काठमाडौँ — प्राकृतिक बासस्थानमा विश्वमै दुर्लभ घडियाल गोहीको संख्या बढाउन सरकारले पाँचवर्षे कार्ययोजना तयार गरेको छ । 

कृत्रिम प्रजनन् केन्द्रमा हुर्काएर नदीमा छाडिएका घडियाल गोहीको संरक्षण प्रभावकारी बन्न नसकेपछि राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभागले ‘लगातार पाँच वर्ष संरक्षण लक्षित कार्यक्रम’ समेटेर कार्ययोजना तयार गरेको हो । आहारको कमी, घडियालको अन्डा चोरी, नदीको बढो प्रदुर्षण, उच्च बाँध, महाजालको प्रयोग र नहर निर्माणलगायत कारण विश्वमै घडियाल गोही संकटमा परेका छन् । विभागका इकोलोजिस्ट लक्ष्मण पौडेलका अनुसार ५ वर्ष (सन् २०१८–२०२२) चल्ने कार्ययोजनामा संरक्षणमा सहयोगी साझेदार संस्था र सरकारको लगानीमा गोही संरक्षणका लागि विशेष कार्यक्रम अघि बढाउने उल्लेख छ ।

‘बाघ, गैंडा र हात्तीलगायत ठूला वन्यजन्तुको संरक्षण/व्यवस्थापन कार्ययोजनाअनुसारै भएको छ र त्यसअनुसार उपलव्धी पनि हासिल भइरहेको छ,’ इकोलोजिस्ट पौडेलले कान्तिपुरलाई भने, ‘गोहीका लागि पनि फोकस कार्यक्रम समेटियोस् भनेर कार्ययोजना बनाइएको हो ।’ सन् १९७८ देखि करोडौं रुपैयाँ खर्चिएर गोही संरक्षण तथा प्रजननका कार्यक्रम सञ्चालन गरिए पनि प्राकृतिक वासस्थानमा तीनको संख्या दिनानुदिन घटदो छ ।

चितवन निकुञ्जको मुख्यालय कसारास्थित गोही प्रजनन केन्द्रको व्यवस्थापन/अनुगमनमा लामो समयदेखि कार्यरत सहायक वार्डेन वेदकुमार खडाका अनुसार सन् २०१६ को गणना अनुसार देशैभर जम्मा एक सय ९८ घडियाल गोही छन् । चितवनको राप्ती, नारायणी, बर्दियाको बबई र कर्णालीमा मात्र गोही छन् । गोहीको मुख्य वासस्थान बगेको सफा पानी र आहार माछा हो । चितवन निकुञ्ज र बर्दिया निकुञ्जमा गोही प्रजनन केन्द्रमा हुर्काइएका गोहीका बच्चालाई वर्षेनी प्राकृतिक वासस्थानमा छाड्ने गरिएको छ । सयौंको संख्यामा गोहीका बच्चा नदीमा छाड्ने गरिए पनि प्रदूषण, आहार र विकास निर्माणका लागि बनाइएका संरचना जलप्राणीमैत्री नहुँदा गोहीलाई बाँच्न मुस्किल हुने गरेको छ । धेरैजसो गोही तल्लोतटीय क्षेत्रमा बगेर जाने गरेका छन् ।

पाँच वर्षे कार्ययोजनामा प्राकृतिक वासस्थानलाई जलप्राणीमैत्री बनाउनसमेत ध्यान दिइने उल्लेख छ । प्राकृतिक वासस्थानमा भएका गोहीको दिगो संरक्षण गर्दै तीनबाट सन्तान विस्तारका लागि आवश्यक वातावरण सिर्जना गरिनेछ । प्राकृतिक वासस्थानमा संख्या नबढ्नुमा भालेको संख्या कमी हुनु पनि एउटा कारण ठम्याउँदै विभागले चितवनको खोरियामुहान/राप्ती दोभानमा बर्दियाबाट ल्याइएको

भाले गोही छोडेको छ । जन्मजातै पोथीको तुलनामा भालेको संख्या कम हुने भएकाले सन्तान वृद्धि अरु प्रजातिमा भन्दा गोहीमा कम हुन्छ ।

मन्त्रालयका सहसचिव महेश्वर ढकाल, वन विभागका महानिर्देशक कृष्णप्रसाद आचार्य, निकुञ्ज विभागका महानिर्देशक मनबहादुर खडका, विज्ञहरू कञ्चन थापा, नरेश सुवेदी, करनबहादुर शाह, हेमसागर बराल, भगवान दाहाललगायतको प्राविधिक सहयोगमा कार्ययोजना तयार गरिएको हो । कार्ययोजना शुक्रबार सिमसार दिवसका अवसरमा सार्वजनिक गरिनेछ ।