कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२५.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १३४

अभिलेखालयमा प्रमाण छन्, खोजीनीति छैन

कालापानी, लिपुलेक र लिम्पियाधुरा क्षेत्रलाई समेटर नेपालले आफ्नो नयाँ राजनीतिक–प्रशासनिक नक्सा सार्वजनिक गरिसक्दा पनि यही भूभागको तथ्य–प्रमाण जुटाउने कागजातबारे खोजीनिती हुन सकेको छैन । त्यस्ता ऐतिहासिक कागजातहरु १३ वर्षदेखि राष्ट्रिय अभिलेखालयमा थन्किएर बसेका छन् ।
देवेन्द्र भट्टराई

काठमाडौँ — पत्र पठाउने : पुष्कर शाह, मुकाम सिलगढी । पत्र पाउने : श्री ५ गीर्वाणयुद्ध, मिति : सम्वत् १८८६ चैत ८ रोज ४ । विषय : कर्णालीदेखि महाकालीसम्मको नक्सा ।

अभिलेखालयमा प्रमाण छन्, खोजीनीति छैन

यो ऐतिहासिक अर्थ र महत्त्वको चिठी पोकापोकी हुँदै माइक्रोफिल्ममा समेत ‘रेकर्ड’ भएको १३ वर्ष भइसकेको छ । तर, राष्ट्रिय अभिलेखालयमा थुप्रिएका यस्तै दर्जनौं कागजात अहिलेसम्म न अध्ययनमा आएको छ, न त अभिलेख खोतल्ने काम नै भएको छ ।

यतिखेर कालापानी, लिपुलेक र लिम्पियाधुराको सीमावर्ती बहस चर्किएका बेला र नेपालले आफ्नो नयाँ राजनीतिक–प्रशासनिक नक्सा सार्वजनिक गरिसक्दा पनि यही भूभागको तथ्य–प्रमाण जुटाउने सामग्रीहरू भने अभिलेखालयमा खोजीनीतिबिनै थन्किएर बसेका छन् । ‘हामीले परराष्ट्र मन्त्रालयबाट प्राप्त कागजातहरूको सूचीपत्र २०६४ सालमै तयार पारेका हौं,’ राष्ट्रिय अभिलेखालयका निर्देशक सौभाग्य प्रधानांगले कान्तिपुरसँग भनिन्, ‘तर अहिलेसम्म यी अभिलेखबारेको सामग्री र कागजातबारे सोधीखोजी भएको छैन । यी सामग्रीहरू माइक्रोफिल्म रूपमा यहाँ संग्रहित छन् ।’

अभिलेखालयमा रहेको ‘परराष्ट्र मन्त्रालयबाट प्राप्त कागजातहरूको सूचीपत्र’ मा नेपाल एकीकरणदेखि सुगौली सन्धि र त्यसपछिका सयभन्दा बढी ‘ऐतिहासिक महत्त्व’ का कागजातहरू ७ वटा पोकामा बाँधेर राखिएको छ । लाहाछाप लगाएर राखिएका पोकाका कागजातको माइक्रोफिल्ममा रेकर्ड गरेयता कुनै विषयविद् र विज्ञको पनि पहुँच छैन । ‘परराष्ट्रको अनुमतिबिना यी कागजात वा माइक्रोफिल्मको रेकर्ड अध्ययन गर्न, हेर्न कसैलाई पनि अनुमति छैन,’ निर्देशक प्रधानांगले भनिन् । परराष्ट्र मन्त्रालयमा यी सामग्रीबारेको जानकारी पाउनका लागि लिखित निवेदन दिए पनि कसैले अहिलेसम्म पहुँच पाएको छैन ।

‘अहिले यी सामग्रीको अध्ययन गर्न पाए र ऐतिहासिकताको अर्थमा प्रमाणित यी सामग्री प्रस्तुत गर्न पाए हामीले बनाएको नयाँ नेपालको राजनीतिक तथा प्रशासनिक नक्सा सावित गर्न थप आधार मिल्ने थियो,’ इतिहासविद् महेशराज पन्तले कान्तिपुरसँग भने, ‘ऐतिहासिकता र प्रामाणिकताको खजाना हामीसँगै छ तर सोधखोज गर्न पाइएको छैन ।’ पन्तले अभिलेखालयले अनुमति दिएको खण्डमा आफूले केही विषयगत जानकारलाई साथैमा लिएर यी सामग्रीको प्रामाणिकता थप छ्यान गर्न सक्ने र यसले नेपालको नयाँ राजनीतिक–प्रशासनिक नक्साको आधारमा ठोस आधार दिन सक्ने बताए ।

नेपालको नयाँ राजनीतिक र प्रशासनिक नक्साबारे आधारसम्मत ऐतिहासिक कागजात ‘प्रशस्तै रहेको’ भन्दै परराष्ट्र मन्त्रालयले अभिलेखालयमा रहेको कागजातबारे पनि उल्लेख गर्दै आएको छ । बुधबार मात्रै परराष्ट्रले आफ्नो दक्षिण एसिया र कानुन शाखाका चार जना कनिष्ठ कर्मचारीलाई अभिलेखमा रहेका कागजात खोज्न अभिलेखालय पठाएको थियो । तर, उनीहरू भने आफूले सूचीपत्रअनुसार त्यस्तो कागजात केही नभेटेको जनाउँदै परराष्ट्र फर्किएका थिए ।

