१७.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १६१

सांकेतिक भाषीका ‘टिकटक भिडियो’

नसुन्ने र नबोल्नेहरु पनि भिडियो बनाएर अभिनय कौशल तिखार्नुका साथै भावहरु आदानप्रदान गर्दै
गणेश राई

काठमाडौँ — ‘नबोली नबोली तिमीसँग नबोली

सांकेतिक भाषीका ‘टिकटक भिडियो’

दिनै ढल्दैन है मेरो तिमलाई नहेरी

सक्छु माया दिउँला तनि,’

गीतको टुक्रा १५ सेकेन्डमा यति नै बज्न भ्यायो । राष्ट्रिय अपांग महासंघकी उपाध्यक्ष रमा ढकालले यही गीतमा भावभंगीबाट अभिनय प्रस्तुत गरेकी छन्, जुन जीवन्त अभिनयले बहिरा समुदायको ध्यान खिच्न सकेको थियो ।

‘रमाइलोको लागि हो टिकटक,’ दोभाषेसमेत रहेकी ढकाल भन्छिन्, ‘सबैलाई मनोरञ्जन होस् भनेर टिकटकमा भिडियो बनाएकी हो । सांकेतिक भाषामा टिकटक बनाउन धेरै मिहिनेत र अभ्यास गर्नुपर्छ । गीतअनुसार मुखको हाउभाउ, मुडअनुसारै बनाउनुपर्छ । सुन्ने मान्छेलाई अनुहार र बोलीले थाहा पाउँछ । तर नसुन्नेलाई शब्द नहुन सक्छ ।’

एक जनाले बनाएको सांकेतिक भाषाको भिडियोबाट अर्कोले देखेर नक्कल गर्न तम्सिएको ढकाल सुनाउँछिन् । ‘मैले बनाएको टिकटक हेरेपछि चितवनकी अटिजम भएकी छोरीले आमालाई आफ्नो पनि टिकटक बनाउन भनेकी छन्,’ ती बालिकाले सांकेतिक भाषा सिकेको उल्लेख गर्दै भनिन्, ‘लकडाउनको बेला छ, टिकटकलाई मनोरञ्जनका रूपमा र सूचनाका रूपमा लिएका छन् ।’

कोभिड–१९ महामारीको दोस्रो लहर फैलिएयता कान नसुन्ने, बोल्न नसक्नेका निम्ति पनि टिकटकमा भिडियो बन्न थालेका छन् । मर्मस्पर्शी सांगीतिक भाकालाई सांकेतिक भाषाका माध्यमबाट हाउभाउ, हातको इसारा, मुखको चालको माध्यमबाट बहिरा समुदायले मनोरञ्जन लिने गरेका छन् ।

सुन्ने बोल्ने व्यक्तिका लागि कुरो सामान्य नै हो, तर कान नसुन्ने र बोल्न नसक्नेका लागि यो शैली नौलो छ । कुरो टिकटकको हो, जुन १५ सेकेन्डमै आफ्नो कला प्रस्तुत गर्नुपर्छ ।

बहिरा समुदायका निम्ति दोभाषेले भूमिका निर्वाह गर्नुपर्छ । ढकालका अनुसार बहिरामध्ये सिन्धुलीकी गंगामाया श्रेष्ठ टिकटक बनाउँछिन् भने कञ्चनपुरकी सुजल बम टिकटक भिडियोदेखि मोडलिङसम्म गर्न भ्याउछिन् । त्यसमा परिवारका सदस्यको महत्वपूर्ण भूमिका रहन्छ ।

वर्ष दिनअघि स्याङ्जाकी सुनाइसम्बन्धी अपांगता भएकी सुनीता थापाले सांकेतिक भाषामा बनाएको टिकटक भिडियोबारे बीबीसीले सामग्री प्रस्तुत गरेको थियो । त्यसपछि उनी चर्चामा आइन् । ‘म बोल्न र सुन्न सक्दिनँ तर टिकटकमा भिडियो बनाउँछु,’ सुनीताले भनेकी छन्, ‘बोल्न र सुन्न नसके पनि भिडियोको मैले पनि बोलेको महसुस हुन्छ । अरूले मेरो आवाज सुनेको जस्तो लाग्छ । अनि म खुसी हुन्छु ।’

कोभिड–१९ को पहिलो लहर आएपछि संकटको बेला अग्रपंक्तिमा खटिने जनशक्तिलाई सान्त्वना दिन कलाकारहरूले गीत लयबद्ध गरेर गाएका छन् । ‘तिमीलाई हाम्रो सलाम’ बोलमा एकातर्फ नारी स्वर र अर्कोतर्फ पुरुषको स्वर छ ।

‘तिम्रो पनि आफ्नो घर छ होला

तिम्रो पनि मनमा डर त होला

तिम्रा पनि छोराछोरी रुन्छन् होला


तिम्रा आमाबुबा पनि आत्तिन्छन् होला

तर पनि बन्दै निडर खटिँदै छौ हरेक प्रहर


गर्दै आफ्नो काम

तिमीलाई हाम्रो सलाम


बन्दै भरोसा सेवा गरिरहन्छौ

दुःखी मनहरुमा आशा छरिरहन्छौ


खट्छौ तिमी, अरू सबै, घरमै निदाउँदा

तिमीलाई नि रम्न मन होला अरू रमाउँदा


तर पनि बन्दै निडर खटिँदै छौ हरेक प्रहर

गर्दै आफ्नो काम

तिमीलाई हाम्रो सलाम ।

हो, प्रसिद्ध कलाकारहरूको गर्विलो सांगीतिक आवाजसँगै गुन्जिएको यही गीत सांकेतिक भाषामा अनुवाद गरेका छन्, दोभाषेद्वय सन्तोषी घिमिरे र दिनेश श्रेष्ठले । श्रेष्ठ राष्ट्रिय सांकेतिक भाषा दोभाषे संघका अध्यक्ष हुन् भने घिमिरे महासचिव हुन् । करिब ५ मिनेटको गीतले बहिरा समुदायलाई महामारीको बेला भिडियोमार्फत मनोरञ्जन लिने र आत्मबल बढाउन सघाउ पुर्‍याएको ठानिन्छ ।

