प्लास्टिक पोखरीमा व्रतालुको स्नान

साँखु शाली नदी र भक्तपुर हनुमानघाटबाट परदेश यात्राका क्रममा शंखदह आइपुगेका व्रतालुहरूले आइतबार कृत्रिम पोखरीमा स्नान तथा नित्यपूजा गरेका हुन् । समिति र वडाको सहकार्यमा माधव–नारायण मेलाका लागि प्लास्टिकको कृत्रिम पोखरी निर्माण गरिएको हो । मेला सञ्चालनका लागि प्लास्टिकमा १० हजार लिटर पानी जमाएको खनालले बताए । प्लास्टिकको कृत्रिम पोखरीमा श्री स्वस्थानी (माधव–नारायण) का १ सय ७५ व्रतालुले स्नान गरेका छन् । करिब तीन दशकअघिसम्म शंखदहमा पानी थियो ।

विश्व सम्पदामा सूचीकृत चाँगुनारायण मन्दिर वरिपरि भूक्षय तथा जमिन चिरा पर्न थालेपछि चउरमा परिणत भयो । हाल शंखदह पुनर्निर्माणको चरणमा छ । भ्याटबाहेक ३ करोड ६८ लाख रुपैयाँमा पुनर्निर्माणको जिम्मा ड्रयागन/कौशिल बस्नेत/शिवालय जेभी बानेश्वरले लिएको छ । उक्त क्षेत्रमा चिरा पर्ने, भूक्षय हुने समस्या कायमै भएकाले पुनर्निर्माणपछि पनि पानी जोगाउन भने चुनौती छ ।

स्कन्द पुराणको हिमवत् खण्ड अध्याय १२६ मा वर्णन भएअनुसार परापूर्वकालमा गरुड र नागहरूको युद्ध भयो । गरुड विजयी भएपछि असन्तुष्ट नागहरूले गरुडको आज्ञा मानेनन् ।

गरुड रिसाएर अष्टनागबाहेकका नागहरूलाई खोजीखोजी खान थाले । शंखपाल नाग सुरक्षित स्थान खोज्दै भौतारिने क्रममा हालको शंखदह (नागपोखरी) मा आइपुगी विष्णुको चरणमा परी तपस्या गर्न थाले । शंखपाल नागले तपस्या गरेकै कारण शंखदह नाम रहेको उल्लेख छ । कालान्तरमा आएर शंखदहबाट अपभ्रंश हुँदै ‘सांगदह’ भन्न थालिएको स्थानीय बताउँछन् ।

चाँगुनारायणसँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध रहेको शंखदहमा नागपञ्पमीमा स्नान गरी चाँगुनारायण र किलेश्वर महादेवको दर्शन गर्ने प्रचलन छ । जनैपूर्णिमाको दिन स्नान गरी तागाधारीहरूले जनै मन्त्रने र जनै फेर्ने परम्परा कायमै छ । शंखदह जस्तै, चाँगुनारायण मन्दिर क्षेत्रभित्रका ग्वाल्दह, बांदह, इकुदह, जुगीदह, अजीदह, धनचादह, फादह र कालीदह नामले परिचित नौवटा सांस्कृतिक महत्त्वका ऐतिहासिक पोखरी लोपको अवस्थामा पुगेका छन् ।

श्रीस्वस्थानी तथा माधव–नारायणका व्रतालुहरू परदेश यात्राअन्तर्गत साँखुबाट चाँगुनारायण मन्दिर पुगेका हुन् । व्रतालुले माघ कृष्ण त्रयोदशीदेखि परदेश यात्रा सुरु गर्छन् । माघ शुक्ल एकादशीका दिन साँखुबाट चाँगुनारायण स्थानको यात्रा गरिन्छ । भोलिपल्ट चाँगुनारायण नजिकैको शंखदहमा स्नान तथा पूजाआजा गरी साँखु फर्कने परदेश यात्राको परम्परा छ ।