संक्रमणबीच अस्पताल कसरी चलाउने ?

‘कोभिड कहिलेसम्म रहन्छ थाहा छैन तर यो रोगले गर्दा अन्य बिरामी मारमा परिरहेका छन् ।’

काठमाडौँ — नेपालमा कोभिड–१९ संक्रमण दिनहुँ बढ्दो छ । लकडाउन घोषणा भएयता चार महिनादेखि अस्पतालका सेवा प्रभावित बनेका छन् ।

ओपीडी खुला भए पनि उपचारमा बिरामीको पहुँच कम छ । दैनिक २ हजार बिरामीको भीड लाग्ने उपत्यकाका ठूला सरकारी अस्पतालमा अहिले पाँच सय बिरामी पनि पुगिरहेका छैनन् ।

सरकारले कोभिड संक्रमण नियन्त्रणमा मात्रै ध्यान दिँदा अन्य रोगका बिरामीले दुःख पाइरहेका छन् । भोलिका दिनमा कोभिडभन्दा अरू रोगका कारण मृत्यु हुनेको संख्या बढ्छ भन्ने चिन्ताले विज्ञहरूलाई सताइरहेको छ ।

संक्रमणका बीच पनि सुरक्षा अपनाएर सेवा खुला र सहज बनाउनुपर्ने स्वास्थ्य सेवा व्यवस्थापक डा. शरद गजुरेल बताउँछन् । कोभिड संक्रमणबीच पनि अन्य रोगका बिरामीले अस्पतालमा जाँच गर्न पाउने वातावरण मिलाउन ढिला भइसकेको उनले बताए ।

‘धेरै भीड हुने सरकारी अस्पतालमा अनलाइनबाटै टिकट काट्ने व्यवस्था मिलाउन सकिन्छ, यसले अनावश्यक भीड कम गरेर संक्रमण फैलिन दिँदैन,’ उनले भने, ‘एक जनाभन्दा बढी कुरुवा नराख्ने, अस्पताल छिर्ने जोसुकैलाई अनिवार्य मास्क प्रयोग गर्न लगाउने गर्नुपर्छ ।’ संक्रमण फैलिन नदिन अस्पतालको सरसफाइले मुख्य भूमिका खेल्ने भएकाले दैनिक एकपटक सफा गरिँदै आएको अस्पतालका कोठाहरू २ घण्टाको फरकमा डिस्इन्फेक्ट गर्नुपर्ने उनले बताए ।

अस्पताल छिर्ने जोसुकैको ज्वरो नाप्ने, सेनिटाइजर प्रयोग गर्न लगाउने र आगन्तुक बस्ने कुर्सीहरू तथा बिरामी सुत्ने बेड कम्तीमा तीन मिटरको दूरीमा राख्ने उपाय पनि अपनाउन उनले सुझाएका छन् । ‘भर्ना भएका बिरामी हेर्न चिकित्सक नर्स र स्वास्थ्यकर्मीको ठूलो टोली जानु हुँदैन,’ उनले भने, ‘राउन्डमा जाने टोलीले अनिवार्य रूपमा गुणस्तरीय पीपीई प्रयोग गर्नुपर्छ ।’

नेपालमा चिकित्सकका लागि व्यक्ति सुरक्षा सामग्री (पीपीई) अभाव हुँदा यो उपाय लागू गर्न चुनौती रहेको उनले बताए । उनका अनुसार संक्रमण नसरोस् भनेर अस्पतालको व्यवस्थापनले मात्रै नपुग्ने भएकाले बिरामी र कुरुवा पनि उत्तिकै जिम्मेवार हुनुपर्ने हुन्छ । ‘अस्पतालको नियम पालना गरेर बस्नुपर्छ,’ उनले भने, ‘अस्पताल परिसरभित्र जुनसुकै सेवा लिँदा सामाजिक दूरी कायम गर्नुपर्छ । जुन गरेको देखिँदैन ।’ स्वास्थ्यसम्बन्धी सुरक्षित स्रोतसाधन भए, अस्पताल पस्ने सर्वसाधारणले लापरबाही नगरिदिए संक्रमणबीच पनि स्वास्थ्य सेवा सुचारु गर्न सम्भव रहेको उनले बताए ।

टेकुस्थित शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवा रोग अस्पताललाई कोभिड विशेष अस्पताल बनाएपछि त्यहाँ नियमित उपचारमा आउने बिरामीले दुःख पाएको निर्देशक डा. सागरकुमार राजभण्डारीले बताए । कोभिड संक्रमण सुरु हुनुअघि यहाँ एचआईभी, क्षयरोग, चिकनगुनिया, डेंगु, कुकुरले टोकेकालगायत अन्य सरुवा रोगका बिरामीले उपचार लिँदै आएका थिए । ‘अझै पनि अन्य अस्पतालले यस्ता बिरामी टेकु पठाउने गरेका छन्,’ उनले भने, ‘तर तिनले सहजै उपचार पाउन सकिरहेका छैनन् । कोभिड कहिलेसम्म रहन्छ थाहा छैन, यो रोगले गर्दा अन्य बिरामी मारमा परिरहेका छन् ।’

