सहिद दिवस : ‘परिभाषै फेरियो’ 

भारतको कोलकातामा संघर्षपूर्ण जीवन बिताइरहेकै बेला धर्मभक्तकी श्रीमती उत्तरादेवीको मृत्यु भएको थियो । त्यसपछि धर्मभक्त भाइ ध्रुवभक्तलाई नाबालिका छोरी लालनपालन र शिक्षादीक्षाका लागि जिम्मा लगाएर विशेष कामका लागि काठमाडौं फर्किएका थिए । राणाकालीन शासनको विरोधमा सक्रिय धर्मभक्त नेपाल प्रजा परिषद् पार्टीमा सक्रिय थिए । तत्कालीन राणाशाहीले धर्मभक्तलाई ३२ वर्षकै उमेरमा १९९७ माघ १३ गते फाँसीसजाय दियो ।

बाबुआमाले सानैमा छाडेर गएपछि रेणुदेवीलाई काका ध्रुवभक्त र काकी वृन्दादेवीले छोरीसरह हुर्काएका थिए । ‘बुबाहरूको राजनीतिक कर्मकै कारण हाम्रो माथेमा खलक देशनिकालामा पर्‍यो । दार्जिलिङ, कालिम्पोङ हुँदै काकाबुबाहरूले थुप्रै हन्डर खाएर भए पनि हामीलाई पढाउनुभयो, बढाउनुभयो,’ रेणुदेवीले सुनाइन्, ‘पछि राजा त्रिभुवनले देश फर्कने अनुमति दिएपछि मात्रै हामी यताका भयौं ।’

रेणुदेवीले भारतको इलाहाबादबाट गृह विज्ञानमा स्नातक गरिन् । त्यसपछि काठमाडौं आएकी उनले महेन्द्र आदर्श विद्याश्रममा झन्डै ३० वर्ष लगातार पढाइन् । त्यसपछि बुबा धर्मभक्तका नाममा नख्खु, ललितपुरमा विद्यालय खोलेर अनाथ–विपन्नका लागि सहयोग पुग्ने गरी कक्षा चलाइन् । केही वर्षयता उनी छोराका साथमा अमेरिकाको पेन्सिलभेनियामा बस्दै आएकी छन् । बेलामौकामा काठमाडौं आउँछिन् । उनी भन्छिन्, ‘बुबा धर्मभक्तसहित त्यो बेला राणाशाही विरुद्ध लड्नेहरूका बारेमा आज मेरा नातिनातिनाले पुस्तकमा पढिरहेका छन् तर ती अमर सहिद केका लागि लडेका थिए, बुझ्न–बुझाउन सकिएको छैन ।’

राजनीतिक दलहरू पद, कुर्सी र शक्तिकै लडाइँमा लागिरहेको रेणुदेवीलाई चित्त बुझेको छैन । ‘मेरो बुबाको पुस्ताले राणाशाहीविरुद्ध जीउज्यान दियो,’ उनले भनिन्, ‘पञ्चायत, प्रजातन्त्र हुँदै गणतन्त्र आइसक्दा दलहरू हरहमेसा झगडामा व्यस्त देखिन्छन् ।’ दल तथा नेताले सहिदको सपना भन्दै मञ्चबाट अनेक मीठा कुरा सुनाइरहने विरोधाभाषको स्थिति रहेको उनले टिप्पणी गरिन् । जनताले अपेक्षा गरेका धेरै कुरा पूरा हुन नसकेको उनको बुझाइ छ ।

उनको बुझाइमा नेपाली जनता सहन सक्ने शक्ति छ । ‘जेजस्तै कठिनाइ पनि सहने भएकाले नेपालीलाई वीर भनिएको होला,’ उनले भनिन्, ‘राज्य पद्धतिमा माथि बस्नेलाई सुख होला तर आम जनतालाई भने दु:खै छ । कहिले सहिदका सपना, कहिले नेताका सपना भनेरै टार्ने गरिएको छ ।’

उनले अहिले सहिदको परिभाषा नै बदलिएको टिप्पणी गरिन् । ‘गाडीले किचेर मरेका पनि सहिद भएका छन्, झ्यालमा घाम तापेर बसिरहेका बेला गोली लागेर मरेका पनि सहिद छन्,’ उनले भनिन्, ‘तानाशाहविरुद्ध देश र जनताका नाममा फाँसीमा चढेकाहरूको इतिहासको आज के अर्थ रह्यो त ?