स्कुल जान जंगलमै बास

खाँडादेवी गाउँपालिका–१, कोथबेका १३ किशोरीको विद्यालय जाने बाटो बन्द भयो । एक मात्र बाटो अवरुद्ध भएपछि केही दिन उनीहरू ट्युबको सहायताले उर्लंदो सुनकोसी तरेर सिन्धुलीस्थित विद्यालय गए । हरेक दिन त्यसो गर्न सम्भव थिएन । उनीहरूले जंगलको छाप्रोमा बसेर स्कुल जाने निधो गरे । र, एक महिनासम्म सुनकोसीछेउको एकान्त जंगलको छाप्रोमा बसेर विद्यालय धाए ।

कृष्णमाया र उनका १२ दौंतरी सिन्धुलीको गजुली दहस्थित खयरघारीभित्र बनाइएको उदांगो कटेरामा बसेका थिए । ‘स्कुल छाड्न मन मानेन, त्यसैले जंगलको छाप्रोमा बसेर पढ्यौं,’ कृष्णमायाले भनिन्, ‘खुला कटेराको माथिल्लो तलामा बस्दा राति मुटु काम्थ्यो ।’

उनीहरू सिन्धुलीको झाँगाझोली गुटबजारस्थित श्री माविमा अध्ययनरत छन् ।

मध्यपहाडी लोकमार्गको पूर्वी खण्ड निर्माणका लागि डोजर लगाउने क्रममा बाटो अवरुद्ध भएपछि सुनकोसीपारिको विद्यालय छाड्नुपर्ने अवस्था आएकाले जंगलमा बसेको उनीहरूले बताए । बाटो भत्किनुअघि उनीहरू बेलघारीको झोलुंगे पुल तरेर झाँगाझोली पुग्थे । त्यो बाटो काट्न झन्डै एक घण्टा लाग्थ्यो ।

दिउँसो विद्यालयमा रमाए पनि रात परेपछि उनीहरू सधैं त्रासमा हुन्थे । भूतप्रेत र जंगली जनावरको डरले सताएको बेली माझीले बताइन् । ‘केही रात त निद्रै लागेन,’ उनले भनिन्, ‘केही दिनपछि बानी भयो तर बा–आमासँगै बसेजस्तो कहाँ हुन्थ्यो र ? केही पर्‍यो भने के गर्ने भन्ने कसैलाई मेलो थिएन । सबै उस्तैउस्ता थियौं ।’

उनले सकुशल घर फर्कन पाएकोमा खुसी लागेको बताइन् । उनीहरू बिहान र बेलुका खाना पकाएर खान्थे । स्कुल जाने बेला आफ्ना सबै सामान लुकाएर राख्थे । हरेक शुक्रबार सुनकोसीपारिको गाउँबाट अभिभावक आउँथे । उनीहरूले खानेकुरा ल्याइदिन्थे । तीमध्ये केहीले सुनकोसीको उर्लंदो भेलमा ट्युबको सहाराले कहिलेकाहीं छोरीहरूलाई घर पुर्‍याउँथे । ‘जंगली जनावर कराउँदा डराएर एकअर्कालाई अंगालो हाल्थ्यौं,’ कक्षा १० की सुशीला माझीले भनिन्, ‘सुरुका केही रात झिमिक्क गर्न सकेनौं ।’

सुनकोसीपारि जंगलको छाप्रामा छोरीहरू बस्दा अभिभावक पनि कहिल्यै निदाउन सकेनन् । ‘केही भो कि भन्ने सधैं पिरलो, राति सुत्नेबेला फोन गरी हालखबर सोधेर सुत्ने गरेका थियौं,’ स्थानीय श्याम माझीले भने, ‘छोरीहरू आएपछि ढुक्क भएको छ, सबै यतैबाट आउजाउ गरिरहेका छन् ।’

कोथवेमा कक्षा ५ सम्म मात्र चलेको आधारभुत विद्यालय छ । त्यहाँको पढाइ सकिएपछि थप पढ्न झाँगाझोली पुग्नुपर्छ । विद्यालय टाढा भएकाले केही बालबालिकाले कक्षा ५ पछि पढाइ छाड्ने गरेका छन् । स्थानीय श्यामबहादुर माझीका अनुसार ०३७ सालअघि सुनकोसी नदी अहिले सिन्धुली जिल्लामा पर्ने गजुली दहको भित्तातिरबाट बग्थ्यो । ०३७ सालको बाढीले कोथबेतिर तर्कियो । कोथबे गाउँनजिकै नदी पुगेपछि उनीहरूको जग्गा सिन्धुलीपट्टि परेको छ ।

त्यो जग्गामा कमाइ गर्न कोथबेका माझीहरू काठको डुंगाबाट वारपार गर्थे । ‘मकै–धान पाकेपछि एकैपटक अन्न ल्याउन कठिन हुने भएकाले जंगलको छेउमा धन्सार बनाइएका छौं’, उनले भने, ‘त्यही धन्सारमा बालिका बसेका हुन् ।’ विद्यालयका नेपाली शिक्षक अमृत तिमल्सिनाका अनुसार रामेछापतर्फका बालबालिका विद्यालयमा नियमित उपस्थित हुँदैनन् ।

एक–दुई जना नेपालथोकको खैरेनीपुल तरेर घुमेर आउने गरेको उनले बताए । ‘हामीले तिमीहरूको पढाइ बिग्रन्छ, किन नआएको भन्दा उनीहरू बाटो नभएको बताउँछन्,’ उनले भने, ‘गोठबाट कोथबे फर्केपछि विद्यालय आउने बालिकाको संख्या घटेको छ ।’ मध्यपहाडी लोकमार्गको अक्कर फुटाइसकिएको छैन । दुइटा डोजरले दिनहुँ बाटो खनिरहेका छन् । ‘सुनकोसी किनारको पैदल हिँड्ने बाटो पुरिएको छ, माथिबाट हिँडडुल गर्न सकिँदैन,’ शिक्षक तिमल्सिनाले भने, ‘अझै १५ दिनजति सडक छिचोलिने सम्भावना छैन ।’