कोभिड व्यवस्थापन गर्ने भन्दाभन्दै अन्य दीर्घरोगी उपचारबाट वञ्चित भइरहेको संक्रमण रोग विशेषज्ञ डा. प्रभात अधिकारीले बताए । कोभिड संक्रमणका कारण नेपालमा अहिले सबैभन्दा बढी मानसिक रोगीले दुःख पाइरहेको उनले जनाए । ‘यस्तो अवस्थामा सबैभन्दा उपचार गर्न सजिलो मानसिक रोगीलाई हो तर उनीहरू नै मारमा परिरहेका छन्,’ उनले भने, ‘यस्ता बिरामीलाई फोनबाटै परामर्श गरेर रोग बल्झिन नदिन सकिन्छ,’ उनले भने, ‘अस्पतालले टेलिमेडिसिन प्रविधि प्रयोग गरी सेवा सहज बनाउन सक्छ ।’ उनले भनेजस्तो उपत्यकाका केही निजी अस्पतालले यस्तो सेवा सुरु गरिसकेका छन् ।

कोभिड र गैरकोभिड अस्पताल छुट्याएको अवस्थामा उपचार सेवा सहज हुनुपर्ने भए पनि व्यवहारमा यस्तो नभएको उनले बताए । उनका अनुसार नेपालमा संक्रमण फैलिएर यसले अझै ठूलो रूप लिन सक्ने प्रक्षेपण गरिएकाले औषधि व्यवस्थापनमा सरकारले कदम चाल्न ढिला भइसकेको छ । सरकार यसतर्फ गम्भीर नहुने हो भने भोलि बिरामीले सिटामोल पनि नपाउने स्थिति आउन सक्ने उनले बताए ।

व्यवस्थापन मिलाउन सके संक्रमणका बीच अस्पताल सञ्चालन गर्न सकिने उनको भनाइ छ । ‘कोभिड विशेष अस्पतालमा संक्रमित भर्ना भइहाल्छन्, अन्य अस्पतालमा कोभिडका लक्षण हेर्न अनिवार्य रूपमा स्क्रिनिङ गर्दै शंकास्पदलाई आइसोलेसनमा राख्नुपर्छ,’ उनले भने, ‘यसो गर्दा शंकास्पद व्यक्ति आइसोलेसन बस्छन्, अरूलाई रोग सर्न पाउँदैन ।’ संक्रमण नियन्त्रण गर्ने भन्दै संक्रमित देखिनेबित्तिकै अस्पताल सिल गर्ने अभ्यास वैज्ञानिक नभएको उनले बताए । कोभिडका कारण अस्पतालमा शल्यक्रिया सेवासमेत प्रभावित बनेको छ ।

डा. अधिकारीका अनुसार शल्यक्रिया गर्नुअघि लक्षण नभए पनि जोसुकै बिरामीको पीसीआर परीक्षण गरेर सेवा चुस्त बनाउनु एक मात्र उपाय हो । परीक्षण गर्न नभ्याउने र आकस्मिक शल्यक्रिया गर्नुपरे गुणस्तरीय पीपीई लगाउँदा सुरक्षित भइने उनले बताए ।

‘यस्तो बेलामा अस्पतालको सेवा सुचारु गरिराख्न स्वास्थ्यकर्मी सुरक्षित हुनु पनि उत्तिकै आवश्यक छ,’ उनले भने, ‘एकैपटक सबै चिकित्सक खटाउनुभन्दा एक साताको ग्यापमा सिफ्ट मिलाउन सकिन्छ, प्रयोगशालाकर्मीलाई पनि यसरी नै खटाउन सकिन्छ ।’

समाजमा संक्रमण देखिए पनि अस्पतालहरूले सबै बिरामीको उपचार सेवा सहज बनाउनुपर्ने स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका प्रवक्ता डा. जागेश्वर गौतमले बताए । सुरक्षा सामग्री छैन भन्दै कसैले बिरामी फर्काए चिकित्सक वा स्वास्थ्यकर्मीलाई कारबाहीको दायरामा ल्याउन सकिने उनले बताए । ‘सबै अस्पतालले अनिवार्य रूपमा एउटा कोभिड वार्ड बनाउनैपर्छ र बिरामी भर्ना लिनुपर्छ,’ उनले भने, ‘यसो नगरे अन्य रोगका बिरामीले ज्यान गुमाउने स्थिति आउँछ, यस विषयमा मन्त्रालयले सधैं अस्पतालहरूलाई अनुरोध गरेको छ, आवश्यक परे चेतावनी पनि दिएको छ ।’

कोभिडका संक्रमित र आईसीयूमा भर्ना भएका बिरामी हेर्ने सबै चिकित्सक र स्वास्थ्यकर्मीलाई पुग्ने गरी सुरक्षा सामग्री दिएको उनले दाबी गरे । ‘अन्य वार्डमा बिरामी जाँच्नेलाई किन चाहियो पीपीई ?’ उनले भने, ‘मास्क, पन्जा र एप्रोन लगाए पुग्छ, धेरै डर लाग्यो भन्दै सबैलाई पीपीई दिन सकिँदैन, साध्य पनि छैन ।’ संक्रमण फैलिएका अन्य मुलुकमा यस्तै अभ्यास रहेकाले कोभिडका बावजुद पनि स्वास्थ्य सेवा सुचारु गर्नैपर्ने उनले बताए ।

के–के गर्ने ?