विरासतका उम्मेदवार

पार्टीभित्र असन्तुष्टिको ठूलो स्वर हुँदाहुँदै पनि कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा भरतपुरमा उपमयेर लिएर मेयर माओवादीका लागि छाड्न तयार भए । दाहालले भरतपुरको प्रमुखमा छोरी रेनुलाई दोस्रो पटक अगाडि बढाए । बुबाको राजनीतिक विरासत लिने संकल्पसहित अगाडि बढेकी रेनु गठबन्धनका तर्फबाट अहिले भरतपुरमा प्रमुखमा उम्मेदवार भएकी छन् । छोरीको ‘अभूतपूर्व मेहनत’ लाई लिएर दाहालको पार्टीभित्र र बाहिर आलोचना पनि भयो । बिहीबार गठबन्धनका शीर्ष नेताले भरतपुरमा पुगेर रेनुका लागि मत मागेका छन् ।

वैशाख ७ मा गठबन्धनका शीर्ष नेताले महानगरपालिका र उपमहानगरपालिकाहरुका प्रमुख र उपप्रमुख पदमा सिट बाँडफाँट टुंगाए । ६ महानगर र ११ उपमहानगरमा प्रमुख र उपप्रमुख पदको बाँटफाँटमा जसपाले वीरगन्जमा मेयर र विराटनगरमा उपमेयर पायो । आफ्नो पार्टीको कोटमा आएको विराटनगरको उपमेयरमा पदमा अध्यक्ष उपेन्द्र यादवले छोरा अमरेन्द्रलाई उम्मेदवार बनाए । अमरेन्द्र पारिवारिक विरासतको बलमा विराटनगरमा गठबन्धनका उपमेयरका उम्मेदवार हुन् ।

प्रमुख छोडेर अध्यक्ष यादवले उपमेयर लिएको र त्यसमा पनि छोरालाई उम्मेदवार बनाएकोमा जसपाभित्र विरोधको स्वर उठ्यो । ०७४ को चुनावमा तत्कालीन संघीय फोरमबाट मेयरमा लडेर तेस्रो स्थानमा आएका उमेश यादव पार्टीबाट राजीनामा गरेर स्वतन्त्ररुपमा मेयरमा उठेका छन् । दाहालले जस्तै यादवले पनि छोरालाई उपमेयरको उम्मेदवार बनाउन ठूलै कसरत गरे ।

पारिवारिक विरासतको बलमा उम्मेदवार भएका भने पार्टी संगठनमा पुर्‍याएको योगदानका आधारमा टिकट पाएको बताउँछन् । यादवले पनि आफ्नै योगदानका कारण टिकट पाएको दाबी गर्ने गरेका छन् । उनी जसपाको विराटनगर महानगरपालिका कमिटी अध्यक्ष हुन् ।

तनहुँको व्यास नगर प्रमुखमा कांग्रेस नेता गोविन्दराज जोशीले छोरा दीपक जोशीलाई उम्मेदवार बनाएका छन् । कांग्रेसले कारबाही गरेपछि निष्क्रिय जस्तै रहेका जोशीले छोरा दीपकलाई उम्मेदवार बनाउनकै लागि एमालेसँग तालमेल गरे । उपप्रमुख एमालेले पाएको छ । नेविसंघमा रहेका काम गरेका दीपक पनि बाबुको विरासतबाट आफूले राजनीति नगरेको बताउँदै आएका छन् । तर गोविन्दराज जोशी भने छोराका लागि मत माग्न दौडधुप गरिरहेका छन् । दीपक इन्जिनियर हुन् । केही वर्ष उनी अमेरिका बसेर फर्किएका हुन् ।

नुवाकोटको सदरमुकाम रहेको विदुर नगरपालिकामा उपप्रमुखको उम्मेदवार हुन्, प्रभा बोगटी । माओवादीको नगर कमिटी सचिव रहेकी प्रभा उपमेयरको उम्मेदवार बनिन् । प्रभा माओवादीका दिवंगत नेता पोस्टबहादुर बोगटीकी छोरी हुन् । उनी आफ्नो दिवंगत पिताको राजनीतिक विरासत पछ्याएर सक्रिय राजनीतिमा छन् । कैयाैं आकांक्षीलाई पछि पार्दै प्रभालाई माओवादीले उपमेयरको उम्मेदवार बनाउनुमा मुख्य कारण पारिवारिक विरासत नै थियो ।

यसअघि उनी पत्रकारितामा सक्रिय थिइन् । ‘बुबाको नामकै कारण टिकट पाएको भन्ने चर्चा स्वभाविक होला । तर, बुवाकै विरासत जोगाउन आए भन्ने मात्र होइन । उहाँका राम्रा पक्षलाई आत्मसाथ गरेर अगाडि बढ्ने सोचेको छु,’ बोगटी भन्छिन्, ‘निर्वाचित भए भने यहाँका जनताको सुखदु:खमा स्थानीय सरकार उभिएको छ भने महसुस गराउनु पर्ने छ । जनसेवा नै मूल कर्म हुनेछ ।’

कांग्रेस नेता कर्णाली प्रदेशका आन्तरिक मामिला तथा कानुनमन्त्री हिमबहादुर शाहीले छोरा गणेशबहादुर शाहीलाई दैलेखको चामुन्डा विन्द्रासैनी नगरपालिका प्रमुखका उम्मेदवार बनाएका छन् । उनलाई मन्त्री शाहीकै दबाबमा कांग्रेसले उम्मेदवार बनाएको थियो । उनी ०७४ को स्थानीय निर्वाचनमा एमाले उम्मेदवारसँग पराजित भएका थिए । गणेश भने बाबुको विरासतमा भन्दा पनि आफ्नै योगदानका कारण उम्मेदवार बनेको दाबी गर्दै आएका छन् । पार्टीले उनलाई उम्मेदवार बनाएपछि स्थानीय नेता र उम्मेदवारका आकांक्षी अन्तुष्ट बनेका थिए ।

