१९.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १७०

जथाभावी एन्टिबायोटिक

विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार मात्रा नमिलाई एन्टिबायोटिकको प्रयोगका कारण विश्वमा हरेक ४५ सेकेन्डमा एक जनाले ज्यान गुमाइरहेका छन् 
फातिमा बानु

काठमाडौँ — घाँटी दुख्ने तथा श्वास फेर्न अप्ठ्यारो भएपछि ललितपुरकी एक महिला नजिकैको फार्मेसी पुगिन् । विक्रेताले उनलाई ७ दिनका लागि ‘एमोक्ससिलिन×’ औषधि थमाइदिए । डाक्टरको प्रेस्क्रिप्सनबिना नै औषधि किन्न गएकी उनलाई यस्ता मौसमी भाइरस केही दिनमा आफैं हराएर जान्छ भन्ने थाहा थिएन, सायद । धेरै दिन औषधि खाँदा पनि निको नभएपछि उनी अस्पताल पुगिन् ।

जथाभावी एन्टिबायोटिक

परीक्षणपछि थाहा भयो समस्या घाँटीमा होइन, रगतमा रहेछ । आफ्नै लापरबाहीका कारण अनावश्यक औषधि खानुपरेको उनले बताइन् ।


उनी जस्तै सामान्य रुघाखोकी लाग्दा पनि चिकित्सकको सल्लाहबिनै एन्टिबायोटिक खाइहाल्ने प्रवृत्ति बढदो छ । शरीरमा विभिन्न किसिमका सूक्ष्म जीवाणु (ब्याक्टेरिया) मार्न र संक्रमण न्यूनीकरण गर्न एन्टिबायोटिकको प्रयोग गरिन्छ ।


दीर्घरोगी, बालबालिका, गर्भवती र वृद्धवृद्धाबाहेक अन्यले भाइरस संक्रमणको औषधि खानै नपर्ने चिकित्सक बताउँछन् । वीर अस्पतालको नाक, कान, घाँटी विभागीय प्रमुख डा. ढुण्डीराज पौडेल भन्छन्, ‘केही जोखिम वर्गबाहेक भाइरसको आक्रमण हुँदैमा औषधि खाइहाल्नुपर्दैन, निजी अस्पतालमा डाक्टरले नै जथाभावी एन्टिबायोटिक चलाउँछन् ।’ कुपोषण, एचआईभी र दीर्घरोग संक्रमणको जस्तो जटिल अवस्थामा मात्रै यस्ता औषधि खानुपर्छ ।


विशेषगरी जाडोबाट गर्मी र गर्मीबाट जाडो मौसमको सुरुवात हुने समयमा धेरैजसोलाई भाइरसले आक्रमण गर्छ । जसका कारण रुघाखोकी लाग्ने, थकान हुने र सामान्य ज्वरो आउने समस्याले सताउँछ । कहिलेकाहीँ ग्यास्टिकका कारण घाँटी दुख्ने, चिलाउने हुनसक्छ, कहिले रगतको खराबीले पनि हुन्छ । उनका अनुसार मौसमी भाइरसका कारण हुने यस्ता समस्या सात दिनभित्रै आफैं हराएर जान्छन् । आफैं हराएर जाने समस्याका लागि पनि औषधि खाइहाल्ने प्रवृत्ति भने दिनानुदिन बढ्दो छ । विशेषज्ञ चिकित्सकको सल्लाहबिना एन्टिबायोटिक प्रयोगका कारण स्वास्थ्यमा पर्ने असरबारे कमैलाई थाहा हुन्छ । एन्टिबायोटिकको जथाभावी प्रयोग रोक्न सरकारले जनचेतना फैलाउनुपर्ने पौडेलको भनाइ छ ।


