विदेशीसँग ‘अनमेल’ बिहे

• सोलखुम्बुको दूधकुण्ड गाउँपालिकाकी २६ वर्षीया युवतीले ५४ वर्षीय अमेरिकीसँग विवाह गरेकी छन् । यही भदौ ४ गते काठमाडौं जिल्ला अदालतमा उनीहरूको बिहे भएको हो ।
  
• झापा दमकका २६ वर्षीय पुरुषले भदौ ५ मा ४८ वर्षीया जर्जियनसँग विवाह गरेका छन् ।
• काठमाडौं बौद्धकी युवतीले १५ वर्ष जेठा ४७ वर्षीय अमेरिकीसँग विवाह गरिन् ।
• धनुषाको मिथिला नगरपालिकाकी युवतीको २८ वर्ष जेठा ५२ वर्षीय कोरियालीसँग बिहे भएको छ ।
• काभ्रेका ५३ वर्षीय पुरुषले ७१ वर्षीया क्यानडेलीसँग काठमाडौं जिल्ला अदालतमा विवाह गरेका छन् ।
• तेह्रथुमकी ३१ वर्षीया युवतीको हङकङका ५० वर्षीय पुरुषसँग बिहे भएको छ ।

पछिल्लो समय विदेशीसँग बिहे गर्ने नेपालीको संख्या बढदै गएको छ । त्यसमा पनि धेरै उमेर अन्तरमा विवाह गर्ने अधिक छन् । पछिल्लो तीन महिनामा मात्रै २० वर्षभन्दा बढी अन्तरमा विदेशीसँग झन्डै एक दर्जन विवाह भएको छ । त्यसरी बिहे गर्नेमा महिला बढी छन् । ५० वर्षमाथिका मात्रै १५ जनाले काठमाडौं जिल्ला अदालतमा विवाह गरेका छन् ।

०७५ भदौमा मुलुकी देवानी संहिता लागू भएपछि जिल्ला अदालतमा विवाह दर्ता हुन थालेको हो । त्यसअघि विवाह दर्ता सम्बन्धित जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा हुने गर्थ्यो ।

असार–भदौको तीन महिनामा १ सय ९५ जोडीले काठमाडौं जिल्ला अदालतमा कानुनी बिहे गरेका छन् । तीमध्ये विदेशीसँग बिहे गर्ने ९६ छन् । तिनमा पुरुषभन्दा महिला धेरै छन् । सबैभन्दा बढी अमेरिकीसँग, त्यसपछि चिनियाँ र बेलायतीसँग बिहे गरेका छन् । पछिल्लो तीन महिनामा ६६ नेपालीले अमेरिकीसँग, १०/१० जनाले चिनियाँ र बेलायतीसँग, ६ जनाले अस्ट्रेलियालीसँग र ४ जनाले भारतीयसँग विवाह गरेका छन् ।

वैदेशिक रोजगारीले विश्वका १ सय ८ देशसँग जोडिएको नेपाली समाज विवाहका मामिलामा उदार बन्दै गएको देखिन्छ । नेपालीहरू विवाह गरेर अफ्रिका, अमेरिका, युरोप र दक्षिण अमेरिकासम्म पुगेका छन् । नेपालीले स्विट्जरल्यान्ड, कोरिया, बेल्जियम, चेकोस्लोभाकिया, बेलारुस, नर्वे, इन्डोनेसिया, हङकङ, क्यानडा, जर्जिया, न्युजिल्यान्ड, अल्जेरिया, फिलिपिन्स, जर्मनी, हंगेरी, जापान, ब्राजिल, इटली, दक्षिण अफ्रिका, मलेसियालगायत देशका नागरिकसँग वैवाहिक साइनो गाँसिसकेका छन् ।

नेपाल प्रहरीको मानव बेचबिखन ब्युरोले चिनियाँसँग बिहे गर्ने नेपाली महिलाको बढ्दो प्रवृत्तिमाथि गरेको एक अनुसन्धान क्रममा ०७५ भदौयताको एक वर्षमा ११ सय ६ नेपालीले विदेशीसँग बिहे गरेको तथ्यांक अदालतबाट लिएको थियो । यो तथ्यांकले मासिक औसत ९२ जना नेपालीले विदेशीसँग बिहे गरेको देखिन्छ । यसअनुसार दैनिक तीन जनाभन्दा धेरै हुन्छ ।

देवानी संहिताको तेस्रो भागमा रहेको पारिवारिक कानुनअन्तर्गत विवाहसम्बन्धी व्यवस्थामा विदेशी नागरिकसँग विवाहको व्यवस्था छ । उक्त व्यवस्थाको दफा ७७ मा विदेशी नागरिकले नेपाली नागरिकसँग विवाह गर्दा आवश्यक पर्ने कागजातको पनि व्याख्या गरेको छ । सम्बन्धित देशको दूतावासले जारी गरेको नो अब्जेक्सन लेटर, उक्त देशको विवाहसम्बन्धी व्यवस्था रहेको कानुनको नेपाली उल्था, नेपालमा १५ दिन बसेको प्रमाण र त्यसबारे बसोबास गरेको क्षेत्रको स्थानीय तहबाट सिफारिस आवश्यक पर्छ ।

