काठमाडौं — सबै काम योजना मुताविक भए अबको दुई वर्षमा काठमाडौं र केरुङबीचको दुरी एक तिहाई भन्दाबढी छोटिनेछ । एकतर्फी निर्भरतालाई घटाउने प्रयासमा रहेको सरकार उत्तरी छिमेकी चीनसँगको दुरी छोट्याउने प्रयासमा छ । यही सिलसिलामा सरकारले अघि सारेको काठमाडौंको सामाखुशी–टोखादेखि नुवाकोटको छहरे–त्रिसुली र रसुवाको बेत्राबती–मैलुङ्ग हुँदै जाने सडकले राजधानीलाई चिनियाँ सीमा बजारसम्मको दुरी अढाई घण्टामा घटाउने भएको छ ।

सबै काम योजना मुताविक भए अबको दुई वर्षमा काठमाडौं र केरुङबीचको दुरी एक तिहाई भन्दाबढी छोटिनेछ । एकतर्फी निर्भरतालाई घटाउने प्रयासमा रहेको सरकार उत्तरी छिमेकी चीनसँगको दुरी छोट्याउने प्रयासमा छ ।

यही सिलसिलामा सरकारले अघि सारेको काठमाडौंको सामाखुशी–टोखादेखि नुवाकोटको छहरे–त्रिसुली र रसुवाको बेत्राबती–मैलुङ्ग हुँदै जाने सडकले राजधानीलाई चिनियाँ सीमा बजारसम्मको दुरी अढाई घण्टामा घटाउने भएको छ । हाल एक सय ६० किलोमिटर दुरी रहेको काठमाडौं–केरुङको दुरीलाई यो योजनाले एक सय किलोमिटरभन्दा कममा घटाउनेछ ।
....
चीनको उत्तर–पश्चिमी प्रान्त कान्सुको लान्चाउबाट बैशाख ३० मा ८६ वटा कार्गो कन्टेनर बोकेका ४३ मालवाहक रेल दैनिक उपभोग्य सामान लिएर काठमाडौंको लागि छुटेको थियो ।

प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको चैतमा भएको चीन भ्रमणमा पहिलोपटक दुई देशबीच पारवहन, व्यापारलगायतका सम्झौता भएपछि नेपाललाई लक्षित गरेरै औपचारिक रूपमा उक्त रेल उत्तर छिमेकबाट काठमाडौं तर्फ छुटेको हो ।

लान्चाउबाट २ हजार ४ सय ३१ किलोमिटरको दुरी तय गर्दै तिब्बतको सिगात्से छुटेको रेल त्यहाँबाट सडकमार्ग हुँदै नेपालको उत्तरीनाका केरूङसम्म सामान लिएर आइपुगेको थियो ।

तिब्बतको सिगात्सेबाट केरूङसम्म ५ सय ६३ किलोमिटर सडकमार्ग छ ।

सन् २०२० सम्ममा सिगात्सेको रेल केरूङसम्म ल्याउने चीनको लक्ष्य छ । अहिले केरूङ–काठमाडौंको सडक दुरी एक सय ६० किलोमिटर छ । चिनियाँ सञ्चारमाध्यमले रेलमार्गको उल्लेखित रुट तय गर्दै कार्गो सामान काठमाडौं आइपुग्न १० दिनको समय लाग्ने जनाएका थिए । उक्त रुटबाट सामान काठमाडौं पुग्न समुद्री रुटभन्दा ३५ दिन कम लाग्ने दाबी थियो ।

उकालो ओरालो र घुम्तीसहितको एक लेनको सडक र सामान ल्याउने कन्टेनर ठूलो भएकाले केरूङबाट काठमाडौं सामान आइपुग्नै करिब २ दिन लाग्ने बाध्यता छ । यो दुरीलाई छोट्याउन टोखादेखि नुवाकोटको छहरेसम्म ४.१७५ लम्बाईको सुरूङ मार्ग निर्माण गरी त्यसैतर्फको बाटोलाई डबल लेनसहित विस्तार गर्न लागेको छ ।

सरकारले काठमाडौंबाट गल्छी हुँदै बेत्रावती–मैलुङ्ग–रसुवागढी–केरूङसम्मको सडकलाई दुई वर्ष भित्रमा डबल लेन बनाउने दुई वर्षे योजना अघि बढाइसकेको छ । जस अन्तर्गत बेत्रावती–मैलुङ्ग–हाकुवेसी खण्डलाई नेपाली सेनाले निर्माण गरिरहेको छ । उसले दुई वर्ष भित्रमा काम सक्ने प्रतिबद्धता जनाएको छ ।