‘महामारीले ल्याएको संकटको बेला यसरी गीतमार्फत मनोरञ्जन लिन सकिन्छ भन्ने बहिरा साथीहरूमा आत्मविश्वास जगाएको यही गीतले हो,’ अध्यक्ष श्रेष्ठ भन्छन्, ‘यो गीति भिडियोलाई सांकेतीकरण गरेपछि बहिरा साथीहरूले असाध्यै मनपराउनुभएको थियो । त्यसपछिका दिनहरूमा फुर्सदमा रहेका कतिपयले गीत नसुने पनि लिपसिङ गरेर टिकटक बनाउने गरेका छन् । कतिले दोभाषेमार्फत गीतको मर्म बुझेर अभिनय गरेका छन् ।’ त्यो भिडियो अधिकले मन पराएसँगै सांकेतिक भाषामा टिकटक बन्ने क्रम अघि बढेको उनको ठम्याइ छ ।

उनका शब्दमा बहिरा व्यक्तिले म्युजिक अनुभूत गर्ने र संगीतको भाव बुझ्ने हो । कसैले भाइब्रेसनका माध्यमबाट म्युजिक बुझ्छन् न कि पूरै सुनेर, बुझेर । ‘कतिपय बहिरा साथीहरू आफैं टिकटक बनाउनुहुन्छ, अभिनय गर्नुहुन्छ,’ श्रेष्ठ भन्छन्, ‘मनोरञ्जनका निम्ति जसरी अरू व्यक्तिले गरिरहनुभएको छ, त्यसैगरी यो समुदायले पनि लिपसिङ हेरेर गरेको पाइन्छ । मनोरञ्जनसँगै कला पनि निखारिने भयो । हामीले कान नसुने पनि यतिसम्म गर्न सक्छौं भनेर क्षमता देखाउन सक्ने भए र अन्य व्यक्ति सरह नै छौं भन्ने आत्मविश्वास लिएको पाइन्छ ।’

मनोरञ्जन संविधान प्रदत्त अधिकार हो । ‘यो महामारीको बेला सबैमा मानसिक त्रास रहेको छ,’ श्रेष्ठ भन्छन्, ‘उहाँहरूले पनि मनोरञ्जनको अधिकार उपभोग गर्न पाउनुपर्छ । त्यसैले हामीजस्ता दोभाषेले सकेसम्म सुरक्षित रहेर टिकटकदेखि अन्य मनोरञ्जनका माध्यम निर्माणमा सघाइरहेका छौं ।’ कोभिडबाट बच्ने, सुरक्षित रहने, प्राकृतिक प्रकोपबाट बच्नेलगायतका महत्वपूर्ण सूचना सामग्रीहरूबारे सांकेतिक भाषामा सामाजिक सञ्जालमार्फत जानकारी दिँदै आएको उनले बताए ।

नेपालमा सांकेतिक भाषामा त्यत्ति धेरै भिडियो सामग्री बनेका छैनन् । विदेशतिर भने लाइभ म्युजिक कन्सर्टमा समेत दोभाषे राख्छन् । तर नेपालमा भने दोभाषे अध्ययनका निम्ति औपचारिक शिक्षालय, तालिम केन्द्रको व्यवस्था छैन । नेपालमा चारदेखि ६ महिने सांकेतिक भाषाको शब्द मात्र सिक्छन् ।

भारतलगायत मुलुकमा विश्वविद्यालयको कोर्समै सांकेतिक भाषाका लागि दोभाषेसम्बन्धी अध्ययन हुने गरेको छ । विद्यार्थीलाई बहिरा संस्कृति, भाषाविज्ञान, शब्द संकेत, अनुभवी दोभाषेसँग संगत गराएपछि लाइसेन्स दिइन्छ । नेपालमा काम गर्दै आएकालाई दोभाषेको लाइसेन्सको व्यवस्था गर्नुपर्ने र तालिम केन्द्रको स्थापना गर्न सरकारको ध्यानाकर्षण गराउँदै आएको श्रेष्ठले बताए । अहिले कार्यरत दोभाषेहरूले बहिरा संघबाट तालिम लिए पनि पुनर्ताजगी तालिम पाउन नसकेको उनीहरूको गुनासो छ ।

देशभरिमा करिब १५ जना पूर्णकालीन दोभाषे कार्यरत छन् । दोभाषे संघमा आबद्ध करिब ३५ जना छन् । त्यसबाहेक केही बहिरा संघ, प्रदेशअन्तर्गत सामाजिक विकास मन्त्रालय र स्थानीय तहअन्तर्गत नगरपालिकाले करारमा दोभाषेको व्यवस्था गरेको पाइन्छ ।

प्रकाशित : जेष्ठ २८, २०७८ २१:००
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?