विद्यावारिधिपछि हिउँचितुवा विज्ञको जागिर गयो

नर्वे सरकारको कोटामा नेपालका हिउँचितुवाको घनत्वबारे विद्यावारिधि गरेर फर्केका मधु क्षत्रीलाई कोषले असोज पहिलो साता जागिरबाट हटाएको हो ।

कोष पूर्वस्वीकृत लिएर गएको तीनवर्षे अध्ययन बिदाको अवधिमा विद्यावारिधि नसकिएपछि क्षत्रीले थप समय मागेका थिए । उक्त अवधिमा बिरामी परेपछि उनले त्यसको जानकारी कोषलाई गराएका थिए । त्यसपछि उनले कोर्स पूरा गर्न थप समय आवश्यक पर्ने भन्दै कोषलाई जानकारी गराएका थिए । तर कोषका अधिकारीहरूले तीन वर्षभन्दा बढीको बिदा स्वीकृति नभएको कारण देखाउँदै जागिरलाई निरन्तरता दिन नसक्ने जानकारी क्षत्रीलाई गराएका छन् ।

क्षत्री पूर्वस्वीकृत अवधिभन्दा ६ महिना बढी विदेशमा बसेका थिए । कोषले संस्थागत रूपमा सम्झौता गरेर नर्वेस्थित इनल्यान्ड नर्वे युनिभर्सिटी अफ अपलाइड साइन्सेजमा विद्यावारिधि गर्न सन् २०१५ मा उनलाई सहमति दिएको थियो ।

यो अवधिमा उनले अन्नपूर्ण र मनास्लु संरक्षण क्षेत्रमा हिउँचितुवाको घनत्वलाई मूल विषय बनाएर विद्यावारिधि पूरा गरे । उक्त विषयमा विद्यावारिधि गर्ने उनी पहिलो नेपाली हुन् । हिउँचितुवाबारे मात्र विद्यावारिधि गरेका सोम आले अमेरिका बसेर काम गर्छन् । क्षत्री नर्वेमा अध्ययनरत रहँदा कोषका सदस्यसचिव गोविन्द गजुरेलको ५ वर्षे कार्यकाल सकिएपछि कोष नेतृत्वविहीन थियो ।

अर्का सदस्यसचिवको नियुक्तिपछि उनको थप बिदा मिलान गरिने सहमतिअनुसार उनले नर्वेमा अध्ययनलाई निरन्तरता दिएका थिए । क्षत्रीका अनुसार कोषका अधिकारीले बिदा मिलान हुने आश्वासन दिएपछि उनी ढुक्क थिए । फर्किएपछि भने लिखित सहमति नभएकाले जागिरलाई निरन्तरता दिन नसक्ने कोषले जिकिर गरेको छ ।

क्षत्री सन् २०१८ को डिसेम्बरमा विद्यावारिधि सकेर नर्वेबाट काठमाडौं आए । काठमाडौं आएर खुमलटारस्थित कोषको कार्यालयमा फर्किंदा भने उनी चकित परे । उनलाई प्रशासनले हाजिर गर्न दिएन । ‘कार्यालयलाई जानकारी नदिई धेरै समय विदेश बसेको आरोप लगाएर मलाई हाजिर गर्नबाट रोक लगाइयो,’ उनले बुधबार कान्तिपुरसित भने, ‘अस्ति असोज १ गतेदेखि त जागिरबाटै हटाइएको जानकारी पाएको छु ।’

क्षत्रीले तोकिएको समयमा अध्ययन पूरा नभएकाले थप समय नर्वेमा बस्नुपरेको र त्यही बेलामा बिरामी परेको जानकारी कोषसमक्ष पहिले नै जानकारी गराएको बताए पनि प्रशासनले त्यसलाई अस्वीकार गर्दै आएको छ । ‘बिरामी हुँदाका सबै प्रमाण पनि बुझाएँ,’ उनले भने, ‘कार्यालयले लिखित सहमति छैन, त्यसैले हाजिर गर्न दिन सकिन्न भनेर प्रश्न उठायो ।’

कोषले स्पष्टीकरण सोध्यो, उनले त्यसको जवाफ पनि दिए । विद्यावारिधि गरिसकेपछि कोषमै आएर काम गर्नुपर्ने सम्झौताअनुसार उनी पढ्न गएका थिए । त्यही सम्झौताअनुसार नै काममा फर्किएका पनि थिए । कोषका कार्यकारी निर्देशकसमेत रहेका प्रशासन प्रमुख दीपक सिंहले क्षत्रीलाई हटाइएको बारे प्रतिक्रिया दिन मानेनन् । ‘त्यो विषयमा उहाँ (क्षत्री) लाई नै सोध्नुस्,’ उनले भने, ‘त्यसबारे म केही बोल्दिन ।’ क्षत्री भने दसैंपछि कानुनी उपचारमा जाने योजनामा छन् ।

यसअघि कोषमा कार्यरत रवीन कडरिया, पारसविक्रम सिंह र बाबुराम लामिछानेलगायतले पनि कोषकै नियमअनुसारको बिदामा बसेर विद्यावारिधि गरेका थिए । उनीहरू काममा फर्किसकेका छन् । अशोक सुवेदीले पनि हिउँचितुवामै विद्यावारिधि गरिरहेका छन् । उनले भने पढाइका लागि बिदा लिएका छन् । कोषमा करार सेवामै रहेका मोहनराज पन्तलाई भने ६ महिनाभन्दा बढी अध्ययन बिदा दिइएको थिएन । बिदा नपाएपछि उनले कोषबाट राजीनामा दिएका थिए ।

क्षत्रीले सन् २०१३ मा इन्ल्यान्ड नर्वे युनिभर्सिटी अफ अपलाइड साइन्सेजमा पढ्ने अवसर पाएका थिए । सन् २०१३ देखि सन् २०१५ सम्म उनले अन्नपूर्ण र मनास्लु क्षेत्रमा हिउँचितुवाको स्थलगत अध्ययन गरेका थिए । अन्नपूर्ण र मनास्लु संरक्षण क्षेत्रका हिउँचितुवाको संख्याको घनत्व उनको विषय हो । विद्यावारिधि गर्नुअघि उनले लामो समय अन्नपूर्ण संरक्षण क्षेत्र र मनास्लु संरक्षण क्षेत्रका हिउँचितुवा पाइने स्थानमा बसेर काम गरेका थिए ।

सरकारले पछिल्ला वर्षहरूमा हिउँचितुवाको वैज्ञानिक अध्ययनमा जोड दिइरहेको छ । ताप्लेजुङको कञ्चनजंघा संरक्षण क्षेत्रपछि अहिले निकुञ्ज विभागले शे–फोक्सुन्डो निकुञ्जका हिउँचितुवाको घाँटीमा स्याटेलाइट रेडियो कलर जोडेर तिनको ओहोरदोहोर र आनीबानी अनुगमन गर्न लागेको छ ।