भक्तपुर — साँघुरो पुस्तकालयमा २ जना शिक्षिका पढाइतर्फ विद्यार्थीको ध्यान केन्द्रित गर्नमा व्यस्त देखिन्थे । शिक्षिका सहाना मुनकर्मी कक्षा ४ र बिना गोथे कक्षा ५ का विद्यार्थीलाई मंगलबार पुस्तकालयको एउटै कोठामा अध्यापन गराउँदै थिए ।

भक्तपुर नगरपालिका–४ राममन्दिर भोलाछेंस्थित शान्ति निकेतन माध्यमिक विद्यालयमा अरू कक्षाका विद्यार्थी पनि विज्ञान र कम्प्युटर प्रयोगशाला, प्रशासनलगायत कक्षमा बाँडिएर पढिरहेका थिए । वर्षासँगै हनुमन्ते खोलामा आएको बाढी विद्यालयको कक्षाकोठामा छिरेपछि विद्यार्थीलाई वैकल्पिक रूपमा अन्य कक्षमा राखेर पढाउनुपरेको हो ।

बाढीले विद्यालयका १० वटै कक्षाकोठा डुबाएको थियो । कक्षाकोठा डुबानमा परेपछि विद्यालयको पुरानो भवनमा रहेका पुस्तकालय, प्रयोगशाला, प्रशासन, कर्मचारी कक्षलगायतमा पढाइरहेको प्रधानाध्यापक महेन्द्रगोपाल कर्माचार्यले बताए । उनका अनुसार सोमबार राति हनुमन्ते खोलामा आएको बाढी विद्यालय पसेपछि ईसीडीदेखि कक्षा ३ सम्मका विद्यार्थीका अभिभावकलाई मंगलबार बिहानै आफ्ना बालबालिका विद्यालय नपठाउन सन्देश पठाइएको थियो । ‘कक्षा ४–१० सम्मका विद्यार्थीको कक्षा भने नियमित सञ्चालनमा छ । यसअघि कहिल्यै विद्यार्थीलाई विद्यालय नआउनू भन्नुपरेको थिएन,’ उनले भने ।

अघिल्लो साता पनि विद्यालय डुबानमा परेको थियो । बाढी पसेको कक्षाकोठा सुक्न र सरसफाइ गर्न भन्डै एक साता लाग्ने गरेको उनको भनाइ छ । जसका कारण पठनपाठन प्रभावित हुँदै आएको छ । ‘डुबानमा परेको कोठा सफा गरेर कक्षा सञ्चालन गरेको एक साता पनि भएको छैन, फेरि डुबायो,’ उनले भने, ‘यस वर्ष मनसुन सुरु नहुँदै २/३ पल्ट बाढी पसिसक्यो ।’ बाढीले डेक्स, बेन्च, शैक्षिक सामग्री, बाल उद्यान, पानी तान्ने पम्पलगायतमा क्षति पुगेको उनले जनाए ।

०७२ वैशाखको भूकम्पका कारण आंशिक क्षति भएको भवनमा प्रशासन, विज्ञान र कम्प्युटर प्रयोगशाला, कर्मचारी कक्ष राखिएको छ । चारतले उक्त भवनमा १९ वटा कोठा छन् । जसमध्ये २ वटा तलामा भूकम्पले क्षति पुर्‍याएका कारण प्रयोगमा ल्याइएको छैन । भूकम्पपछि बौद्ध चुची संघ ताइवानले भाडाको जग्गामा बनाइदिएको टिनको टहरोमा अहिले बाढी पसेको हो । कक्षाकोठा नै डुबेपछि अहिले एउटै कोठामा २ वटा कक्षाका विद्यार्थीलाई पढाउनु परिरहेको प्रअ कर्माचार्य बताउँछन् ।

दुई दशकभन्दा बढी समयदेखि अध्यापन गराउँदै आएका कर्माचार्यका अनुसार ०७२ पछि पटक–पटक विद्यालयमा बाढी पसेको छ । ‘पहिले–पहिले आक्कलझुक्कल हनुमन्ते खोला बस्तीमा पस्थ्यो,’ उनले भने, ‘अहिले पानी पर्‍यो कि डुबानको डर हुन्छ, हिउँदका बेला पानी पर्दासमेत डुबान हुन थालेको छ । यस वर्ष हिँउदमा समेत डुब्यो ।’

भवन बनाउन जग्गाको किचलो

०२६ देखि भोगचलन गर्दै आएको जग्गा विद्यालयको नाममा छैन । विद्यालयलाई जग्गाको भोगाधिकार भए पनि जग्गाधनी पुर्जा नहुँदा भक्तपुर नगरपालिकाले नयाँ भवन बनाउन नक्सापासको स्वीकृति दिएको छैन । प्रअ कर्माचार्यका अनुसार ०७३ सालमा विद्यालय पुनर्निर्माणका लागि राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरणबाट ३ करोड रुपैयाँ बजेट विनियोजन भई नक्सासमेत बनिसकेको छ । विद्यालयको नाममा लालपुर्जा नभएको भन्दै नगरपालिकाले नक्सापास नगरेपछि बजेट फिर्ता भएको थियो ।

भवन अभावका कारण नयाँ शैक्षिक सत्रका लागि भर्ना हुन आएका सय जनाभन्दा बढी विद्यार्थीलाई फिर्ता पठाइएको बताउँछन् शिक्षक उत्तम सेजवाल । ‘अघिल्लो वर्ष ६ सयभन्दा बढी विद्यार्थी थिए । ठाउँ अभावले ५ सयमा झार्ने लक्ष्य थियो, सकेनौं,’ उनले भने, ‘हाल ५ सय १२ विद्यार्थी अध्ययनरत छन् ।’ विद्यालयमा उपत्यकाबाहिरबाट आएर ज्यालामजदुरी गर्ने, ठेला व्यापार गर्ने निम्न आयस्रोत भएका अभिभावकका बालबालिका अध्ययन गर्छन् ।

प्रअ कर्माचार्य बढ्दै गएको भूमि दोहनले बाढी तथा डुबान निम्त्याएको दाबी गर्छन् । ‘अव्यवस्थित भूमि दोहन/प्लानिङको माटो बगेर आएपछि खोलाको सतह बढेको छ,’ उनले भने, ‘खोलाको सतह बढ्दै जाँदा बाढी बस्ती छिर्न थालेको हो ।’ डुबानको समस्या समाधान हनुमन्ते करिडोर निर्माण तथा खोलाको माटो निकालेर गर्न सकिने उनले सुझाए ।

हनुमन्ते खोलाको बाढीले बाराहीस्थानको शारदा आधारभूत विद्यालय, हनुमानघाटस्थित बालसेवक आधारभूत विद्यालयले समेत डुबानको समस्या झेल्दै आएका छन् । बाढीले विगतका वर्षहरूमा मध्यपुर थिमि, भक्तपुर नगरका खोला किनारका बस्तीसमेत डुबानमा पर्ने गरेकामा निर्माणाधीन हनुमन्ते करिडोरले मध्यपुर थिमि क्षेत्रमा भने यो समस्यामा केही कमी आएको छ । तर सल्लाघारी, बाराहीस्थान, राममन्दिर, हनुमानघाटलगायतको क्षेत्र भने जलमग्न हुने गरेको छ ।