर व्यवस्थापन गर्ने कर्मचारीहरूलाई सम्भावित जोखिम धेरै मात्रामा घटाउन सकिने उल्लेख छ ।
निर्देशिकामा घरमा वा क्वारेन्टाइन केन्द्रहरूमा फोहोरमैला व्यवस्थापन गर्ने व्यक्तिहरूले पन्जा, मास्क र सुरक्षित कपडा (जस्तैः प्लास्टिकको एप्रोन) प्रयोग गर्नुपर्ने भनिएको छ । तर, सफाइ कर्मचारी पनि सुरक्षा सामग्रीबिनै फोहोर उठाइरहेका छन् । स्थानीय तह र निजी कम्पनी दुवैले व्यक्तिगत सुरक्षा सामग्री (पीपीई), मास्क, सेनिटाइजर दिएको दाबी गरे पनि फोहोर उठाउने कर्मचारीले प्रयोग गरेको देखिँदैन । फोहोरमैला व्यवस्थापन संघका अध्यक्ष धनप्रसाद आचार्य (ध्रुव) ले कर्मचारीहरूलाई पीपीई दिए पनि लगाउन र काम गर्न असजिलो, गर्मी हुने तथा विभिन्न बहाना बनाएर प्रयोग नगरेको बताए । विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लूएचओ) का अनुसार कोरोना भाइरस पातलो कागज, टिस्यु पेपरमा ३ घण्टासम्म रहन सक्छ ।
त्यस्तै, तामामा ४ घण्टा, कपडा, मोटो कागज, कार्डबोर्ड र काठमा २४ घण्टा, सिसामा ४८ घण्टा, स्टेनलेस स्टिल, प्लास्टिक र नोटमा ७२ घण्टा, मेडिकल तथा सर्जिकल मास्कको बाहिरी सतहमा ७ दिनसम्म भाइरस बाँच्न सक्छ । त्यहीअनुसार फोहोर व्यवस्थापन संघले पहिला हरेक २ तथा ३ दिनमा फोहोर उठाउने गरे पनि हाल सातामा एकचोटि मात्रै फोहोर उठाउने गरेको आचार्यले बताए ।
स्थानीय तहसँग सहकार्य गरेर होम आइसोलेसनमा बस्ने संक्रमितको पहिचान गरी त्यस्तो परिवारलाई ३ दिनपछि मात्र फोहोर निकाल्न आग्रह गर्ने भनिए पनि वडाले संक्रमितको पहिचान गर्न नमानेको उनले आरोप लगाए । ‘अहिले कुहिने फोहोरलाई घरमै व्यवस्थापन र नकुहिने फोहोर ३ दिनपछि मात्र निकाल्नका लागि माइकिङ, रेडियो तथा सामाजिक सञ्जालबाट आग्रह गरिरहेका छौं,’ उनले भने, ‘त्यो मान्नुभएको छ/छैन, हामीलाई पनि थाहा छैन ।’
संक्रमित फोहोरको व्यवस्थापन कसरी गर्ने ?
फोहोरमैला व्यवस्थापनसम्बन्धी सरकारको पछिल्लो निर्देशिकाले समेत सम्पूर्ण कोभिड–१९ संक्रमितसँग सम्बन्धित फोहोरमैलालाई संक्रमित फोहोरमैलाका रूपमा लिनुपर्ने भनेको छ । यसकारण सम्पूर्ण फोहोरमैलालाई (सामान्य अवस्थामा साधारण फोहोरको रूपमा लिइने फोहोरलाई पनि) रातो रङको बिनहरूमा संक्रमित फोहोरको रूपमा राष्ट्रिय निर्देशिकाअनुसार संकलन, ओसारपसार, भण्डारण, उपचार र विसर्जन गर्न भनिएको छ ।
निर्देशिकामा फोहोरको वर्गीकरणसमेत गरिएको छ । प्रशासनिक क्षेत्र र कुनै स्थान विशेषका फोहोरलाई असंक्रमित फोहोर र कोभिड–१९ बिरामीको स्याहारसुसारका क्रममा उत्पादन हुने सम्पूर्ण फोहोरलाई संक्रमित फोहोर मानिएको छ । संक्रमित फोहोरलाई स्पष्ट रूपमा ‘लेबल’ गरी ‘बायो हजार्ड ब्याग’ सहितका नफुट्ने, छिद्र नभएका भाँडाहरू (बिर्को भएका बिन, वाल्टिन) मा सुरक्षित तरिकाले संकलन गर्नुपर्दछ । त्यस्तै, अस्पतालहरूभन्दा बाहेकका स्थानहरू जस्तै, क्वारेन्टाइन केन्द्र, होल्डिङ क्षेत्र, आगमन बिन्दुमा प्रयोग गरिएका व्यक्तिगत सुरक्षा उपकरणहरूलाई छुट्टै साँघुरो घाँटी भएको बायो हजार्ड झोलामा संकलन गरी मुख बाँधेर संकलन मितिसमेत लेखेर राख्नुपर्दछ ।
यस्तो फोहोर संकलन गर्दा थप उपचारको आवश्यकता नभए पनि झोलालाई ०.५ प्रतिशत क्लोरिनको झोलले पुछेर राख्दा सम्भावित संक्रमणको जोखिम कम हुन्छ । फोहोरमैला विशेषज्ञ तथा हेल्थ इनभारोमेन्ट एन्ड क्लाइमेट एक्सन फाउन्डेसनका कार्यकारी निर्देशक महेश नकर्मीले पनि होम आइसोलेसनमा बस्ने संक्रमितको परिवारलाई फोहोर व्यवस्थापनबारे जानकारी दिने र रातो रङको झोला दिनुपर्ने बताए । ‘छुट्टै रङको झोला दिएपछि फोहोर संकलकलाई पनि थाहा हुने र उनीहरूले पनि सुरक्षा अपनाएर संकलन गर्न सक्नेछन्,’ उनले भने ।
सरकारी निर्देशिकालाई कार्यार्न्वयन गराउन होम आइसोलेसनमा बस्ने संक्रमित र फोहोर संकलक दुवैलाई तालिम दिनुपर्ने उनले सुझाए । केन्द्र सरकारले निर्देशिका जारी गर्ने र स्थानीय सरकारले कार्यान्वयन गराउनुपर्ने भएकाले दुवै सरकारबीच समन्वय राम्रो भएको खण्डमा मात्र निर्देशिका कार्यान्वयन हुने उनको भनाइ छ । त्यस्तै, फोहोर संकलन गर्ने कम्पनीले पनि स्थानीय सरकारसँग समन्वय गरेर सामान्य फोहोर र होम आइसोलेसनबाट निस्कने फोहोरलाई छुट्टाछुट्टै संकलन गर्नुपर्ने उनले बताए ।
प्रकाशित : भाद्र २३, २०७७ ०८:५३