औषधि खानै नपर्ने अवस्थामा पनि कडा एन्टिबायोटिक खाँदा रोगविरुद्ध लड्ने क्षमतामा ह्रास आउँछ । कुनै रोग लागिहाले औषधि खाँदा पनि त्यसले काम नगर्ने हुँदा बिरामीको उपचार जटिल हुनसक्छ । डा. पौडेल भन्छन्, ‘ग्रामीण क्षेत्रमा सहजै अस्पताल र चिकित्सक भेटिंदैन, बिरामी फार्मेसीकै भरमा उपचार गर्न बाध्य छन्, जथाभावी एन्टिबायोटिक चलाइदिँदा उनीहरूको सही उपचार हुन सकिरहेको छैन ।’ सरुवा रोग विशेषज्ञ डा. शेरबहादुुर पुन भन्छन्, ‘सामान्य ज्वरो आउँदैमा एन्टिबायोटिक खान्छन्, औषधिकै कारण जटिल समस्या उत्पन्न भएपछि मात्रै अस्पताल आउँछन्, हामीलाई निको पार्न गाह्रो हुन्छ ।’ अधिकांशलाई एन्टिबायोटिकको जथाभावी प्रगोगबारे थाहा नहुँदा समस्या हुने गरेको उनको भनाइ छ ।


विश्व स्वास्थ्य संगठनको तथ्यांकअनुसार मात्रा नमिलाई एन्टिबायोटिकको प्रयोग गरेकै कारण विश्वमा हरेक ४५ सेकेन्डमा एक जनाले ज्यान गुमाइरहेका छन् । सन् २०५० सम्ममा यो संख्या बढेर ३ सेकेन्डमा एक जनाले ज्यान गुमाउने स्थिति आउने संगठनले जनाएको छ । दक्षिण एसियाली देशमा एन्टिबायोटिकको जथाभावी प्रयोग भइरहेको संगठनको अनुमान छ ।


पछिल्लो समय नाक, कान, घाँटीसम्बन्धी सामान्य समस्या पनि कडा एन्टिबायोटिकको प्रयोग र अनावश्यक शल्यक्रिया गर्ने गलत अभ्यास भइरहेको डा. पौडेल बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘अलिअलि टन्सिल बढ्दा पनि शल्यक्रिया गरिहाल्ने प्रवृत्ति छ, स्वास्थ्य उपचार नाफामूलक मात्रै हुँदै गएकाले यस्तो भइरहेको हो ।’


विश्व स्वास्थ्य संगठनले विशेष अवस्थामा मात्रै घाँटीको शल्यक्रिया गर्नुपर्ने मापदण्ड तोकेको छ । रुघा बिग्रिएर पिनास हुँदा, लगातार सात वर्षसम्म टन्सिल बढ्ने, औषधिले कामै नगर्ने भएमा मात्रै शल्यक्रिया गर्न मिल्छ । विशेषज्ञका अनुसार नेपालमा भने सामान्य अवस्थामा पनि शल्यक्रिया गरिहाल्ने गलत अभ्यास बढिरहेको छ । डा. पौडेल थप्छन्, ‘पहिले औषधि नपाएर मान्छेले ज्यान गुमाउँथे, अहिले जथाभावी औषधि सेवनका कारण यस्तो भइरहेको छ ।’ जथाभावी औषधि बेचबिखनमा राज्यले अनुगमन गर्न नसक्दा यस्तो अवस्था सिर्जना भएको उनले बताए ।


जथाभावी औषधि बेचबिखनको अनुगमन र निरीक्षण गर्ने जिम्मेवारी औषधि व्यवस्था विभागको हो । जनशक्ति र बजेट अभावका कारण गहिरो तवरले निरीक्षण गर्न नसकिएको विभागका महानिर्देशक डा. नारायण ढकाल बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘हामीले सरकारसँग बारम्बार जनस्वास्थ्य निरीक्षकको दरबन्दी मागिरहेका छौं, न्यून बजेडले पहिलो प्राथमिकताका काम मात्रै हुन सकेको छ ।’ फार्मेसीमा औषधि बिक्रीको रेकर्ड राख्ने सिस्टम नहुँदा निरीक्षण प्रभावकारी हुन नसकेको हो ।


मौसमी भाइरसको संक्रमण हुँदा एन्टिबायोटिक खाइहाल्नुभन्दा स्याहार गरेर घरमै आराम गर्न चिकित्सक सुझाउँछन् । घरैमा पकाएको पोषिलो खानेकुरा खाने, पानी तताएर मात्रै खाने र प्रदूषणबाट सक्दो बच्ने गरेमा यस्ता संक्रमण केही दिनमा आफैं हराएर जान्छन् ।

प्रकाशित : श्रावण २५, २०७५ ०८:५६
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा बारम्बार परीक्षार्थीको उत्तरपुस्तिका हराउने गरेको छ। यसको समाधान कसरी हुन्छ?