फरक क्षमता भएकालाई समस्यै–समस्या

‘घर फर्कन पास माग्दा पाइनँ, त्यसैले राति हिँडेँ,’ उनको भनाइ उद्धृत गर्दै सीताराम ओझाले मेसेन्जरमा लेखे, ‘त्यति राति यति लामो बाटो हिँड्नु मेरो रहर होइन ।’ ओझा बहिरा महासंघ नेपाल प्रदेश १ का अध्यक्ष हुन् ।

सुनसरीमा कान सुन्न नसक्ने पाँच जनाले खबर नपाएकै कारण राहत पाएनन् । उनीहरू सोनापुर जुटमिलमा काम गर्थे । ‘लकडाउनपछि कति बेला कहाँ गएर किन्ने, थाहा नभएर समस्यामा पर्नुभएछ, राहत कुन दिन कहाँ वितरण हुँदै छ भन्ने पनि उहाँहरूले थाहा पाउनुभएन,’ राष्ट्रिय सांकेतिक भाषा दोभासे संघकी महासचिव सन्तोषी घिमिरेले भनिन्, ‘मंगलबार भिडियोमार्फत ‘कम्युनिकेट’ गराएर राहत दिइने भएको छ ।’

महासंघ प्रदेश १ अध्यक्ष ओझाले पनि भोजपुरको बहिरा स्कुलमा विद्यार्थीहरूलाई कोभिड १९ रोकथाम र नियन्त्रणबारे सचेतना जगाउने क्रममा भाषाको समस्या भोगे । ‘नयाँ शब्द हाम्रो सांकेतिक भाषामा हुँदैन, यसले गर्दा हामी बहिराहरूलाई नै एकअर्काबीच कुराकानी गर्न, बुझाउन समस्या भइरहेको छ,’ उनले मेसेन्जरमा लेखे ।

भाषाकै कारण उनीहरू सञ्चार माध्यममा उपलब्ध हुने कोभिडसम्बन्धी सूचना र राहतका जानकारी पाउन सक्दैनन् । यो समस्या गाउँमा बढी छ । ‘बहिरा मानिसलाई कोभिडबारेका धेरैजसो जानकारी थाहै हुँदैन, यो सबै सञ्चार समस्याले गर्दा हो,’ ओझाले भने, ‘बहिराहरू झन् जोखिममा छन् ।’ प्रदेश १ मा बहिरा र सुस्त श्रवण भएकाहरूलाई सूचनामा पहुँच पुर्‍याउन प्रदेश सरकारसित समन्वयका लागि पहल भइरहेको संघकी महासचिव घिमिरेले बताइन् ।

काँडाघारीका चतेन्द्र पाठक ‘स्पाइनल कर्ड इन्जुरी’ का बिरामी हुन् । १२ वर्षअघि जिप दुर्घटनामा परेर मेरुदण्ड भाँचिएपछि कम्मरमुनिका कुनै अंग चल्दैनन् । दिसा–पिसाब भएको सम्म थाहा हुँदैन । त्यसैले ‘युरिन ब्याग’ र डाइपर नटुटाईकन लगाउनुपर्छ । सफा गर्न चिसो टिस्यु पेपर, डिटोल, बेटारिन, कन्डम क्याथेटर, जेल, पन्जाजस्ता सामग्री चाहिन्छन् । अहिले यी सबै सामान सकिए । लकडाउनकै कारण किन्न पाएका छैनन् ।

डाइपर सकिएर कपडाले बेरिएको १५ दिन भइसक्यो । जेल नभएकाले पिसाब नलीमा पाइप छिराउँदा दुखाइ सहनुपर्छ । निकै सास्ती भएपछि केही दिनअघि एक साथीले ५ थान युरिन ब्याग र ५ थान कन्डम क्याथेटर पठाइदिए । क्याथेटर ठूलो भएर प्रयोग गर्नै मिलेन । युरिन ब्यागको पाइप पनि सानो साइजको परेर चुहिरहन्छ ।

हप्तादिनसम्म एउटै युरिन ब्याग प्रयोग गर्दा इन्फेक्सन भएर औषधि खान थालेका छन् । ‘एउटा चिजको मात्रै समस्या भए पो, निकै गाह्रो भएको छ, बरु मिल्छ भने चाँडै उपलब्ध गराइदिनुहोला न है,’ उनले फोनमा भने ।

