हरेक बार, खाना चार

नगरपालिकाले गाउँगाउँमा कोदो, हरियो साग, फर्सी र फापरको ढिँडो, हलुवा बनाउने विधि महिलालाई सिकाइरहेको छ । सेतो चामल, चाउचाउ र बिस्कुटले कुपोषण निम्त्याएको भन्दै सुनौलो हजार दिनका आमा (सुत्केरी, गर्भवती महिला र बालबालिका) लाई लक्षित गरी परिकार बनाएर खान सिकाउन थालिएको हो । खाडाचक्र–४ की जाल्का विश्वकर्माले घरमै पाइने कोदो, फापर, रातो फर्सी, सागपात र गेडागुडीमा पाइने भिटामिनबारे पहिलो पटक जानकारी पाएको बताइन् । ‘खाना खान पनि जानेका रहेनछौं, बल्ल थाहा भयो,’ उनले भनिन्, ‘कोदोको सुक्खा रोटी मात्र खाने चलन थियो, अब ढिँडो र हलुवा बनाएर खान्छौं ।’

स्वास्थ्य स्वयंसेविका र आमा समूहका सदस्यले गाउँबाट संकलन गरिएको कोदो, मकै, गहुँ, फापरको पिठोबाट हलुवा र ढिँडो बनाउन सिकाउने गरेका छन् । सागपात, ताजा तरकारी, कुखुराको अन्डा पकाएर खान र खुवाउन पनि सिकाउने गरिएको नगरपालिकाले जनाएको छ ।

मौसमी र बेमौसमी फलफूलसहितका पोषणयुक्त खाद्य परिकारबारे चेतना दिन स्वास्थ्यकर्मीर् र कृषि प्राविधिक टोलटोलमा पुगेको स्वास्थ्य शाखा संयोजक रवीन्द्र सेजुवालले बताए । उनले नगरले सुनौला हजार दिनका महिला लक्षित गरे पनि अन्य व्यक्तिले समेत पोषण र खाद्य आनीबानीबारे शिक्षा पाएको बताए ।

गर्भवती महिलामा रक्तअल्पतता र ५ वर्षमुनिका बालबालिकामा कुपोषण अत्यधिक देखिएकाले अभियान सुरु गरिएको नगरले जनाएको छ । बहुक्षेत्रीय पोषणका लागि ३३ लाख २५ हजारसहित ४७ लाख रुपैयाँ विनियोजन गरिएको छ । मान्म, दाहा, पाखा, बदालकोट, जिम्मजेडी, रेगिंल, बरातु र भर्तालगायत सबै वडामा कार्यक्रम सञ्चालन गरिएको सेजुवालले जानकारी दिए । ‘सुनौला हजार दिनका आमा समेटी गठन भएका समूहमा गएर सन्तुलित भोजनबारे जानकारी दिन्छौं,’ उनले भने, ‘टोलटोलमा पुगेर परिकार बनाउने तरिकासमेत सिकाइरहेका छौं ।’

स्थानीय उत्पादनलाई बेवास्ता गरेर खाद्य संस्थानको चामलमा स्थानीय बासिन्दा भर पर्न थालेकाले अभियान सुरु गरिएको नगर प्रमुख जसीप्रसाद पाण्डेले बताए । ‘स्थानीयले कोदोलाई हेलाँ गर्छन्, अधिकांशले मकै खानै छाडिसके,’ उनले भने, ‘रैथाने बालीको महत्त्व बुझाउन पनि कार्यक्रम सञ्चालन गरिएको हो ।’ नगर उपप्रमुख विजया विष्टले ताडी, बद्रीगाउँ, पिली, मान्मको मेग्र र रेगिलमा आयोजना गरिएका कार्यक्रममा आफैं संलग्न भएको बताइन् । ‘गाउँबाट संकलित अन्न, तरकारी र फलफूलको महत्त्व बुझाउँदै मात्रा मिलाएर पकाउन र खान गाउँमा सचेतना दिइरहेका छौं,’ उनले भनिन् ।

छोरीमा कुपोषण बढी

जिल्लामा छोराछोरीबीच विभेद चर्को छ । छोरी जन्माउने आमालाई हेलाँ गर्ने र पोषणमा ध्यान नदिने प्रवृत्ति छ । एक अध्ययनअनुसार लैंगिक विभेदले उचित खानपिन र स्याहारसुसारमा ध्यान नपुर्‍याउँदा छोरीमा बढी कुपोषणको समस्या देखिएको हो । शीघ्र कुपोषणको एकीकृत व्यवस्थापन कार्यक्रममार्फत गरिएको अध्ययनअनुसार कालीकोटका केही स्थानीय तहमा ४ सय ५६ जनामा कडा कुपोषण भएका बालबालिका भेटिएका छन् ।

बालकभन्दा दुई गुणा बढी बालिका कुपोषित रहेको पाइएको निमित्त जिल्ला स्वास्थ्य प्रमुख कटकबहादुर महतले बताए । उनका अनुसार कालीकोटमा दुई वर्षअघि ९ सय ३३ जना मध्यम कुपोषण भएका बालबालिका पहिचान भएको थियो । सर्वेक्षणअनुसार कडा कुपोषण भएकामध्ये १ सय ५२ बालक र ३ सय ४ बालिका फेला परेका हुन् । उनीहरू सबैको उमेर ६ महिनादेखि ५ वर्षसम्म थियो ।

अशिक्षा, अज्ञानता, विभेद, महिलामाथिका हिंसाले बालकको तुलनामा बालिकामा बढी कुपोषण देखिएको स्वास्थ्यकर्मी बताउँछन् । सबैभन्दा बढी कडा कुपोषण भएका बालबालिका पलाताको धौलागोहमा भेटिएको स्वास्थ्य कार्यालयले जनाएको छ । धौलागोहमा मात्रै ६४ जना बालबालिकामा कडा कुपोषण भएको भेटिएको थियो । कार्यालयका अनुसार जिल्लाभर १७ प्रतिशत बालबालिका अति कुपोषित छन् ।

कालीकोटको खाडाचक्र–४ बद्रीगाउँमा स्थानीय उत्पादनको खाद्य परिकार बनाएर आफ्नो शिशुलाई खुवाउँदै आमा ।तस्बिर : तुलाराम/कान्तिपुर