सद्भाव फैलाउँदै छठ

कात्तिक शुक्ल चतुर्थीका दिन स्नान गरी एक छाक खाएर उनले व्रत सुरु गरेकी हुन् । दोस्रो दिन सख्खर हालेर बनाइएको खीर छठी मातालाई चढाई अलिकति व्रतालुले प्रसादस्वरूप खाने र नुन नखाई एक छाक फलाहार गरिने प्रचलनलाई आफूले पनि अँगालेको उनको भनाइ छ । ‘नेपालीपन जागृत गरी तराई–पहाडलाई जोड्न छठ पर्व मनाउन थालेकी हुँ,’ उनले भनिन्, ‘धर्म एउटै हो विधि पुर्‍याएर मनाउनुपर्छ ।’

सिन्धुलीकी अजिता शर्मा भने आस्थाका कारण छठ पर्वमा रमाउन थालेको बताउँछिन् । छठ पर्वको मुख्य दिन कात्तिक शुक्ल षष्ठीका दिन कठोर निराहार व्रत बसी बेलुकी अस्ताउँदो सूर्यलाई पूजा आराधना गरी बिहान अर्घ्य दिने विधिअनुसार आफूले छठ मनाउने गरेको उनले बताइन् । ‘पहाडीमूलमा जन्मी हुर्केको भए पनि हिन्दु आस्थाकै कारण छठ मनाउन थालेकी हुँ,’ उनले भनिन् ।

कात्तिक शुक्लपक्षमा विधिपूर्वक सूर्यको पूजाआराधना गरी अर्घ्य दिएमा चर्मरोग लाग्दैन भन्ने धार्मिक विश्वाससमेत छ । छठका व्रतालुहरू कात्तिक शुक्ल चतुर्थीदेखि नै चोखो खानपान गरी शुद्ध भएर बस्ने गर्छन् । षष्ठीमा रातभर जाग्राम बसी सप्तमीका दिन उदाउँदो सूर्यलाई पूजाआराधना गरी अर्घ्य दिएपछि पर्व समापन हुने परम्परा रहेको सप्तरी घर भई कमलविनायकमा टेलर सञ्चालन गर्दै आएका धनीलाल मण्डलले बताए । भक्तपुर नगरपालिका–१० कमलपोखरी र हनुमानघाटस्थित डिलमा छठीमाताको प्रतिमा स्थापित गरी तराई–पहाडमूलका बासिन्दाले छठ पर्व मनाएका छन् । उपत्यकामा पहाडी र मधेसी समुदायले एकसाथ छठ मनाइहँदा सामाजिक सद्भावलाई बढावा दिएको छ । छठमा विशेषगरी छठीमाता र सूर्य देवको पूजा गरिने मण्डलले बताए । भक्तपुरको कमलपोखरीबाहेक मनोहरा खोला, हनुमानघाट, काठमाडौंको कमलपोखरी, वाग्मतीलगायतका खोला तथा नदी किनारमा पनि व्रतालुहरूले छठ मनाएका छन् । छठ व्रत महिला तथा पुरुष दुवैले लिने गरेका छन् । तेस्रो तथा चौथो दिन निर्जल अर्थात् पानी नखाईकन अखण्ड व्रत बस्दै सूर्यपूजा हुने गरेको छ । छठ पर्व आर्यहरूको सूर्य उपासना परम्पराकै एक अंग रहेको मण्डलले जानकारी दिए ।

‘संसारका सम्पूर्ण भौतिक विकास सूर्यमाथि नै आधारित छन्, तिनको शक्तिबिना रुख, बिरुवा, वनस्पति, प्राणी, जीवजन्तु कसैको पनि अस्तित्व रहन सक्दैन,’ भक्तपुर सूर्यविनायककी सरस्वती कार्कीले भनिन्, ‘सूर्य किरणको चिकित्सामाथि कैयौं चिकित्सकले ग्रन्थ लेखेको पाइन्छ ।’

सूर्यको किरणबाट कैयौं असाध्य तथा अक्षय रोगको आश्चर्यजनक उपचारसमेत खोजिएकाले पहाडिया भईकन पनि छठ पर्व मनाउन थालेको उनले बताइन् । महाभारतअनुसार द्रौपदीसहित पाँच पाण्डव अज्ञातवासमा रहँदा उक्त गुप्तवास सफल होस् भनी सूर्यदेवलाई आराधना गरिएको र उक्त समयमा पाण्डव विराट राजाको दरबारमा बास बसेको उल्लेख भएको मण्डलले बताए । लोक कथनबमोजिम सोही समयदेखि छठ मनाउने परम्पराको थालनी भएको बताइन्छ ।

सप्तरी घर भई कमलविनायक बस्ने शिल्पा चौधरी व्रत गरे दु:ख र दरिद्रताबाट मुक्ति पाइन्छ भन्ने विश्वासकै कारण छठ मनाउँछिन् । ‘झुप्पा–झुप्पा फल चढाउँदा सूर्य देवता प्रशन्न भई व्रतालुका कुटुम्बसहित सबै सन्तानको भलो हुन्छ भन्ने मान्यता पनि छ,’ उनले भनिन् । यस पर्वमा जो व्रत बस्न सक्दैन उसले अर्कोबाट व्रत गराउने चलन पनि छ । आर्थिक अभाव भएका मानिस भिक्षा मागेरै भए पनि यो पर्व मनाउने गर्छन् । भक्तपुर कमलविनायकका किशोर श्रेष्ठका अनुसार राजधानीवासीले नमनाए पनि उपत्यकाबाहिरका पहाडियाहरूले छठपर्व महत्त्वका साथ मनाउँछन् । उनले भने, ‘प्रत्येक वर्ष भक्तपुरमा छठ मनाउनेको संख्या बढ्दो छ ।’ छठ पर्वले धार्मिक सद्भाव बढाउनुका साथै तराई–पहाडलाई जोड्ने कार्य गरेको श्रेष्ठले बताए ।