स्रोतका अनुसार चिनियाँहरूले केरूङबाट नेपालको राजधानीलाई जोड्ने सबैभन्दा छोटो बाटो पहिल्याउने क्रममा काठमाडौंको उत्तरी क्षेत्र सामाखुसी–टोखादेखि नुवाकोटको छहरे–त्रिशुली हुँदै रसुवाको बेत्रावती–हाकुबेशी–मैलुङ्ग–रसुवागढीबाट केरूङ पुग्ने बाटोलाई प्राथमिकता दिएका छन् ।

त्यही योजनाअनुसार नेपाल सरकारले काठमाडौंदेखि नुवाकोटको छहरे खोलासम्मको ३४.२ किमी सडक खण्डलाई डबल लेनमा विकास गर्ने र यस अन्तर्गत रहेको टोखादेखि नुवाकोटको छहरेसम्म ४.१७५ लम्बाईको सुरूङ मार्ग निर्माण समेत गर्न लागेको हो ।

बेत्रावती–मैलुङ्ग–हाकुबेशीको बाटो सेनाले निर्माण गर्ने र काठमाडौं–छहरे–वेत्रावतीसम्म पुग्ने बाटो सुरूङसमेत बनेपछि काठमाडौंबाट केरूङसम्मको लम्बाई एक सय किलोमिटरभन्दा कम बन्न आइपुग्छ ।

‘उक्त बाटो सिधा र सहज हुन्छ । यसले गर्दा गाडी साढे दुई घन्टामै काठमाडौंबाट केरूङ पुग्न सक्छ,’ भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालयका पूर्व सचिव तुलसीप्रसाद सिटौलाले भने ।

उत्तरी नाकासँग सहज र छिटो आवत–जावत गर्ने लक्ष्यसहित भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालयले करिब २५ अर्ब रूपैंयाको योजना अघि बढाउन लागेको हो । प्रधानमन्त्री कार्यालयकाअनुसार मन्त्रालयले अर्थ मन्त्रालयमा पठाएको पत्रमा नेपाल सरकारको सचिवस्तरिय निर्णयअनुसार एसियन इन्फ्राइस्ट्रक्चर इन्भेष्टमेन्ट बैंक (एआईआईबी) को सहयोगमा उक्त सडक र सुरूङ मार्ग निर्माण गर्न लागिएको हो ।

सुरूङ मार्गको मात्र लागत करिब ५ अर्ब रूपैयाँ अनुमानित छ । सुरूङ मार्ग भने चीनियाँ कम्पनीले निर्माण गरिदिने प्रस्ताव राखेको छ । ‘चिनियाँ कम्पनीले नै सुरूङको सम्पूर्ण प्राविधिक आफैं ल्याएर निर्माण गर्ने योजनासहित काम अघि बढाउन लागिएको हो,’ एक सचिवले भने ।

यो रूट केरूङबाट काठमाडौं आउन सबैभन्दा छोटो पर्ने भएकाले रणनीतिक रूपमा अघि बढाएको देखिन्छ । चीनले केरूङ–काठमाडौं–पोखरा–लुम्बिनी रेल मार्ग बनाउनेबारे अध्ययन गर्ने प्रतिबद्धता जनाइसकेको छ । ‘यही सडकमार्गलाई प्रयोग गरेर चीनले काठमाडौंमा रेल ल्याउन सक्छ । यो नै सबैभन्दा सहज र छोटो मार्ग हो,’ स्रोतले भन्यो ।

सचिवस्तरिय निर्णय भएपछि मंगलबार (असार ७) मा प्रधानमन्त्री ओलीको निर्देशनमा यो बाटो अघि बढाउन लागिएको हो ।

हाल काठमाडौं गल्छी–त्रिशुली हुँदै पुग्न ८० किमी लाग्छ । तर सामाखुसी टोखा हुँदै त्रिशुली पुग्न ५२ किमी लाग्छ । टोखाको बाटो अहिले नै २८ किमी नजिक छ । यसमा पनि सुरूङ बनेपछि ५२ बाट घटेर ४८ किमीमा झर्छ ।

अर्कोतर्फ हाल त्रिशुलीबाट केरूङ पुग्न ६८ किमी लाग्छ । यो बेत्रावती–धुन्चे–रसुवागढी हुँदै केरूङ पुग्ने हो । सेनाले बेत्रावतीबाट त्रिशुलीको किनारै किनार मैलुङ्ग, हाकुबेशी हुँदै निर्माण गरिरहेको सडक पूरा भएपछि थप १५ किमी सहजै कम हुन्छ । तल खोलाको किनारबाटै बाटो गएपछि अझ छोटो हुन्छ । ५३ किमीमै त्रिशुलीबाट केरूङ पुग्न सकिन्छ ।