यी कागजातमा ‘पोका नम्बर’ उल्लेख गर्दै दरबार र दरबारसम्बन्धी, स्वर्गारोहणसम्बन्धी, सिमानासम्बन्धी कुरा आदि स्पष्ट रूपमा उल्लेख गरिएको छ । अभिलेखमा सबैभन्दा पुरानो पत्रका रूपमा सम्वत् १८३१ आषाढ वदी १० रोज १ मा श्री ५ पृथ्वीनारायण शाहले गिन्दुन पाम्बा लामालाई लेखेको सन्देशमा ‘गुम्बाको बिर्ता थामिदिएको लालमोहोर’ बारे उल्लेख गरिएको छ । मुकाम तिहुकीबाट चौचारिया प्राण शाहले भीमसेन र रणध्वज थापालाई १८७४ फागुन १३ मा लेखेको पत्रमा ‘सीमामा रफा गरेको कुरा’ उल्लेख छ ।

राजा राजेन्द्रविक्रम शाहले सुगौली मुकामबाट जंगबहादुरलाई लेखेको पत्रमा ‘कोतपर्व र भण्डारखाल पर्वको दोष तिम्रो देखिँदैन’ भन्ने विवरण छापिएको छ । अभिलेखमा ‘सीमानासम्बन्धी कुरा’ का पत्रहरू दुई दर्जनभन्दा बढी देखिन्छन् जहाँ कर्णाली र महाकालीका नापनक्सा समेटिएको छ । यस्तै, सन् १९२६ अप्रिल २८ मा राजा महेन्द्र प्रतापले लेखेको पत्रमा ‘अंग्रेजले तिब्बत लिएमा नेपाल स्वतन्त्र रहन सक्दैन’ भन्ने विवरणको सामग्री समेटिएको छ ।

कहींकतै रमाइला शीर्षकका कागजात पनि समेटिएका छन् । जस्तो, सन् १८१४ नोभेम्बर २० मा कलकत्ता मुकाम रहेका जगमोहनले लेफ्टिनेन्ट कर्नेल च्याम्बरलेनलाई पठाएको पत्रमा ‘ब्रान्डी बियरको सप्लाई’ बारे लेखिएको छ । सन् १८१४ डिसेम्बर ३० मा मेरीले विलियमलाई लेखेको विवरणमा पुरापुर ‘पत्नीले पतिलाई लेखेको प्रेमपत्र’ भेटिन्छ । अर्को पत्रमा अहमद खाँले ‘हात्ती पठाइदिनू’ भनेर लेखेका छन् । शिवरामपुर मुकाम रहेका जान टेलरले जनरल भीमसेन थापालाई लेखेको पत्रमा ‘कस्तूरी र हात्तीका दाँत अलिक धेरै पठाइदेऊ’ भनेर अनुरोध गरेका छन् ।

बनारसमा रहेका रणबहादुरले शाहले ‘घरको सम्भार गर, पोडेहरूको विश्वास नगर’ भन्दै शेरबहादुर शाहलाई केशरी छाप पत्र पठाएका छन् । श्री ३ प्रधानमन्त्री जंगबहादुर राणाले ‘कन्या खोज्न पठाएका पत्रहरू’ पनि उत्तिकै छन् । विभिन्न इलाकामा रहेका गोठहरूको नामनामेसी पत्र पनि संकलित छ । सर्वसाधारणका तर्फबाट, लक्ष्मीदास पन्तले बहादुर शाहलाई लेखेको अंग्रेजसँगको लडाइँको घटनाबारेको पत्र विवरण पनि अभिलेखालयमा सुरक्षित छ । पत्रमा ‘ल्हासाका अम्बा’ र ‘भोटका अम्बा’ ले श्री ५ रणबहादुर, सुरेन्द्रविक्रम, पृथ्वीविक्रम, रणोद्वीप, गीर्वाणयुद्ध विक्रम शाह आदिलाई लेखेका थुप्रै पत्र पनि समेटिएका छन् । इतिहासविद् पन्तका अनुसार ‘अम्बा’ भनेको चिनियाँ राजदूत हो ।

इतिहासविद् चित्तरञ्जन नेपालीले आफ्ना कृतिहरूमा उल्लेख गरेअनुसार परराष्ट्र मन्त्रालयअन्तर्गत तत्कालीन तिब्बत र चीन शाखा हेरिने ‘जैसी कोठा’ र कौषीतोषाखानाका थुप्रै अभिलेख पछि सबैका लागि खोजीनीतिका सामग्री बनेका थिए । २०६३/६४ को आन्दोलनपछि आएको गणतान्त्रिक शासनमा तत्कालीन परराष्ट्र मन्त्रालय रहेको शीतल निवास र नारायणहिटीका समेत कागजातहरू २०६४ पछि अभिलेखालयमा बुझाइएको थियो । ‘जेनतेन अभिलेखीकरण भयो होला,’ इतिहासविद् पन्त भन्छन्, ‘तर यी सामग्रीमा सोध गर्न र यसबारेमा प्रामाणिकता सोधखोज गर्न किन नदिइएको हो, मैले बुझ्न सकेको छैन ।’

प्रकाशित : जेष्ठ ३०, २०७७ ०८:१८
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?