कोषसँगको विवादले प्रपन्नाचार्यका सम्पत्ति संरक्षणहीन

‘स्वामी मेरो जीवनभरको सम्पत्ति यिनै हुन् भन्नुहुन्थ्यो,’ प्रपन्नाचार्यका उत्तराधिकारी वासुदेव प्रपन्नाचार्यले भने, ‘यही सम्पत्ति कसरी संरक्षण गर्ने भन्नेमा अहिले हम्मे परिरहेको छ ।’

पशुपति क्षेत्र विकास कोषले प्रपन्नाचार्यका कृतिलगायत सम्पत्ति आफू मातहत राख्न खोजिरहेको थियो । तर उनले इच्छापत्रमै ‘कोषलाई नदिई जुन रूपमा थियो त्यही रूपमा संरक्षण गर्नू’ भनेकाले नदिइएको वासुदेवले जानकारी दिए । ‘यो ठाउँ एउटा संग्रहालय र अध्ययन केन्द्रका रूपमा विकास होओस् भन्ने स्वामीको इच्छा थियो,’ उनले भने, ‘त्यही इच्छाअनुसार आश्रमलाई विकास गर्ने योजना छ । तर आर्थिक अभावले सकिएको छैन ।’

स्वामित्व कोषलाई नदिइएपछि आश्रमका सेवा सुविधामा पनि कटौती भएको वासुदेवले बताए । उनका अनुसार प्रपन्नाचार्यको पालादेखि नै कोषले दिन थालेको मासिक सुविधा कटौती गरिएको छ । गोविन्द टण्डन कोषको सदस्यसचिव हुँदा प्रपन्नाचार्यलाई १० हजार र सेवकलाई ३ हजार गरी १३ हजार रुपैयाँ दिने व्यवस्था गरेका थिए । प्रपन्नाचार्यलाई मृगस्थलीमा बस्ने व्यवस्था पनि टण्डनका पालामा २०४५ सालमा गरिएको थियो । राणाकालमा बनेको चन्द्रेश्वर सत्तल नै उनलाई दिइएको थियो । फोहोर र पानी चुहिने सत्तलको त्यसपछि मर्मतसम्भार भएको थियो । २०७२ सालमा प्रपन्नाचार्यको निधन भएपछि पनि आश्रमको नाममा पैसा आउँथ्यो । ‘स्वामीको पालाको भन्दा १ हजार घटाएर १२ हजार रुपैयाँ आएकै थियो,’ वासुदेवले भने, ‘दुई वर्षदेखि कोषले यो रकम पनि रोकिदिएको छ ।’ कोषका कार्यकारी निर्देशक घनश्याम खतिवडाले भने पैसा रोकिएको बारे जानकारी नभएको प्रतिक्रिया दिए । ‘के कारणले रोकिएको रहेछ, म बुझ्छु,’ उनले भने ।

आश्रममा आउने पानीको लाइनसमेत कोषले काटिदिएको वासुदेवको गुनासो छ । ‘आश्रमकै बाटो भएर मृगस्थलीका मृगका लागि पानी लगिएको छ,’ उनले भने, ‘त्यहाँ पानी भरिएर पोखिन्छ, यहाँ भने पानी नपाएर बिजोग छ ।’ उनका अनुसार पानी लिन श्लेषमान्तक वनको बीचमा रहेको कुवामा जानुपर्छ । त्यहाँ पनि पर्याप्त पानी छैन । कोषका कार्यकारी निर्देशक खतिवडाले पानीको लाइन काटिएको पनि आफूलाई थाहा नभएको बताए । ‘कतै बिग्रेको वा थुनिएको होला,’ उनले भने, ‘हामीलाई समस्या भयो भनेर गुनासै आएको छैन, के समस्या भएको रहेछ म बुझ्छु ।’

प्रपन्नाचार्यका कृति छाप्ने विषयमा पनि कोष र आश्रमबीच विवाद भएको थियो । कोषले प्रपन्नाचार्यको समेत एउटा लेख समेटिएको पुस्तक ‘अनेकौं दृष्टिमा पृथ्वी’ छाप्न ४ लाख रुपैयाँ बजेट छुट्याएको थियो । तर कोषका एक पदाधिकारीले आफू प्रधान सम्पादक हुने गरी काम अघि बढाए । आईएसबीएनसमेत लिइसकेको पुस्तकको प्रधान सम्पादक कोषका पदाधिकारी राख्न प्रपन्नाचार्यका शिष्य तयार भएनन् । त्यही विवादले छाप्न तयार भएको कृतिको काम रोकिएको छ । प्रपन्नाचार्यका नेपाली, हिन्दी र अंग्रेजी भाषाका गरी ५२ पुस्तक प्रकाशित छन् । १० वटा उनैले सम्पादन गरेका छन् । ‘स्वामीका पाण्डुलिपि धेरै छ्रैनन्,’ वासुदेवले भने, ‘लेखेका जति अधिकांश पुस्तक छपाउनु भएछ ।’ छापिएका कृतिमध्ये केही आश्रममा सुरक्षित छन् भने केहीको अत्तोपत्तो छैन । ‘धेरै किताब त भारतमा बस्दा छपाउनुभयो,’ उनले भने । प्रपन्नाचार्यले ४० वर्ष अध्ययन गरेर लेखेको ‘प्राचीन किराँत इतिहास’ फेरि छाप्न प्रयास गरे पनि आर्थिक स्रोत नजुटेको उनको भनाइ छ ।

१९८० असोजमा पाँचथरको बरडाँडामा जन्मिएका प्रपन्नाचार्यले वेदान्त विषयमा विद्यावारिधि गरेका थिए । सानामा काले राईको नामले चिनिएका उनलाई उनका गुरु स्वामी दामोदर प्रपन्नाचार्यले स्वामी १०८ ह्यग्रव दामोदर रामकृष्ण प्रपन्नाचार्य नाम दिएर दीक्षित गरेका थिए । ३० वर्षको उमेरमा स्वामी प्रपन्नाचार्य उपाधि पाएका उनी वैष्णव सम्प्रदायका सन्त थिए ।