गत वर्ष असोज ३ मा नेपालमा संघीय संविधान जारी भएपछि भारतीय नाकाबन्दीका कारण दुई देशको सम्बन्ध चिसियो । यहि पृष्ठभूमिमा नेपालले चीनसँग पहिलोपटक पारवहन सम्झौता गर्‍यो । सन् १९५५ नेपाल र चीनबीच कुटनीतिक सम्बन्ध स्थापित भएपनि नेपालले भारतसँग मात्र पारवहन सम्झौता गरेको थियो । उक्त सम्झौताको जगमा अक्टोबरमा हुन सक्ने चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिङपिङको नेपाल भ्रमणको समेत सन्दर्भ पारेर दुई देशबीच नयाँ योजना र कार्यक्रमहरूलाई तीब्र रूपमा अघि बढाउन लागिएको स्रोतको दाबी छ । ‘चीनले नेपालको पूर्वाधार विकासमा यतिधेरै चासो देखाएको यो पहिलोपटक हो,’ भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालयका एक अधिकारीले भने ।

व्यापारमा शक्तिशाली बन्दै गएको चीनले नेपालसँगको पारवहन सम्झौता फाइदा उठाउँदै दक्षिण एसियाका अन्य मुलुकसँग व्यापारिक सम्बन्ध विस्तार गर्ने लक्ष्य राखेको छ । यो लक्ष्यमा पुग्न नेपालसम्म जोड्ने रेलमार्ग निर्माण चीनका लागि सबैभन्दा सहज हुन्छ ।

नेपालको भन्सार रसुवागढीबाट चीनको भन्सार कार्यालय केरूङ बीचको दुरी २४ किलोमिटरमात्र छ । यो नाकाबाट अहिले दैनिक १० देखि १५ मालबहाक गाडीमा इलेक्ट्रोनिक सामानहरु, जुत्ता, चम्पल, तयारी लुगा, झोला, ब्याल्ङ्केट, थर्मस लगायतका सामान भित्रिने गरेका छन् । नेपालमा भारतले नाकाबन्दी लगाउदा चीनले दिएको अनुदानको इन्धन पनि यहि नाका हुँदै काठमाडौं भित्रिएको थियो । रसुवा भन्सार कार्यालयका प्रमुख केदार पनेरू कपडाहरु, उर्जा, टेलिकम, गाडीका सामानहरू आउने गरेको बताउँछन् । ‘महिनामा ४ देखि ५ सय मालबहाक गाडीमा सामान भित्रिन्छन् । अहिले स्याउका गाडी बढी छन् । अन्य सामानहरु महिनाको ३ सयसम्म पुग्छ,’ उनले भने ।

उनले रसुवाको टिमुरे (रसुवागढीभन्दा २ किलो मिटर तल) मा सुखाबन्दरगाह निर्माणका लागि करिब ५८ रोपनी जग्गा प्राप्ति अन्तिम चरणमा पुगेको बताए । सरकारले उक्त क्षेत्रका लागि ४८ करोड रूपैयाँ छुट्याएको छ । हाल रसुवामा भएको भन्सार कार्यालय भाडाको घरमा छ ।

उक्त क्षेत्रमा सन् २०२० सम्ममा चीनले रेल ल्याउने हुँदा एकृकित भन्सार कार्यालय निर्माण गरिनु पर्ने पनेरूले बताए । ‘भन्सार, इमिग्रेसन, प्रहरी चेकिङलगायतका विभिन्न काम एकै स्थानमा हुने गरि पूर्वाधारको विकास गर्नु आवश्यक छ,’ उनले भने,‘चीनबाट रेल आउने र नेपालको सडक पूर्वाधार राम्रो हुनुका साथै रेल पनि सञ्चालनमा आउने हो भने क्षेत्रलाई व्यवस्थित गर्न जरूरी छ । यसबारेमा अहिले नै योजना बनाएर काम थाल्नुपर्छ ।’ उनका अनुसार केरुङ नाका अब चीन र भारत बीचको ट्रान्जिट बिन्दु बन्नसक्छ ।

नेपाल चीन–केरुङ व्यापार संघका अध्यक्ष मानेबहादुर तामाङ हाल एउटा मालवाहक गाडी सामान लिएर आउन एक दिनभन्दा बढी लाग्ने बताउँछन् । ट्रक र व्यापारीको सहमतिमा ८५ हजार देखि एक लाख २० हजार रूपैंयासम्म भाडा लिने गरिएको छ ।

सरकारले प्रस्ताव गरेको टोखा–छहरे–त्रिशुली–मैलुङ्ग–रसुवागढी सडक निर्माणसम्म भए केरूङबाट काठमाडौं आउन मालबहाक गाडीमै ४ घन्टाभन्दा बढी नलाग्ने र भाडा दर पनि एकदमै कम हुने तामाङले बताए ।

गत वर्ष भूकम्प गए लगतै बन्द भएको नेपाल–चीन बीचको तातोपानी नाका प्रभावकारी रूपमा खुल्न नसकेको र भविष्यमा पनि यो क्षेत्रलाई चीनले प्राथमिकता नदिएको कारण रसुवागढी–केरूङ नाका महत्वपूर्ण व्यापारिक क्षेत्रको रुपमा उदाउँदै छ ।