डेंगुको डर : पूरा बाहुले र हलुका रङका लुगा लगाऔं

हेटौंडास्थित किटजन्य रोग अनुसन्धान तथा तालिम केन्द्र, हेटौंडाका एन्टामोलोजिस्ट (किटविज्ञानी) शिशिर पन्त भन्छन्, ‘डेंगु सार्ने एडिस जातको लामखुट्टे गाढा रङमा बढी आकर्षित हुन्छ । त्यसैले कालोलगायत गाढा रङको लुगा लगाउनेलाई बढी टोक्ने गरेको पाइयो ।’

सबैभन्दा प्रभावकारी उपाय लामखुट्टेले पार्ने फुल र त्यसका लार्भा खोजेर नष्ट गर्नु सबैभन्दा प्रभावकारी उपाय भए पनि सर्वसाधारणले कस्ता लुगा लगाउने र कस्ता ठाउँमा बस्ने भन्नेमा ध्यान दिन पनि जरुरी रहेको उनले बताए । ‘लामखुट्टे संकलन गर्न जाँदा फिक्का रङभन्दा गाढा रङको लुगा लगाउनेमा बढी आकर्षित भएको पायौं,’ उनले भने, ‘साँझ–बिहान घुम्न निस्कने जोकोहीले आफ्ना लुगाको अवस्थामा ध्यान दिनु जरुरी छ ।’ शरीर छोप्ने पूरा बाहुले लुगा लगाउनु उत्तम रहेको उनले बताए ।

‘हाफ पाइन्ट, सर्ट लगाउँदा जीउ खुला भएको भागमा मस्क्युटो रिपलेन्ट क्रिम (लामखट्टे धपाउने) दल्नुपर्छ,’ इपिडिमियोलजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाको किटजन्य रोग नियन्त्रण शाखा प्रमुख डा. प्रकाश शाह भन्छन्, ‘अहिलेको अवस्थामा शरीरको जति बढी भाग लुगाले ढाक्नुभयो त्यति नै लामखुट्टेको टोकाइको जोखिम कम हुन्छ ।’

एडिस लामखुट्टेले धेरै पातलो लुगाको बाहिरबाट समेत टोक्न सक्छ तर जिन्सलगायतका अलि बाक्लो लुगा लगाए बाहिरबाट सहजै टोक्न सक्दैन । अझ जीउमा गन्जी, सर्टसहित दुई–तीनवटा लुगा लगाउँदा बाहिरबाट टोक्न नसक्ने उनी बताउँछन् ।

‘दिनभर घरमा बस्ने, बालबालिका र वृद्धवृद्धाले दिउँसो सुत्दा पनि झुल प्रयोग गर्नु राम्रो हो,’ उनले भने, ‘बच्चाहरूलाई बाहिर आदि खेल्न जान दिँदा पूरै जीउ छोपिएको लुगा लगाएरै पठाउनुपर्छ ।’ घरमा कसैलाइ शंकास्पद डेंगु ज्वरो देखिए सकेसम्म झुलभित्रै सुताउनुपर्ने उनको सुझाव छ । डेंगुको उपचार भइरहेका व्यक्तिलाई स्वास्थ्य संस्थामा पनि झुलभित्र राखेर उपचार गर्नुपर्छ ।

लामखुट्टेको टोकाइबाट बच्न नरिवललगायतका तेल लगाउने उपायबारे सामाजिक सञ्जालमा आदानप्रदान भइरहेको सन्देश बेठीक भएको विज्ञहरूको भनाइ छ । ‘नरिवललगायतका तेल दलेर लामखुट्टेको टोकाइबाट बच्न सकिँदैन,’ किटविज्ञानी पन्तले भने, ‘यो लामखुट्टेले दिउँसो बढी टोक्ने गरे पनि आजकल कृत्रिम प्रकाश बढी हुने भएकाले रातिसमेत टोक्न सक्छ ।’

डेंगु सार्ने लामखुट्टेका प्रजाति धेरै उचाइमा उड्न सक्दैनन् । जमेको पानी आदि ठाउँमा भएको आफ्नो प्रजननस्थलभन्दा सयदेखि ५० मिटर वरिपरि नै बढी सक्रिय रहन्छन् ।’ फुल पार्ने बेलामा बढी आक्रामक हुने एडिसका पोथी लामखुट्टेले आफ्नो पेट नभरेसम्म थुप्रैपटक थुप्रै जनालाई टोक्ने उनले बताए । ‘डेंगु हुँदैमा तत्कालै मरिहालिने भन्ने पनि होइन,’ उनले भने, ‘शरीरको रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता कम भएकालाई अलि गाह्रो हो । प्रतिरोध क्षमता भएकाहरू छिट्टै निको हुन्छन् ।’

आफूले लगाउने लुगादेखि बस्ने र काम गर्ने ठाउँको सरसफाइमा ध्यान पुर्‍याए जोखिम घट्ने उनले बताए ।