दशगजामा भारतीय चौकी

पाल्हीनन्दन गाउँपालिका–५ को चिमनटोलादेखि सुस्तासम्म दशगजा छ । प्रमुख जिल्ला अधिकारी शम्भुप्रसाद मरासिनीले केही स्थानमा एसएसबीले दशगजा क्षेत्रमा सुरक्षा पोस्ट निर्माण गरेको बताए । त्यसबारे सम्बन्धित निकायलाई कूटनीतिक रूपमा जानकारी गराउने बताए । ‘अधिकांश स्थानमा दुवै पक्षबाट पालना गर्नुपर्ने नियम पूरा भएको छ,’ उनले भने, ‘एक/दुई स्थानमा दशगजा छुने गरेर अस्थायी पोस्ट भएको भेटिएपछि तत्काल हटाउन भनिएको छ ।’

सीमा क्षेत्रमा सशस्त्र प्रहरीका तीनवटा बोर्डर आउट पोस्ट (बीओपी) छन् । भारततर्फ भने एसएसबीका १० भन्दा बढी पोस्ट छन् । सीमा क्षेत्रमा बीओपी कम भएपछि अहिले पाल्हीनन्दन गाउँपालिकाको गेर्मीमा अर्को पोस्ट स्थापनाको तयारी गरिएको सशस्त्र प्रहरी बल पश्चिम नवलपरासीका उपरीक्षक भरत खनियाले बताए । त्यसपछि भुजहवामा राख्ने गरी जिल्लास्थित सुरक्षा समितिबाट प्रस्ताव गरी पठाइएको छ । जिल्लास्थित सुरक्षा अधिकारीको संयुक्त अनुगमन टोलीले दशगजा क्षेत्रमा निर्माण गरिएका केही सीमास्तम्भ (पिलर) हरूको रङरोगन मेटिएको अवस्थामा पाएको छ । केही स्तम्भका नम्बर मेटिएको छ ।

सीमा क्षेत्रमा १३ वटा प्रमुख र तीवटा सहायक गरी १६ वटा सीमास्तम्भ छन् । सनहीदेखि कुडियासम्म ती स्तम्भ छन् । सीमास्तम्भको मर्मत सम्भार दुवै देशले गर्नुपर्ने प्रावधान छ । सुस्ताको २४ किमि क्षेत्रमा सीमास्तम्भ छैन । सीमास्तम्भ नभएका ठाउँमा खोला, रूख वा अन्य जैविक सीमाको भर पर्नुपरेको छ । त्यसले गर्दा जोतभोगका विषयमा सीमावर्ती क्षेत्रका बासिन्दाबीच पटक–पटक विवाद हुने गरेको छ ।

सीमा छुट्याउनै हम्मे

बाँकेको नरैनापुर गाउँपालिकाको हुलासपुर्वा गाउँपारि भारतीय बजार छ । त्यहीँ नेपाल–भारत सीमा छुट्याउने दशगजा छ । दशगजामै बस्ती छ । वारिपारि दुवैतर्फका बासिन्दाले बसोबास गर्नै नमिल्ने जग्गामा घरटहरा हालेका छन् । बस्ती बाक्लिँदै गएपछि अहिले उक्त क्षेत्रमा दुई देशबीचको सीमा छुट्याउन हम्मे पर्छ ।

नेपाली भूमिमा आएका भारतीयहरू घाम अस्ताएपछि घाँस–दाउरा, वस्तुभाउसँगै फर्कन्छन् । यहाँको बस्तीले गर्दा दुई मुलुकका सीमा प्रष्ट छुट्टिंदैनन् । नरैनापुरकी सबानो शेख चार वर्षअघि भारतीय बुहारी भएर भित्रिइन् । अहिले डेढ वर्षकी छोरी हुर्काइरहेकी छन् । उनलाई कहिल्यै नेपाल छाडेर आएजस्तो लाग्दैन । आँगन पार गर्नासाथ नेपाल टेकिन्छ । पाँच मिनेटको दूरीमा रहेको माइती पुगेर न्यास्रो मेटाउँछिन् । ‘दिनमा एकपटक माइती पुग्छु,’ उनले भनिन्, ‘परदेशमा बिहे भए पनि नेपालमै छु जस्तो लाग्छ ।’ स्थानीय नौसाद अलि शेख भारतमा काम गर्छन् । फुर्सदमा सीमावारि नेपालगन्ज आउँछन् । ‘हामी दैनिक नेपाल आवतजावत गर्छौं,’ उनले भने, ‘साथीभाइ, इष्टमित्र सबै यतै छन् ।’

अधिकांश दशगजामा बसोबास गरिरहेकाहरू कुन मुलुकका हुन्, पत्ता लगाउन मुस्किल पर्छ । स्थानीय ५५ वर्षीय इलियास शेख पुस्तौंदेखि दशगजामा बस्छन् । सीमास्तम्भले मात्र भूमि छुट्याउँछ । भारतमा भन्दा नेपालमा उनका नातेदार बढी छन् । ‘नेपालतर्फ बढी आवतजावत हुन्छ,’ उनले भने । यहाँ भारतीय र नेपाली रुपैयाँ चल्छ । स्थानीयले दुवै मुलुकको मुद्रा साँचेर राख्ने गरेको बताए । ‘नेपालगन्जमा नभए बहराइचमा उपचार गर्न जान्छौं,’ उनले भने, ‘सामान्य बिरामी हुँदा नेपालगन्जमै सजिलो हुन्छ ।’ आफ्ना दुई छोरीको बिहे बाँकेको जमुनी र सोनवर्षामा भएको उनले बताए ।

अन्तर्राष्ट्रिय कानुनअनुसार दशगजामा बस्ती बसाउन पाइँदैन । यहाँ भने सीमा क्षेत्रमा दुईतर्फी बस्ती छ । सीमा संवेदनशीलताबारे जानकारी नभएकाले घर बनाएको उनीहरूले बताए । ‘वर्षौंदेखि यहीं बसेका छौं । कसैले हट्न भनेका छैनन्,’ ककरदरीकी सहजादी शेखले भनिन् । जिल्लाका सीमावर्ती बासिन्दाले दशगजामा पशुचौपाया चराउनेदेखि माटो झिक्न खनेर खाल्डो बनाएका छन् । ‘सँगै जन्मिएर हुर्कियौं,’ बाँकेको हुलासपुर्वाका २९ वर्षीय रामानन्द यादवले भने, ‘देश फरक भए पनि एउटै परिवार जसरी बसेका छौं ।’ उनी भारतीय गाडी चढ्छन् । निर्वाध चलाउन पाइने भएकाले भारतीय गाडी प्रयोग गर्दै आएका हुन् । बिहे पनि भारतमा गरेका छन् । उनका बाबुको ससुराली पनि सीमापारि हो । ‘सबै काम उतै हुन्छ,’ यादवले भने, ‘सामान पनि सस्तो, जान पनि सजिलो ।’ नरैनापुर गाउँपालिकास्थित घोडादौडिहामा सीमामा टहरा बनाइएको छ । उनीहरू मिलेर बसेका छन् ।