त्रिचन्द्र क्याम्पसमा प्राध्यापनरत सामाजशास्त्री मीना उप्रेतीले ०४६ पछि खुल्दै गरेको नेपाली समाज, प्रविधि र सामाजिक सन्जालका कारण गतिशील बनेको विश्वको नेपाल एउटा हिस्सा बन्दै गरेको बताइन् । उनले भनिन्, ‘नेपाली केटीहरूले विश्वका अनेकन देशका नागरिकसँग विवाह गर्नुको अर्थ महिलाहरू आफ्नो विवाहको निर्णय आफैं गर्न सक्ने हैसियतमा पुग्दै गरेको प्रमाण हो ।’

उनको बुझाइमा नेपालीले विवाहलाई विदेश छिर्ने गतिलो माध्यमका रूपमा अँगालिरहेका छन् । उप्रेतीले विवाहभित्र अनौठा परिघटना रहेको बताउँदै भनिन्, ‘युरोप र अमेरिका छिर्न विवाहको नाटक गर्नेदेखि बिदेसिने रहरले मात्रै विवाह गर्ने वा गतिलो अवसर छोप्नका निम्ति विवाह गर्नेहरू पनि उत्तिकै छन् ।’

अस्वाभाविक उमेर अन्तरको विवाह विदेश जानकै निम्ति गरिएको अदालतका कर्मचारी अर्थ्याउँछन् । कान्तिपुरसँगको कुराकानीमा अदालतको विवाह दर्ता शाखाका एक कर्मचारीले सबै कागजात पुर्‍याएर ल्याएकाले अस्वाभाविक देखिँदा पनि विवाह दर्ता गरिदिनुपर्ने बाध्यता रहेको सुनाए ।

जिल्ला अदालतमा दर्ता भएका र उमेर उल्लेख भएका ३ सय ५१ जना स्वदेशी–विदेशीको उमेर वर्गीकरण गर्दा नयाँ तथ्य फेला पर्छ । सन् २००६ को नेपाल जनसांख्यिक तथा स्वास्थ्य सर्वेक्षणमा नेपाली महिलाको औसत विवाह उमेर १७.२ वर्ष रहेको उल्लेख छ । स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले तय गरेको जनसंख्यासम्बन्धी दीर्घकालीन योजना ०६७–०८७ मा विवाह गर्ने उमेर बढाइ जन्मदर अझ घटाउने उल्लेख छ । जिल्ला अदालतमा २० देखि ३० वर्ष उमेर समूहका सबैभन्दा धेरै अर्थात् १ सय ९२ जनाले विवाह गरेका छन् । सन् १९६० मा औसत आयु ३५ वर्ष मात्रै रहेको नेपालीको पछिल्लो दशकमा औसत आयुमा उल्लेख्य सुधार भएको देखिन्छ ।

पछिल्लो जनगणनाले नेपालीको औसत आयु ७० वर्ष पुगेको बताएको छ । औसत आयु वृद्धिको सोझो प्रभाव विवाहमा पनि देखिन्छ । ३१ देखि ४० वर्ष उमेर समूहका १ सय १५ जना, ४१ देखि ५० वर्ष उमेर समूहका २९ जना, ५१ देखि ६० वर्ष उमेर समूहका ११ जना र ६० वर्ष उमेर कटेका ४ जनाले अदालतमा विवाह दर्ता गरेको देखिन्छ ।

समाजशास्त्री उप्रेतीले अस्वाभाविक उमेरअन्तरमा भएको अदालती विवाहलाई सामान्य रूपमा बुझ्नुपर्ने बताइन् । उनले आफ्नै ३५ वर्षीय साथीले झन्डै ६० वर्ष उमेरको विदेशीलाई विवाह गरेको घटना सुनाउँदै उनले भनिन्, ‘आर्थिक रूपमा सम्पन्न जीवन खोज्ने लालसाले पनि यस्तो भएको देखिन्छ ।’ उनको बुझाइमा केही दशक अघिसम्म पनि नेपाली समाजमा आर्थिक रूपले सम्पन्नहरू अस्वाभाविक उमेरअन्तर राखेर किशोरीसँग विवाह गर्थे । धनी छ भनेरै किशोरीका बाबुआमा दोब्बर जेठो पुरुषलाई छोरी सुम्पन्थे । ‘विवाहको त्यही शैली अहिले विदेशीका हकमा लागू भएको हो,’ उनले थपिन्, ‘यो नेपाली समाजमा बढ्दो पुँजीलाई प्रधानता दिने सोचको उपज हो ।’