मृगस्थलीमा मृग व्यवस्थापन गाह्रो

चरनका लागि उपयुक्त घाँसे स्थान नभएका ठाउँमा धेरै मृग राख्दा विश्व सम्पदा सूचीमा परेको पवित्र धार्मिक तथा पर्यटकीय क्षेत्र कुरूप हुने अवस्थामा परिणत हुँदै गएको मृग अवलोकन गरिरहेका काठमाडौं पेप्सीकोलाका दिनेश थापाको भनाइ छ ।

‘पहिला हरियो झाडीसँगको वन थियो,’ उनले भने, ‘पुराना रूखका जरा उक्किएर माथिमाथि आएछन्, ओरालो भागतिर सबै धूलो उड्ने भएछ ।’ बागलुङ घर भई हाल काठमाडौं बस्दै आएका सुदीप विकले मृगको व्यवस्थापनसँगै पुराना रूखको संरक्षणमा क्षेत्र विकास कोषले चासो नदिएको बताए । ‘तल भिरालोतिर त खण्डहर हुन लागेछ,’ उनले भने, ‘अलि पछाडि त पहिरो आउन सक्छ ।’

वनको बीचमा सीमित घेराभित्र राखिएका मृगका लागि चरन क्षेत्र छैन । आहारा नपुग भएपछि मृगलाई चना, मकै, भटमास र खनिज तत्त्व दिनको ३ पटक खुवाउने गरेको नासु नेपालले बताए । शिवजी मृगको रूप लिएर बसेको मृगस्थलीमा मृगबिनाको थली भएकाले कृष्णसार १८, चित्तल १० र रतुवा मृग २ वटा राखी सुरुवात गरिएको थियो ।

मृगको संख्या बढेसँगै त्यसको पर्यावरणमा दखल पुर्‍याउँदासमेत क्षेत्र विकास कोषले स्थानान्तरण गर्न सकेको छैन । मृगको सुरक्षित स्थानान्तरण गर्ने भन्दै आए पनि व्यवस्थापनका लागि योजना बनाउन सकेको छैन ।

‘अन्य निकुन्जमा मृग छाडिदिँदा सुरक्षित नहुने हुँदा छाड्न सकिएन,’ नेपालले भने, ‘अरू जनावरले आक्रमण गर्न सक्छ ।’ फार्म बनाएर पाल्ने वा व्यक्तिले पाल्ने वातारण सिर्जना भए सुरक्षित रहने उनको भनाइ छ ।

वृक्षरोपण गरेर रूख बिरुवाको संरक्षण वृद्धि गर्नु सट्टा भएका पुराना रूख मासिने क्रम बढेको छ । त्यसले पशुपति क्षेत्रको वनका विभिन्न भागमा भूक्षय भएको छ । शिवपुरी राष्ट्रिय निकुञ्जका कर्मचारी बद्री भण्डारीका अनुसार जनावरलाई पालिसकेपछि प्रक्रिया पुर्‍याएर वनमा छाड्न सकिन्छ । उनले भने, ‘वनजंगलमा बस्ने जनावर सुगालाई जस्तो थुन्दा के हुन्छ, वनमा बस्नेलाई वनमा छाडदा बिस्तारै घुलमिल हुन्छ ।’