साँखु खोज्दै स्रष्टा

कला, साहित्य र रंगमञ्चमार्फत स्थानिय संस्कृति, सम्पदा र विषयवस्तु उजागर गर्ने ‘जेसुम यात्रा’ अर्न्तगत स्रष्टाहरूले यसपटक साँखु चुनेका हुन् । उनीहरूले शाली नदीदेखि हाइकिङ गर्दै बजार घुमे, एक घण्टा लाएर बज्रयोगिनी मन्दिरको सिँडी उक्ले । चित्रकारहरूले सांस्कृतिक सम्पदाका अनेक पक्षलाई क्यानभासमा उतार्दै गर्दा कवि/लेखकहरूले डायरी कोरे । घुम्ती प्रदर्शनी गर्दै तल ओर्लेर नगरपालिकाको सभाहलमा सिर्जना सुनाए ।

चित्रकार दीपेन्द्रमान बनेपालीले बज्रयोगिनीकै मन्दिरको प्रत्यक्ष दृश्यचित्र उतारे । कृष्णगोपाल श्रेष्ठ मन्दिरमाथिको चोकमा रहेको पुरानो हिटीभित्र पसे । उनले खिइँदै गइरहेको ढुंगेधारालाई चित्रको विषय बनाए । संस्कृतिविद प्रकाशमान सकोका अनुसार लिच्छविकाल भन्दा अगाडिको मानिने यो ढुंगेधाराको स्वरूप पहिले अर्कै थियो । समयक्रममा बदलियो । ‘पहिले यो धारामाथि ठूलो सिंहले एउटा जनावर च्यापिरहेको र उक्त जनवारले चाहिँ न्याउरी मुसा च्यापिरहेको देखिन्थ्यो’, उनले भने, ‘अहिले यसको स्वरुप हरायो ।’

कृष्णगोपालसँगै चित्रकारहरू अमुल्य डंगोल र स्वयल श्रेष्ठले पनि बज्रयोगिनीमा रहेको बुद्धको मुहारचित्रदेखि मन्दिरका टुँडालसम्म कलामा उतार्न भ्याए । हाइकिङ अघि स्रष्टाहरूलाई शंखरापुर नगरपालिका मेयर सुवर्ण श्रेष्ठ र उपमेयर शुक्रलक्ष्मी श्रेष्ठले टिका र खादा लगाइदिएर स्वागत गरेका थिए । साँखुको ऐतिहासिक-सांस्कृतिक पक्षबारे बोल्दै मेयर श्रेष्ठले भुकम्पको पीडाबाट भर्खरै उठ्दै गएको साँखुले आफ्नो मौलिक पहिचान जोगाउने प्रयास गरिरहेको बताए ।

हाइकिङ क्रममा संस्कृतिविद प्रकाशमान सकोले स्रष्टाहरूलाई विभिन्न शिलापत्र, तामपत्रलगायतका सन्दर्भहरू बताएका थिए । उनले ‘मणिशैल महाबदान’ ग्रन्थमा उल्लेख भएर अनुसार साँखुको बस्ती ३३ सय वर्ष पुरानो भएको र शिलालेखहरूले पनि त्यो पुष्टि गर्ने बताए । ‘साँखुको पुरानो नाम सको हो’, उनले भने, ‘नेवार भाषामा यसको अर्थ तिब्बतमुनिको देश भन्ने लाग्छ ।’ यही ‘तिब्बतमुनिको देश’ घुम्दै दिनभर कविहरूले कोरेका रचना भने साँझ नगरपालिका हलमा सुनाएका थिए ।

कवि छविरमण सिलवालले साँखुको वर्णन गर्दै ‘अदृश्य ईश्वरको नाममा’ रचना सुनाए । गणेश बुढाले ‘नयाँ युगको नयाँ चित्र’ भन्दै साँखुको बौद्ध र हिन्दु सम्पदा दुवैको वर्णन गरे । जेसुम संयोजक एवं कवि अनिता लामाले चाहिँ आधुनिकताको नाममा सभ्यतामाथि हुँदै आएको प्रहारलाई ‘सभ्यताको ट्राजेडी’ कवितामा समेटिन् । सगरमाथा आहोरीसमेत रहेकी कवि एवं अभिनेत्री रोजिता बज्राचार्यले पुरानो संझनासँग अहिलेको चेतना जोडेर आफ्नो मौलिक पहिचानको वकालत गरिन् ।

धर्मानन्द भट्ट, रामेश्वर श्रेष्ठ, मंगल बाडे, रामकृष्ण सिंह, मुकुन्द पौडेल, शंकर सन श्रेष्ठ लगायतले कविता सुनाए । मेयर, उपमेयर र वडा अध्यक्ष हितमान तामाङले स्थानिय सांस्कृतिक पहिचान बचाउन आफूहरू लागिपरेको र स्रष्टाहरूको सिर्जनामा सकारात्मक सन्देश भेटिएको बताए । जेसुम यात्राको यो दसौं शृंखला हो । जेसुम संयोजक अनिता लामाले मुलुकका विभिन्न थलोमा स्थलगत सिर्जना गरिएको चित्रहरूको छिट्टै एकमुष्ट प्रदर्शनी र कविताहरूको पुस्तक प्रकाशन गर्ने योजना रहेको सुनाइन् ।