गणक लखतरान

जनमानसको प्रश्नको जवाफ प्रमुख निर्वाचन आयुक्तले पनि दिन सकेनन् । कान्तिपुरसँग उनले भने, ‘निर्वाचन गराउने जिम्मेवारी मैले निर्वाह गरें, गणना मेरो जिम्मेवारी होइन । गणनाको काम प्रमुख निर्वाचन अधिकृतको हो । मत कहिले गनिसक्ने, उहाँहरूकै तजबिजमा भर पर्छ ।’

हरेक जिल्लामा प्रमुख निर्वाचन अधिकृतको जिम्मेवारी जिल्ला न्यायाधीशहरूले पाएका हुन्छन्, उनीहरूले आयोगको अनुरोध

बेवास्ता गर्दा मतगणनामा ढिलाइ भइरहेको प्रमुख निर्वाचन आयुक्तको भनाइ छ । ‘मतगणना छिटो गराउन मैले सबै प्रमुख निर्वाचन अधिकृतलाई अनुरोध गरेको हुँ, आवश्यक पर्ने सबै सुविधा दिन तयार छौं पनि भनेको हुँ,’ थपलियाले भने, ‘धेरै मतदाता भएका महानगरमा कर्मचारी थपेर धेरै ठाउँमा एकै पटक गणना गर्ने मेरो प्रस्ताव थियो । यसो गर्दा अहिलेसम्म परिणाम दिन सकिन्थ्यो तर काठमाडौंका प्रमुख निर्वाचन अधिकृतले मान्नुभएन ।’

काठमाडौं महानगरपालिकाको मतगणना ११ वटा टोली बनाएर भृकुटीमण्डपमा गर्ने र एक टोलीबाट तीन वडाको गणना गराउने आफ्नो योजना भएको उनले सुनाए । तर

रफ्तारमा काम अघि नबढेको भन्दै उनले असन्तुष्टि पनि पोखे । ‘धान पाकेर ठिक्क छ, जति पनि खेताला लगाउन खेतवाला तयार छ तर ठेकेदार थोरै कामदारले धेरै दिन लगाएर बाली भित्र्याऊँ भन्छ भनेजस्तो भयो,’ उनले थपे, ‘मानिसहरू निर्वाचन आयोगलाई दोष दिन्छन्, काम ढिलो अन्यत्रैबाट भइरहेको छ ।’

प्रमुख निर्वाचन आयुक्त थपलियाको कटाक्ष खासगरी काठमाडौं महानगरका मुख्य निर्वाचन अधिकृत राजुकुमार खतिवडाप्रति लक्षित थियो । काठमाडौं जिल्ला अदालतका एक नम्बर न्यायाधीश खतिवडा भने प्रमुख आयुक्तको यो भनाइसँग पूरै असहमत छन् । आयोगले जटिल मतपत्र छापेका कारण गणनामा ढिलाइ भएको उनको टिप्पणी छ । खतिवडाका अनुसार २०७४ मा पनि काठमाडौं महानगरपालिकाको मतगणना गर्न १७ दिन लागेपछि लामो र झन्झटिलो मतपत्रका कारण समय लागेको विषय त्यतिबेला पनि प्रश्न उठेको थियो । ‘विगतको कमजोरीलाई आयोगले सच्याएर मेयर र उपमेयरको एउटा तथा वडाध्यक्ष र सदस्यहरूको बेग्लै मतपत्र छापेको भए यो समस्यै आउने थिएन,’ उनी भन्छन्, ‘त्यसो गरेको भए हामी दुई दिनमै महानगरको नतिजा दिन सक्थ्यौं । तर विगतकै गल्ती दोहोरियो ।’

महानगरको मतपत्रमा ६४ लहर छन् । मेयरमा मात्रै ५५ जनाको प्रतिस्पर्धा छ । मतपत्रको ढाँचा नफेर्ने आयोगको निर्णयको प्रतिरक्षा भने प्रमुख आयुक्त थपलियाले पनि गरेनन् । ‘हो, हामीले पुरानै ढाँचामा काम चलाउनुपर्‍यो किनभने ढाँचा फेर्दा दलहरूबीच अविश्वास बढ्न सक्थ्यो ।’

