इस्पातका टुक्राबाट आकृति

विविधता थिए, रंगीचंगी फूल जस्तै । यिनै टुक्रा जोडिएपछि मात्र पूर्ण आकृति बन्छ भन्ने सत्य मूर्तिकार पिठाकोठेलाई राम्रोसँग थाहा छ ।

‘एउटै पाताबाट पनि आकृति निर्माण गर्न सक्थें,’ आफूले बनाइरहेको मूर्तिको अवधारणा प्रस्ट पार्दै उनले भने, ‘संसार विविधतापूर्ण छ, भौगोलिक सांस्कृतिक विविधता छन्, राजनीतिक विविधता छ, देशहरू छन्, देशभित्र पनि विभिन्न जातजाति छन् । मूर्तिका विभिन्न पातामार्फत तिनै विविधता जनाउन खोजेको हुँ । ती सबैको संयोजनबाट नै सुन्दर संसार बन्न सक्छ ।’

यद्यपि यो उनको आफ्नो निजी धारणा हो । कलाकृति बनिसकेपछि दर्शकले जसरी व्याख्या गरे पनि हुन्छ, जसरी बुझे पनि हुन्छ । ‘कला बुझ्न दर्शकसँग स्वतन्त्रता हुन्छ,’ उनले भने ।

पाँच दिनदेखि प्रतिष्ठान परिसरमै जारी ‘इस्पात मूर्तिकला कार्याशाला’ मा उनी मात्रै हैन, काठमाडौंकै अगम श्रेष्ठ पनि टुक्राटाक्री जोडजाड गरिरहेको अवस्थामा भेटिए । उनीचाहिँ ‘आध्यात्मिक खुत्रुके’ बनाउँदै छन् । यो उनको आफ्नै परिभाषा हो । थिमलाई पुष्टि गर्न उनले हरेक पाताहरू ‘राम राम’ लेखेका छन् । उनले कलामार्फत सकारात्मक भावना प्रकट गर्न मात्रै खोजेका छैनन्, चारैतिर विसंगति र भ्रष्टता मौलाउँदै गइरहेको बेला उनको मूर्तिकला नैतिक हिसाबले प्रतीकात्मक बन्न सक्छ ।

बाराका दीपक लामा आफ्नो भावनालाई इस्पातको माध्यममार्फत अभिव्यक्त गरिरहेका छन् । उनले आफ्नो बन्दै गरेको मूर्तिकलाको अवधारणा ‘इन्डलेस इन्टरप्रिटेसन’ राखेका छन् । प्रतिष्ठानको मूर्तिकला विभागले मुलुकमै पहिलो पटक गरेको इस्पात मूर्तिकला कार्यशालामा देशका विभिन्न स्थानका दस मूर्तिकार भिडेर लागिरहेका छन् । परम्परागत रूपमा ढुंगा, माटो, काठ, तामा, पित्तललगायत सामग्रीको प्रयोगबाट मूर्ति निर्माण हुँदै आएकै छन् ।

इस्पातका माध्यमबाट भने नेपालमा खासै काम भएको देखिँदैन । काठमाडौं विश्वविद्यालयमा मूर्तिकला अध्यापन गर्दै आएका भुवन थापाका अनुसार पछिल्लो समय विकसित मुलुकमा इस्पातका मूर्तिदेखि पार्कसम्म बनाउने क्रम बढदो छ । आरम्भ समसामयिक मूर्तिकार समूहका अध्यक्षसमेत रहेका थापाले माध्यम आफैंमा राम्रो र नराम्रो नहुने बताउँदै इस्पातको चाहिँ केही थप विशेषता रहेको औंल्याए ।

‘खिया नलाग्ने र लामो समय टिक्ने भएकाले इस्पातको मूर्ति बाहिरी (आउटडोर) प्रयोजनको लागि बढी उपयुक्त हुन्छ,’ इस्पातको मूर्तिको फाइदाबारे उनले थपे, ‘अन्य धातुको तुलनामा इस्पात सस्तो र हलुका हुन्छ, धेरै टिक्छ ।’ सहरी सजावटका लागि चोकचोकमा इस्पातका मूर्ति राख्न सकिने उनले सुझाए ।

इस्पातमा छिटो हुने भए पनि काम गर्न भने जोखिमपूर्ण रहेको मूर्तिकार पिठाकोठेले बताए । ‘इस्पात कडा हुन्छ, काट्ने, जोड्ने काम ध्यान दिएर गर्नुपर्छ, संवेनदशील हुनुपर्छ, सुरक्षामा ध्यान दिनुपर्छ,’ उनले भने ।

मूर्तिकला विभागका प्रमुख एवं प्राज्ञ लालकाजी लामाले इस्पात मूर्तिकला कार्यशाला नेपालमा पहिलोपटक गरिएको दाबी गरे । ‘व्यक्तिगत रूपमा केही मूर्तिकारले स्टेनलेस स्टिल (इस्पात) को काम गर्दै आएका छन्, संस्थागत रूपमा कार्यशाला गरिएको चाहिँ यो नै पहिलो हो,’ उनले भने । कार्यशालामा निर्माण भएका मूर्ति प्रतिष्ठानकै मूर्तिकला विभागले संरक्षण गर्ने प्राज्ञ लामाले बताए ।

‘यो कार्यशालामा इन्डोरका लागि नमुना मूर्तिहरू मात्रै बन्ने छन्,’ उनले भने, ‘बगैंचा, पार्क या बाटो आसपास राख्न मिल्ने आउटडोर मूर्तिकलाका लागि पनि पहल गर्दै छौं ।’ कार्यशालामा विष्णुप्रसाद श्रेष्ठ, भीमबहादुर श्रेष्ठ, कुमार थापा, विशाल सारु, चन्द्रमणि डंगोल र भूषण दुवालले पनि भाग लिइरहेका छन् ।