कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२३.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १९३

लेखकको अनुभव- लकडाउन साधनाको सुनौलो अवसर

गणेश राई

काठमाडौँ — अवकाशपछि धेरैको दिनचर्या फुर्सदिलो हुने गरेको छ । कोभिड–१९ को महामारीले लकडाउन (बन्दाबन्दी) भएपछि भने लेखकीय जिन्दगीमा अतिरिक्त फुर्सदले नयाँ उभार ल्याएको केही ज्येष्ठ लेखकले बताएका छन् । विश्वविद्यालयबाट अवकाशप्राप्त तिनै लेखक एवं भाषाशास्त्रीको अनुभूति यहाँ प्रस्तुत छ ।

लेखकको अनुभव- लकडाउन साधनाको सुनौलो अवसर

संस्कृतिविद् वीणा पौड्याल हिजोआज घरकै पुस्तकालमा बिताउँछिन् । वेद, पुराण, महाभारत, भागवत गीता लगायतका पात्रहरू केलाउँदैमा उनको आधा दिन पुस्तकालयमै कट्छ । ‘महामारी दुःखदायी भए पनि अवसर हो, उपयोग गर्नुपर्छ,’ उनी भन्छिन् ।

पौड्याल त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट अवकाशप्राप्त प्राध्यापक हुन् । मूर्तिकलामा विद्यावारिधि उनी ‘विविध आयाममा नेपाली महिलाहरू’ पुस्तकको लेखकसमेत हुन् । उनका १४ कृति प्रकाशित छन् । ‘सांस्कृतिक, राजनीतिक, धार्मिक मूल्यमान्यताभित्र महिलाहरू अटाएका छन्,’ काठमाडौंवासी पौड्याल भन्छिन्, ‘शास्त्र र व्यवहारमा गरिने चिन्तनलाई औंल्याउँदै छु ।’

प्रदेश नं. १ को धरानमा रहेका भाषाशास्त्री टंक न्यौपानेको दिनचर्या लेखन र पठनमै बित्दै छ । ‘लकडाउन मेरा लागि राम्रो भइरहेको छ,’ ७२ वसन्त टेकेका न्यौपानेले भने, ‘प्रदेशकै लेखक स्रष्टाहरूको कृति पढेर समीक्षासमेत लेख्दै छु ।’ श्री जबेगुको कथासंग्रह र अर्का ५१ वर्षे लेखक गुरुङ रामप्रकाश ‘समथिङ’को ५१औं कृति पढिरहेको उनले सुनाए ।

प्राध्यापक न्यौपाने लकडाउनअघि पाँचथर र भोजपुरको दुङ्‌मा गाउँको स्थलगत अध्ययन भ्रमणमा रहेछन् । ‘भोजपुरको दुङमाली भाषाको व्याकरण लेख्दै छु, सय पृष्ठ नाघिसक्यो,’ उनले भने, 'कतै कोलाहल छैन । संकलित सामग्रीलाई बडो आनन्दले लेखन कार्य गरिँदै छ । यो त साधनाको सुनौलो अवसर जस्तो लागिरहेको छ,’ उनी धनकुटाको आठपहरिया भाषामा विद्यावारिधिप्राप्त लेखक हुन् ।

भाषाशास्त्री चूडामणि बन्धु अवकाशको जिन्दगी प्रायः चितवनको भण्डारास्थित घरमा बिताइरहेका छन् । ‘लकडाउन ठिकै छ, पहिलोदेखि अधुरा रहेका काम गर्दै छु,’ मिष्ठभाषी बन्धुले सुस्तरी बोले, ‘लेख्ने, पढ्ने काममै छु । पहिल्यैदेखि तयारीमा जुटेको पर्यायावाची शब्दकोशको कामा पूरा हुँदै छ ।’ कर्णालीको लोकसंस्कृति अध्ययनमा संयुक्त रुपमा मदन पुरस्कारबाट सम्मानित बन्धुले अहिले लोकसाहित्यका सामग्रीलाई समेत पुस्तकाकार दिँदै रहेको बताए । ‘छन्द कविताको सम्पादन कार्य पनि ल्यापटपमै गर्दै छु,’ उनले भने ।

अधिक विद्यार्थीलाई ‘चूडामणि गौतम अंग्रेजी ग्रामर’ प्रिय लाग्छ । उनै ७७ वर्षीय गौतम यतिखेर ‘गौतम बृहत्तर नेपाली शब्दकोश’को सम्पादनको अन्तिमतिर छन् । ‘जिन्दगीको एउटा किताब समाजलाई समर्पण गर्न तम्सिँदै छु,’ उनले भने, ‘यो १ हजार ७ सय पृष्ठको हुनेछ ।’ गौतमकृत शब्दकोश कृतिको पंक्तिमा यो १४औं हुनेछ । यसअघि उनका अंग्रेजी–अंग्रेजी, अंग्रेजी–नेपाली, नेपाली–अंग्रेजी शब्दकोश प्रकाशित छन् । समग्र कृतिका हिसाबले १०२ औं नम्बरमा रहेको गौतमले बताए। काठमाडौंको डिल्लीबजार रहेका गौतम दैनिक १० घन्टा आफैं कम्प्युटर चलाएर लेखन, सम्पादन जुट्ने गरेका छन् ।