चक्रपथ बस्ने काभ्रेकी कान्छी मैनाली पनि पाठककै जस्तो समस्यो भोगिरहेकी छन् । उनको १६ वर्षअघि रुखबाट लडेर मेरुदण्ड भाँचिएको थियो । ‘मलाई युरिन ब्याग र डाइपर नभई हुँदैन, अब के गर्ने पीर परेको छ,’ उनले भनिन् । उनको परिवारका सबैजसो सदस्य अशक्त छन् । पति आन्द्रासम्बन्धी समस्याले ग्रस्त भएर पाँचपटक शल्यक्रिया गराइसके । छोराबुहारी काममा जान सकेका छैनन् । यसले गर्दा खाद्यान्न र खर्च अभावले गाँजेको छ । हप्ता दिनअघि वडाबाट राहत पाएको १० किलो चामल र केही खाद्यान्न सकिन लागिसक्यो । ‘सामान किन्न पैसा पनि छैन, भोको पेट कसरी बाँच्ने साह्रै चिन्ता छ,’ उनले भनिन् ।

नेपाल स्पाइनल कर्ड इन्जुरी स्पोर्ट्स एसोसियसनकी उपाध्यक्ष देवी आचार्य भन्छिन्, ‘हामीजस्तालाई अरू बेला त खाना कटौती गरेर सफाइ सामग्री जुटाउनुपर्ने हुन्छ, यो बेला झनै समस्या भएको छ, सकिएला भनी फारो गरेर चलाउँदा सफाइ नपुगेर इन्फेक्सन हुने जोखिममा छौ ।’ बुटवल घर भएकी उनी मध्यबानेश्वरमा डेरा गरी बस्छिन् । १७ वर्षअघि जिप दुर्घटनामा मेरुदण्ड भाँचिएकी उनलाई ग्यास्ट्रिक, सुगर, प्रेसर, कोलेस्ट्रोल र डाइबिटिज पनि छ । ‘डाइबिटिजको इन्सुलिन सकिन लागिसक्यो, यही अवस्था रहे औषधि खान पनि पाइँदैन,’ उनले भनिन् ।

यसै गरी हेमोफेलिया समाजका अध्यक्ष नवीन ढुंगेलले लकडाउनले गर्दा हेमोफेलिया रोगीहरूको रक्तस्राव रोक्न चाहिने फ्याक्टर र प्लाज्मा क्रायो पाउन मुस्किल रहेको बताए । उनका अनुसार फ्याक्टर नेपालमा पाइँदैन । समाजले विदेशी दाताहरूबाट चन्दा संकलन गरेर सहायता पुर्‍याउँदै आएको थियो । प्लाज्मा क्रायो वीर अस्पताल र रक्तसञ्चार केन्द्रबाट उपलब्ध हुँदै आएको थियो । विदेशी दातबाट प्राप्त भइरहेको औषधि पनि अहिले बन्द रहेको ढुंगेलले बताए । ‘आकस्मिक उपचारको केस आइपर्दा जीवनबाट आस छोड्नुपर्ने अवस्था छ,’ उनले भने ।

ढुंगेलका अनुसार केही दिनअघि अमेरिकाबाट चन्दास्वरूप ल्याउन लागिएको फ्याक्टर परराष्ट्र मन्त्रालयले तापक्रम सन्तुलन गरेर ल्याउन गाह्रो हुने देखेपछि प्रक्रिया नै रद्द गरेको छ । अहिले विश्व हेमोफेलिया सोसाइटीले भारतमार्फत पठाउने प्रयत्न भइरहेको छ । तर सबै प्रक्रिया पुर्‍याउन एक महिना लाग्ने भएकाले आकस्मिक अवस्थाका बिरामीले उपचार पाउन कठिन हुने उनले बताए ।

०६८ को जनगणनाअनुसार देशभर अपांगता भएका मानिसको संख्या ५ लाख १३ हजार ३ सय २१ छ । राष्ट्रिय अपांग महासंघका महासचिव राजु बस्नेतका अनुसार लकडाउनले अपांगता भएका मानिसलाई खाद्यान्न, सरसफाइ, औषधिजस्ता सामग्री पाउन समस्या छ । ‘बजार–पसल बन्द भएपछि किन्न समस्या छ, हामी संघसंस्थाले कतैबाट जुटाइहाले पनि घरघर पुर्‍याउन पास छैन,’ उनले भने ।