कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२२.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५५

आत्मबल कसरी बढाउने ?

‘सामान्य जानकारीबाहेक कोरोनासम्बन्धी समाचारलाई बेवास्ता गरौं । व्यायाम गरौं, शरीरलाई सक्रिय राखौं । कम्तीमा आठ घण्टा सुत्ने बानी गरौं ।’
प्रा. सरोजप्रसाद वझा

मलाई एउटा साथीले फोनमा भन्यो, ‘मेरो छाती भारी हुन्छ । निद्रा लाग्दैन, डर लाग्छ । केही भइहाल्ला कि भनेर तर्सन्छु । के गर्ने होला ?’ उनी ठूलो होटलका साहु हुन् । कोरोनाको त्रास बढेपछि होटल बन्द गरे ।

आत्मबल कसरी बढाउने ?

दुई–चार दिन घरमा बस्नुपर्दा छटपटी हुन थालिसकेछ । ती साथी मात्र होइन, कोरोनाका कारण सेल्फ क्वारेन्टाइनमा बसेका धेरैले यही मानसिक अस्थिरता झेलिरहेका छन् । कतिले त सामाजिक सञ्जालमै तनाव पोख्न थालेका छन् । यो बेचैनीले भाइरसबाट बचाउने प्रतिरक्षा क्षमता नै ह्रास हुन्छ ।


हामी सतर्क भइराख्यौं भने भाइरस त एकदिन परास्त भइहाल्छ तर त्यतिबेलासम्म नकारात्मक सोच र व्यवहारले हामी मनोवैज्ञानिक रूपमा कमजोर हुनेछौं । त्यसबाट मुक्ति मिल्न झन् मुस्किल पर्न सक्छ । त्यसैले कोरोनाबाट बच्नजत्तिकै दिमागलाई शान्त राख्न सजग हुनुपर्ने भइसकेको छ । त्यसका लागि चिकित्सककहाँ जानुपर्दैन, औषधि खानुपर्दैन । मात्र आफ्नो सोचाइ र व्यवहारमा परिवर्तन ल्याए पुग्छ ।

सबैभन्दा पहिले हामीले कोरोना विश्वव्यापी समस्या भएको छ, यस्तो प्रकोपले हरेकलाई धेरथोर तनाव दिन्छ, यो स्वाभाविक हो भनेर स्विकार्नुपर्‍यो । त्यसपछि बल्ल कोरोनाबाट बच्दै यो बेला कसरी खुसी हुन सकिन्छ, कसरी आत्मबल बढाउन सकिन्छ भन्ने सोच्ने हो । यसका लागि तीन पक्षमा नियन्त्रण हुनुपर्छ– मस्तिष्क, शरीर र व्यवहार ।


१) मस्तिष्क

हामी पोखरीमा, नदीमा हाम्फाल्छौं भने पौडिन्छौं, हात–खुट्टा चलाउँछौं । यति गरिएन भने डुब्छौं भन्ने हामीलाई थाहा छ । ठ्याक्कै त्यस्तै कोरोनाबाट बच्ने तरिका छन् । घरमै बसियो भने कोरोना आफैं आउँदैन । विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ) ले दिएका सुझाव पालना गरे पुग्छ । प्रलय आउँछ, जान्छ । भूकम्प आयो, गयो । यसरी सोच्नुपर्छ ।


जुन चिजले दिमागलाई नकारात्मक बनाउँछ, त्यो गर्नुभएन । जस्तो ः चौबिसै घन्टा कोरोनाबारे अपडेट भइरहनु आवश्यक छैन । समाचारमा कोरोना, युट्युब–फेसबुकमा कोरोना, साथीसँग कुराकानी गर्दा पनि कोरोना भयो भने दिमागमा असर गर्छ नै । कोरोनाले संक्रमण भएको, मरेको हेर्‍यो– थाहा पायो, त्यसमै आत्तिन्छौं । यो थाहा पाउँदैमा संक्रमणबाट बचिने वा अरु फाइदा हुने होइन । त्यसैले सामान्य जानकारीबाहेक कोरोनासम्बन्धी समाचारलाई बेवास्ता गर्नुपर्छ । छिनछिनको चासो घातक हुन्छ । सामाजिक सञ्जाललाई आफन्तसँग सम्पर्क गर्न सकिने माध्यमका रुपमा मात्र प्रयोग गरौं, न कि सूचनाको स्रोत ।