लोकसंस्कृतिविद् प्राध्यापक मोतीलाल पराजुली काठमाडौंको स्युचाटारमा बस्छन् । उनका लोकसंस्कृति, लोकसाहित्य, छन्द, रस, अलंकारलगायत विधाका १५ वटा कृति प्रकाशित छन् । ‘केही वर्षदेखि क्यान्सर र दमको रोगी छु,’ उनले भने, ‘लकडाउनकै बेला मेरा ६ वटा अधकल्चा कृतिलाई पूर्णता दिँदै छु ।’ रोगले गर्दा धेरै चिन्तनमनन गर्न नसकेको उनले बताए ।

भाषाशास्त्री नोवलकिशोर राईले आफू पनि विधागत काममा लागिरहेको सुनाए । ‘लकडाउनलाई सकारात्मक रुपमा लिएको छु र यसले फाइदा भएको छ,’ ललितपुरको धोबिघाट रिङरोडभित्र निवास रहेका प्राध्यापक राई भन्छन्, ‘चारैतिरको हावापानी स्वच्छ भएको छ। बोटबिरुवा सफा शुद्ध भएका छन् । हामी भाग्यमानी भयौं । कोरोनाले हाम्रो देशमा एक जनाको पनि ज्यान लिएको छैन ।’

राईले सन् १९८५ मै पुना विश्वविद्यालयबाट भाषाविज्ञान विषयअन्तर्गत ‘बान्तावा भाषाको व्याकरण’मा विद्यावारिधि हासिल गरेका हुन् । यतिखेर उनी ‘बान्तावा–नेपाली–अंग्रेजी शब्दकोश’ निर्माणको अन्तिम चरणमा जुटेका छन् । ‘अहिले नित्यकर्म र शब्दकोश निर्माणमा समय बित्दै छ,’ ७४ वर्षीय राईले भने, ‘त्योभन्दा पनि उहिल्यै एसएलसी दिँदाका साथीहरूलाई खोजीखोजी फोन गरेँ । एसएलसी छिचोल्न नसकेकालाई भेटेँ। हेडमास्टर भएर रिटायर्ड भएर बसेका छन् ।’

संस्कृतिविद् तेजेश्वरबाबु ग्वंगः उमेरले ८५ वर्ष पुगेका छन् । ‘लकडाउनको सदुयोग गर्दै छु,’ ठट्यौलो पारामा उनले भने, ‘पेन्सन छ, टेन्सन छैन । घरको नामै निष्ठा छेँ हो । निष्ठापूर्वक बस्छु ।’ उनी भक्तपुर निवासी पूर्वप्राध्यापक हुन् । उनका संस्कृतिसम्बन्धी ८ वटा कृति प्रकाशित छन् ।

‘अहिले कोरोना भाइरस किन फैलियो भन्नेबारे विश्लेषण गर्दै छु,' उनले भने, ‘२०२२–२३ सालतिर जापान, कोरियालगायत मुलुकको भ्रमण गर्दा त्यहाँको नाइट्रोजन फ्याक्ट्री, हिरोसिमा, नागासाकी गएको थिएँ । प्रकृतिमाथि गरिएको विध्वंशले यो कोरोना भाइरस आएको हो भन्ने मेरो निष्कर्ष हो । यही लेख्दै छु ।’ उमेरका कारण घरबाहिर धेरै हिँडडुल नगर्ने भएकाले घरबन्दी हुँदा खासै समस्या नपरेको उनले बताए ।

कवि तुलसी दिवसलाई भने पहिलोपटक औपचारिक घरबन्दीमा रहँदा सुरुवाती दिनमा केही असहज भएछ । ‘घरबन्दीको ३६ दिनले आफैंतिर फर्काएको अनुभव गरेको छु,’ उनले भने, 'अरुबाट मात्रै होइन मानसिक र आन्तरिक व्यवधानको पनि अनुभूत गरेँ । मैले सूक्ष्म चिन्तन गरेर लेखेको छैन । मेरा केही कृतिलाई नयाँ संस्करणमा ल्याउन तयारी गर्दै छु ।’ ती पुस्तक तीन दशकअघि प्रकाशित ‘तुलसी दिवसका कविताहरू’, ‘नेपाली लोककथा’ र नयाँ कृतिका रुपमा अभि सुवेदीद्वारा अंग्रेजीमा अनुदिन ‘दिवसका कविताहरू’ रहेको उनले जानकारी दिए ।

‘आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक, राजनीतिक मूल्य र संरचनामा मान्छे आफू बाँचिएन भने अर्थहीन हुने रहेछ,’ प्राध्यापक दिवसले दार्शनिक पारामा भने, ‘आफू सुरक्षित रहेर अरुलाई असुरक्षित बनाउने होइन । जिन्दगी खोजेजस्तो, चाहेजस्तो हुँदैन । देखेभन्दा नदेखेको ज्यादा तर जिन्दगी बाँच्ने चाहना मान्छेमा जाग्छ। नदीजस्तो भएर बगिरहन्छ । रोक्न खोजेर हुँदैन ।’

देश–विदेशमा प्रस्तुत गरेका नेपाली र अंग्रेजी भाषाका कार्यपत्रहरूको अलग्गै संग्रह बनाउने क्रममा पनि आफू लागिरहेको कवि दिवसले बताए ।

प्रकाशित : वैशाख १७, २०७७ १९:१६
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

पूर्वउपराष्ट्रपतिका छोरा तथा अखिल क्रान्तिकारीका महासचिव दिपेश पुनपछि सत्तारूढ माओवादीका उपाध्यक्ष तथा पूर्वसभामुख कृष्णबहादुर महरा सुन तस्करी अनुसन्धानमा पक्राउ परेका छन् । के सरकारले भ्रष्टाचारविरुद्ध शून्य सहनशीलता अपनाएकै हो त ?