ठडिँदै क्षतिग्रस्त सम्पदा

पुरातत्त्व विभागले बहुवार्षिक योजना अन्तर्गत क्षतिग्रस्त मुख्य सातवटा सम्पदा पुनर्निर्माणको जिम्मा लिएको थियो । जसमध्ये हालसम्म विश्वसम्पदा सूचीमा सूचीकृत चाँगुनारायण मन्दिर, सूर्यविनायक नगरपालिकास्थित दक्षिण बाराही मन्दिर, दरबार स्क्वायर परिसरको मल्लकालीन सिद्धिलक्ष्मी (सिद्धिबत्सला) मन्दिरको पुनर्निर्माण सम्पन्न गरेको छ ।

भक्तपुर दरबार स्क्वायर परिसरको क्षतिग्रस्त सिलु महादेव (फसिदेवल) मन्दिर, दरबार स्क्वायर परिसरकै तव सत्तल, राष्ट्रियकला संग्रहालय (लाल बैठकबाहेक) सिंह ढोकाको पछाडीको भाग, सूर्यविनायक नगरपालिकास्थित अनन्तलिंगेश्वर मन्दिर पुनर्निर्माणको चरणमा रहेको विभागका इन्जिनियर मोहनकृष्ण श्रेष्ठले बताए । विभागले चालु आर्थिक वर्ष ०७५/७६ भित्र पुनर्निर्माण थाल्ने गरी काभ्रे र भक्तपुरका २२ सम्पदा पुनर्निर्माणका लागि बजेट विनियोजन भएको समेत जनाएको छ ।

भक्तपुर नगरपालिकाले भूकम्पका कारण क्षतिग्रस्त भक्तपुर दरबार प्रवेशद्वार, दरबार क्षेत्रको शेष (शंकर), त्रिविक्रम, हरिहर नारायण मन्दिर, दत्तात्रयस्थित लक्ष्मीनारायण मन्दिर, भीमसेन मन्दिर, इनाचोंस्थित नित्यनाथ मन्दिर, क्वाछेंस्थित नित्यनाथ मन्दिर, जेलांस्थित फल्चा (पाटी), व्यासीस्थित ४ वटा फल्चा, छुंमा गणेशस्थित ढुंगे मन्दिरलगायतको पुनर्निर्माण सम्पन्न गरेको सम्पदा शाखाले जनाएको छ ।

नगरपालिकाले पुनर्निर्माण थालेको भक्तपुर दरबार स्क्वायर परिसरको क्षतिग्रस्त केदारनाथ मन्दिर पुनर्निर्माण अन्तिम चरणमा पुगेको सम्पदा शाखा प्रमुख श्रेष्ठले बताए । दरबार परिसरकै बत्सला मन्दिर ४० प्रतिशत पुनर्निर्माण भएको र नासमनामा अवस्थित बत्सला मन्दिर, सरस्वतीस्थानको लामुगाल पाटी, चोकलस्थित नारायण मन्दिर, सूर्यमढीमा अवस्थित ३ वटा फल्चा, तलातुथी, भुलाछें पाटीलगायतको पुनर्निर्माण भइरहेको उनले बताए । नगरपालिकाले उपभोक्तामार्फत सम्पदाको पुनर्निर्माण गरिरहेको छ ।

सम्पदा पुनर्निर्माणको काम क्रमिक रूपमा भइरहे पनि निर्माण सामग्री, जनशक्तिको अभावले सोचे अनुरूप पुनर्निर्माणमा ढिलाइ भएको विभागले जनाएको छ । काठ, ढुंगा, कलात्मक इँटा अभावसँगै स्मारक तथा सम्पदा संरक्षणको लागि आवश्यक मौलिक निर्माण सामग्रीहरू पर्याप्त रूपमा उपलब्ध हुन नसकेको श्रेष्ठ बताउँछन् ।

‘नेपालमा मौलिक सामग्रीहरू उत्पादन गर्ने उद्योगकै कमी छ,’ उनले भने, ‘सरकारी तवरबाटै मौलिक सामग्री काठ, चुना, सुर्की, इँटालगायतको सामग्री उपलब्ध हुनुपर्छ ।’ सम्पदा पुनर्निर्माणका लागि दक्ष कामदारको समेत अभाव भएको विभागले जनाएको छ । काठलगायत निर्माण सामग्रीको अभावले बजेट सिलिङ र योजनाअनुसार सम्पन्न गर्न समस्या परेको जनाएको छ ।

विश्वसम्पदा सूचीमा सूचीकृत चाँगुनारायण मूल मन्दिर पुनर्निर्माण विभागले गरेको छ भने, मन्दिर पसिरको किलेश्वर महादेव मन्दिर, सत्तललगायतका सम्पदा भने जर्मन, अस्ट्रेलियन र अमेरिकन सरकारको सहयोगमा हेरिटेज एन्ड इन्भाइरोमेन्ट कन्जरभेसन फाउन्डेसन नेपालले पुनर्निर्माण थालिएको छ । फाउन्डेसनले किलेश्वर महादेवको मन्दिर पुनर्निर्माण गरिसकेको छ ।