२) शरीर

सामान्य अवस्थामा पनि शरीरलाई तन्दुरुस्त राख्नुपर्छ । यस्तो प्रकोप र तनावका बेला थप ध्यान दिनुपर्छ । स्वस्थबर्द्धक खानेकुरा खानुपर्छ । दिनमा कम्तीमा तीन लिटर पानी पिउनुपर्छ । खाएर मात्र हुँदैन, सुत्नुपर्छ । कोरोनाको नकारात्मक सामग्री हेरिरह्यो भने निद्रा लाग्दैन तर आठ त घन्टा सुत्नैपर्छ । व्यायाम एकदमै आवश्यक छ । घरको सरसफाई गर्ने, वरपर हिँड्ने, आफूलाई सक्रिय राख्ने गर्नुपर्छ । तनाव भयो भन्ने बहानामा रक्सी, कफी खानुहुन्न । यसले त चिन्ता घटाउने होइन, झन् बढाउँछ ।

३) व्यवहार

यति गर्दा पनि निद्रा लागेन के गर्ने ? जब तनाव महसुस हुन्छ, आँखा चिम्लेर लामो श्वास तान्ने, एकदेखि दशसम्म गन्ने अनि बिस्तारै छोड्ने गर्नुपर्छ । हातलाई छातीमाथि राखेर शरीरको हरेक गतिविधिमा एकाग्र भइयो, महसुस गरियो भने मन हल्का हुन्छ । दिनमा कम्तीमा दसपटक यस्तो गर्ने बानी बसालौं ।

दिमागमा कोरोना–कोरोना भयो भने त्यसबाट ‘डिस्ट्र्याक’ हुनैपर्छ । १ देखि १०० सम्म गन्ने, अनि १०० बाट उल्टो गन्दै ल्याउने अभ्यास प्रभावकारी हुन्छ । पूरै ध्यान गन्नमै लगाउनुपर्छ । युट्युबमा दिमाग शान्त बनाउने अनेक तरिका सिकाइएको भिडियो हुन्छन्, तिनलाई पछ्याउनु उपयुक्त हुन्छ ।


मानसिक बेचैनी हुँदा गीत, प्रहसन, फिल्म र सिरिजहरू एकदमै प्रभावकारी हुन्छन् । गीतलाई त थेरापी नै मानिन्छ । त्यसमाथि परिवारसँगै बसेर सुन्नुभयो, हेर्नुभयो भने अझ राम्रो । खासमा क्वारेन्टाइनमा बस्नुपरेको यो समय पारिवारिक सम्बन्धलाई प्रगाढ बनाउने अवसर पनि हो । एक–अर्कालाई ढाडस दिन सकिन्छ । सुख–दुःख सेयर गर्नुपर्छ । यसो गर्दा तनाव रिलिज हुन्छ ।

आममान्छेमा सकारात्मक भाव र आत्मबल बढाउन मिडियाको भूमिका महत्त्वपूर्ण हुन्छ । अहिले अखबार, अनलाइन टेलिभिजन हेर्दा लाग्छ, दुनियाँमा कोरोनाको त्रासबाहेक केही छैन । मन हल्का बनाउने कन्टेन्ट असाध्यै कम छन् । जस्तो : कोरोनालाई जितेकाहरुको कथाले धेरैलाई राहत दिन्छ । उसको भोगाइ पढ्दा आत्मविश्वास बढ्छ । चीनमा कोरोना पोजेटिभ भएकाहरूले अहिले स्वयंसेवीको काम गरिरहेका छन् । वृद्धवृद्धा पनि संक्रमणमुक्त भएका छन् तर यस्ता समाचारले कम प्राथमिकता पाउँछ ।


हामीमध्ये धेरैलाई के लागेको छ भने त्यति विकसित र सिस्टम भएको युरोपमा त्यतिधेरै मान्छे मरिरहेका छन् भने हामीकहाँ के होला ? हरेक पल यस्तै भयले सताइरहेको हुन्छ तर त्यसरी सोच्नुहुन्न । झन्डै ९० प्रतिशत मान्छे त ‘रिकभर’ भइरहेका छन् । फेरि कहाँ के भयो भनेर चिन्ता लिने होइन, आफू सतर्क हुने हो । हामीले थाहा पाइसक्यौं कि यो हावामा उडेर आउँदैन । कोरोना महामारीबारे चाहिनेबाहेक अरु कुराको पछि नलागौं ।

-मनोचिकित्सक वझासँग कान्तिपुरका लागि गोकर्ण गौतमले गरेको कुराकानीमा आधारित

प्रकाशित : चैत्र ११, २०७६ ०७:१९
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?