ज्यान मुद्दामा नख्खु कारागारमा रहेका मोहम्मद अफताव आलमका छोरा डा.राजिक आलम बाबुको विरासत थाम्ने घोषणा गर्दै रौतहटको राजपुर नगरपालिका प्रमुखमा उम्मेदवार बनेका छन् । बम बनाइरहेका बेला विस्फोट हुँदा घाइते भएकालाई इँटाभट्टामा हालेर ज्यान लिएको अभियोगमा आलम कारागारमा छन् । चिकित्सा शिक्षामा स्नातक सकेर भारतमा काम गरिरहेका राजिक यसअघि राजनीतिबाट टाढै थिए ।

केहीदिन अघि कान्तिपुरकर्मीसँग कुरा गर्दै राजिकले भनेका थिए, ‘मेरो परिचयमा बुबालाई छुटाउन मिल्दैन । हजुरबुबादेखिको पारिवारिक विरासत थाम्न बुबाको पदचाप पछ्याउँदै राजनीतिमा आएको छु ।’ त्यहाँ बहालवाला मेयर दोहोरिन चाहेका थिए तर कांग्रेसले उनलाई प्राथमिकतामा राखेन । राजिकले पनि बुबाले जस्तै राजनीतिलाई अपराधीकरण गर्ने हुन कि भन्ने चिन्ता कांग्रेसभित्रै छ ।

माओवादी केन्द्रका गण्डकी प्रदेश इन्चार्ज हितराज पाण्डेले पालुङटार नगरपालिकाको उपप्रमुखमा छोरी वन्दना पाण्डेलाई उम्मेदवार बनाएका छन् । उपप्रमुखमा माओवादीबाट ९ जनाले आकांक्षा राखेका थिए । पाण्डे दश वर्षे जयुद्धमा सहभागी थिइन् । पाण्डेले जस्तै नेकपा एकीकृत समाजवादी रौतहटका जिल्ला अध्यक्ष कमलराय यादवले छोरा रामकल्याण यादवलाई जिल्लाको मौलापुर नगरपालिकामा प्रमुखको उम्मेदवार बनाएका छन् ।

राजनीतिमा पारिवारिक विरासत ठूलो सम्पत्ति हो र यसैको बलमा नेताहरू उत्तराधिकारी पनि जन्माउँछन् । राजनीतिशास्त्रका प्राध्यापक कृष्ण पोखरेल राजनीतिमा जान चाहनेका लागि पारिवारिक विरासत सहज खुड्किलो हो । ‘कतिपय नेताको परिवार नै राजनीतिमा लागेका पनि छन् । जस्तो प्रचण्डको परिवार नै जनयुद्धमा हिँड्यो । उनले कहिँ बेग्लै राखेर पढाएनन् । अरु पनि नेताका परिवार छन् । त्यसैले यो विरासत भन्ने एकदमै अस्वभाविक पनि होइन र एकदमै हुनै पर्छ भन्ने पनि हुँदैन । तर, राजनीतिमा लाग्न चाहनेका लागि पारिवारिक विरासत सहज खुड्किलो हुन्छ,’ पोखरेलले भने ।

प्राध्यापक पोखरेल राजनीतिमा शाक्तिका स्रोतमध्ये पारिवारिक नाम पनि एक भएको हुँदा विरासतको राजनीतिलाई स्वभाविक मान्छन् । तर, त्यसको प्रयोगमा राजनीति नेतृत्वले कति विवेक पुर्‍याउँछ भन्ने महत्त्वपूर्ण हुने उनको भनाइ छ । ‘राजनीतिमा शक्तिका स्रोत थुप्रै हुन्छन्, त्यसमध्ये एउटा पारिवारिक नाम पनि हो । जस्तो कि सुजाता कोइराला, शेखर कोइराला एकैपटक केन्द्रको राजनीतिमा आए । भारतमा टावेलको विज्ञापन गर्ने मेनका गान्धी सञ्जय गान्धीसँग विवाह हुनेबित्तिकै नेता भइन् । पारिवारिक नामलाई शक्तिको स्रोत मानिन्छ, त्यो राजनीतिशास्त्रले नै मान्छ ।’

कतिपय विश्लेषकले पारिवारिक विरासतबाट आएकाले शक्तिको दुरुपयोग गर्न सक्ने जोखिम देख्छन् । एक विश्लेषकले नाम उल्लेख नगर्ने गरी भन्छन्, ‘हामीले कैयौं नेताका छोराछोरीका गतिविधि हेरेका छौँ । राजनीतिमा नआए पनि उनीहरुले शक्तिको दुरुपयोग गरेका हुन्छन् । राजनीतिमा आउनेले त शक्तिको दुरुपयोग झनै धेरै गर्ने जोखिम हुन्छ ।’

प्राध्यापक पोखरेल शक्तिको दुरुपयोग हुने–नुहनेबारे विवेकमा भर पर्ने बताउँछन् । ‘विरासतलाई कसरी प्रयोग गर्ने भन्ने त्यो मुलुकको राजनीति, नेता र उनीहरुको विवेकमा भर पर्छ । हाम्रो जस्तो मुलुकमा कतिपय नेताका छोराछोरी राजनीतिमा आउनै चाहँदैनन् । जो आउँछन् उनीहरुका लागि अरुलाई भन्दा सहज त हुन्छ नै ।’