बाटोमै थन्कियो ३४ सय क्विन्टल

धनवीर मात्र होइन, मुगु र हुम्लाका ग्रामीण भेगका बासिन्दा चामल नपाउँदा समस्यामा छन् । नेपाल खाद्य संस्थानले सुलभ रूपमा चामल उपलब्ध गराउन डिपो स्थापना गरे पनि ती रित्तै छन् । पाहुनालाई खुवाउन र टीकाटालो गर्न एक परिवारलाई करिब ३० केजी चामल चाहिन्छ । खत्याड, श्रीकोटका दृष्टिविहीन कल्से भियालको पिरलो पनि चामलकै छ । ‘डिपोमा चामल छैन, बजारबाट किनेर खान सकिन्न,’ उनले भने, ‘दसैं धनीमानीका लागि मात्र हो, हामीजस्तालाई त दसैं दशा हो ।’

सोरुकोटस्थित संस्थानको डिपो साउनदेखि रित्तै छ । सरकारी अनुदानको चामल नहुँदा कल्सेजस्ता विपन्न परिवार दसैं कसरी टार्ने भन्ने चिन्तामा छन् । चामल नहुँदा साउने संक्रान्ति पनि खल्लो भएको कल्सेले बताए । मुगुमा सोरुकोटका साथै पुलु, श्रीकोट, कालै र रातापानीमा संस्थानका बिक्री डिपो छन् तर सबै रित्तै छन् । सदरमुकाम गमगढीस्थित डिपोमा पनि १ सय ४५ क्विन्टल मात्र चामल स्टक छ । यो चामल पनि जन्ममृत्युका लागि बचत गरेर राखिएको हो ।

ठेक्का स्वीकृति प्रक्रियामा ढिलाइ हुँदा दसैंमा चामल आउन नसकेको संस्थानका निमित्त शाखा प्रमुख पुस्कर भामले बताए । सरकारले वार्षिक रूपमा गमगढीस्थित डिपोका लागि १० हजार क्विन्टल, कालै बिक्री डिपोको १ हजार ८ सय क्विन्टल, सोरुकोट डिपोका लागि २ हजार क्विन्टल, श्रीकोट डिपोका लागि १ हजार २ सय क्विन्टल, रातापानी डिपोका लागि १ हजार ८ सय क्विन्टल र पुलु डिपोका लागि २ हजार क्विन्टल खाद्यान्न दिने गरेको छ । ‘कोटाको चामल भए पनि ढुवानीको समस्याले दसैंमा जनतालाई चामल दिन सकेनौं,’ उनले भने, ‘तिहारसम्म भए पनि ल्याउने प्रयासमा छौं ।’

दसैं असोजमै परेको र कात्तिके धान नपाकेको हुँदा स्थानीय संस्थानको चामलले दसैं मनाउने आसमा थिए । संस्थानले ढिलाइ गरिदिँदा उनीहरू निराश छन् । डिपोमा चामल नहुँदा दोब्बर मूल्यमा व्यापारीसँग चामल किनेर खानुपर्ने बाध्यता आइलागेको सोरुकोट गाउँका पदमबहादुर शाहीले बताए । डिपोमा चामल नभएपछि संस्थानका कर्मचारी पनि दसैं बिदाअघि नै घर गइसकेको उनको भनाइ छ । संस्थानको डिपोमा चामल नभएपछि बजारमा कालोबजारी बढेको मुगमकार्मारोङ गाउँपालिका प्रमुख छिरिङ क्याप्ने लामाले बताए । दसैंमा जति महँगो भए पनि किनेर खानुपर्ने स्थानीयको बाध्यतालाई व्यापारीले कमाउने अवसरका रूपमा लिएको उनको भनाइ छ । कतिपय स्थानीय घैया र खेतको धान काटेर चामल निकाल्ने तयारीमा छन् । खत्याड गाउँपालिकाका बासिन्दा यसकै लागि औलतिर झरेका छन् ।

दसैंको मुखमा अभाव

सडक यातायातले नछोएको हुम्लामा पनि दसैंको मुखमा खाद्यान्न अभाव भएको छ । केरुङ हुँदै चीनको बाटोबाट एक महिनाअघि नै ५ हजार ५ सय क्विन्टल चामल ल्याइए पनि त्यो चामल सिमकोट पुगेको छैन, न अन्य डिपोमा पुर्‍याइएको छ ।

केरुङबाट आएको चामलमध्ये ४ हजार क्विन्टल सिमकोट र १ हजार ५ सय क्विन्टल यालबाङ डिपोका लागि थियो । यालबाङ केन्द्रको सबै चामल वितरण गरिए पनि सिमकोटका लागि आएको मध्ये ६ सय क्विन्टल मात्र सिमकोट डिपोमा पुगेको छ । ३ हजार ४ सय क्विन्टल चामल सल्लीखोलामै थन्किएर रहेको छ । सिमकोट क्षेत्रमा केही सहज भए पनि अन्य गाउँपालिकामा चामलको चर्को समस्या छ ।

जिल्लाका दक्षिण क्षेत्रमा अवस्थित अदानचुली, चंखेली, ताजाकोट, सर्केगाड र खार्पुनाथमा गाउँपालिकामा दसैंका बेला चामलको माग अत्यधिक हुन्छ । यी क्षेत्रमा दसैं मान्ने समुदायको बाहुल्य छ । तर यी गाउँपालिकामा रहेका श्रीनगर, सर्केगाड, देउली, छप्रेला र याङचु खाद्य डिपो दसैंमा पनि रित्तै छन् । टेन्डर प्रक्रियामा ढिलाइ हुँदा चामल पुग्न नसकेको संस्थानका शाखा प्रमुख रामबहादुर विष्टले बताए । सिमकोट डिपोमा भने १ हजार ६ सय क्विन्टल मौज्दात रहेको उनको भनाइ छ ।

डिपोमा चामलका लागि जाँदा कर्मचारीसमेत नहुने गरेको सर्केगाड गाउँपालिका उपाध्यक्ष जोशी धामीले बताइन् । ‘जनतालाई दसैंमा त चामल उपलब्ध गराउनेतिर सरकार लाग्नुपर्ने थियो,’ उनले भनिन्, ‘सम्बन्धित निकाय गैरजिम्मेवार हुँदा दसैंमा समेत जनताले चामल नदेख्ने भए ।’

डिपोमा चामल नहुँदा दक्षिणी भेगका हुम्ली एक साता पैदल हिँडेर मुगुको गमगढी बजारबाट खाद्यान्न लिन बाध्य छन् । त्यो पनि अत्यधिक महँगो पर्दा जनताले हुनुसम्मको दुःख पाएको नाम्खा गाउँपालिका अध्यक्ष विष्णु लामाले बताए । सिमकोटका लागि आएको खाद्यान्न बीच बाटोमै थन्क्याउनुभन्दा अन्य डिपोलाई वितरण गरेको भए दसैंमा यस्तो समस्या नआउने उनको भनाइ छ ।