निर्वाचन आयोगले भृकुटीमण्डपमा मतगणना गर्न सुझाव दिए पनि निश्चित कारणले आफूले त्यसो नगरेको खतिवडाको भनाइ छ । भन्छन्, ‘महानगरको सबै मत जहिले पनि सभागृहमै गन्ने गरिएकामा अहिले भृकुटीमण्डपमा लग्न खोज्दा दलहरूबीच अविश्वास देखियो, जस्ताले घेरेर अस्थायी रूपमा मतपेटिका राख्दा सुरक्षामा पनि चुनौती थपिने भयो ।’

आयोगले भृकुटीमण्डपमा ११ ठाउँ भने पनि जाँची हेर्दा जम्मा ७ ठाउँमा मात्रै गणना गर्ने स्थान देखिएको उनले बताए ।

उता प्रमुख निर्वाचन आयुक्त थपलिया आयोगले निर्वाचन अधिकृतहरूलाई आवश्यक खर्च, भत्ता वा अन्य सबै सहयोग उपलब्ध गराउन सक्ने भए पनि गणना प्रक्रियालाई निर्देश भने गर्न नसक्ने बताउँछन् । त्यसै कारण महानगरहरूमा आफूले भनेजस्तो छिटो गणना हुन नसकेको उनको भनाइ छ ।

१ लाख ९१ हजार १ सय ८६ मत खसेको काठमाडौं महानगरको गणना शनिबार बिहान १० बजेदेखि निरन्तर जारी राख्दा मंगलबार रातिसम्म जम्मा ३३ हजार मत गणना भएको छ । त्यस्तै ८६ हजार ५ सय ४० मत खसेको ललितपुरमा ८२ घण्टामा १८ हजार मत मात्रै गणना भएको छ ।

काठमाडौंका प्रमुख निर्वाचन अधिकृत खतिवडाका अनुसार एउटा मतपत्र गनिसक्न औसतमा तीन मिनेट लाग्छ । प्रतिनिधिहरूबीच विवाद भए एउटै मतको छिनोफानो हुन घण्टौं पनि लाग्न सक्छ । यो हिसाबले हेर्दा कम्तीमा पनि एउटा टोलीले महानगरको सबै मत गन्न ३७ दिन लाग्ने देखिन्छ । ‘तर त्यति ढिलो पनि लाग्दैन होला,’ खतिवडा भन्छन्, ‘मैले प्रक्रियालाई पहिलेभन्दा सक्ने हदसम्म बढाएको छु, आजबाट आठ ठाउँमा गनिएको छ ।’

ज्यादै ढिलो भए दुई साताभित्र महानगरको नतिजा आइसक्ने काठमाडौंका प्रमुख निर्वाचन अधिकृतको अनुमान छ । ‘निर्वाचन आयोगले भनेजस्तो भृकुटीमण्डपमा गणना गरेको भए पनि लाग्ने समय उति नै हो,’ उनी भन्छन्, ‘त्यहाँ पनि सात ठाउँमा भन्दा बढी गन्ने स्थान थिएन, बरु यहाँ आठ ठाउँमा सुरु गराइसकें, थप एक–दुई ठाउँ थप्ने व्यवस्था गरिदिन महानगरलाई आग्रह गरेको छु ।’

महानगरका ३२ वडाका ३ सय ६३ मतदान केन्द्रबाट संकलित एक हजारभन्दा बढी मत हाल सभागृहको मञ्च पछाडिका तीन कोठा, मञ्च र दर्शक बस्ने सिटमा राखिएको छ ।

गणना ढिला हुँदा गणक, उम्मेदवार र प्रतिनिधिहरू भने लखतरान भएका छन् । राष्ट्रिय सभागृहको बार्दलीमा तारजालीभित्र समूहमा गणक छन् भने बाहिर ७० उम्मेदवार र तिनका प्रतिनिधि । प्रत्येक मतका लागि आफ्नो कापीमा धर्का तानेर हिसाब राख्दा सबै शिथिल भइसकेका छन् । ‘म त गन्दागन्दै निदाउँदो रहेछु,’ काठमाडौं महानगरपालिका– ५ बाट कांग्रेसकी महिला वडा सदस्य उम्मेदवार मीना सिंह भन्छिन्, ‘तीन दिन भयो नसुतेको तर पनि गणना सकिएको होइन ।’

मीनाको वडामा ४ हजार ८९ मत खसेकामा मंगलबार अपराह्नसम्म १५ सय मात्र मतगणना सकिएको थियो । उनी १२ सय २० मत ल्याएर अग्रस्थानमा थिइन् । ‘सुरुमा कहिले गणना होला भनेर कुरिबसें, अहिले कहिले सकिएला भन्ने भइसक्यो,’ पहिले पनि वडा सदस्य चुनिएकी ४७ वर्षीया मीना भन्छिन्, ‘मलाई जित–हार भन्दा पनि यो झन्झट छिटो सकिए हुन्थ्यो भन्ने लागिरहेको छ ।’ एउटा मतगणनास्थलमा ७ जनाको टोली हुने स्थानीय तह निर्वाचन (मतगणना) निर्देशिकामा उल्लेख छ । मुख्य निर्वाचन अधिकृत र उनको पीएसओ मतगणनामा खटिँदैनन्, ५ जना मात्रै गणनामा बस्छन् । निर्वाचन अधिकृतले चाहेमा अन्य सरकारी कार्यालय र भवनमा पनि ठाउँ तोक्न सक्ने कानुनी व्यवस्था छ ।

आयोगका एक पदाधिकारीले आयोग परिसरमै ठाउँ उपलब्ध गराउन सकिने जानकारी निर्वाचन अधिकृतको कार्यालयलाई गराइसकेको जनाएका छन् तर निर्वाचन अधिकृतको कार्यालय यसतर्फ अघि बढ्नै नचाहेको उनको भनाइ छ । मतगणनामा न्याय सेवाका कर्मचारीलाई मात्रै प्रयोग गर्ने र निजामतीलाई विश्वास नगर्ने मुख्य निर्वाचन अधिकृतको शैलीले पनि मतगणना ढिलाइ भएको कर्मचारीको आरोप छ । गणना गर्दा पाउने सुविधाका कारण पनि ढिलाइ गर्ने गरेको आयोगका एक पूर्वकर्मचारी बताउँछन् ।

गणनामा खटिने कर्मचारीले एक सिफ्टको २ हजार ५ सय रुपैयाँसम्म पाउने कानुनी व्यवस्था छ । निर्देशिकाअनुसार प्रमुख मतगणना अधिकारी निर्वाचन अधिकृतले २ हजार ५ सय, सहायक मतगणना अधिकारीले २ हजार, सहायक कर्मचारी/कम्प्युटर अपरेटरले १ हजार ६ सय, कार्यालय सहयोगीले १ हजार २ सय र निजी सुरक्षाकर्मी पीएसओले ६ सय रुपैयाँ पाउँछन् । ‘जति समय काम गरे पनि जति मत गन्यो त्यति मात्रै सुविधा पाउने भएपछि निर्वाचन अधिकृतको कार्यालयले गणनास्थल थप गर्नै चाहँदैनन्, यो समस्या पहिला पनि थियो,’ आयोगका पूर्वकर्मचारी भन्छन््, ‘कर्मचारी थप हुनेबित्तिकै मतगणनामा खटिने सबैलाई भाग लगाउँदा पाइरहेको भन्दा कम सुविधा हुने भएपछि गणनास्थल थप्न नचाहेको हो ।’

छिटो गर्न हरेक वडाको छुट्टाछुट्टै मतगणना टोली बनाउनुपर्ने बताउँछन् निर्वाचन आयोगका पूर्वसचिव गोपीनाथ मैनाली । ‘काठमाडौंको मत हरेक वडाअनुसार ३२ कोठामा गनिएको भए घोषणा भइसक्थ्यो, निर्वाचन व्यवस्थापन छरितो गर्न जरुरी छ ।’ प्रमुख निर्वाचन आयुक्त थपलिया महानगरबाहेकको गणना बिहीबारसम्म सकिने दाबी गर्छन् । बुधबार बेलुकासम्म ४ सय ५० भन्दा बढी स्थानीय तहको मतगणना सकिएको जानकारी उनले दिए ।