कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२२.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५५

किशोरीको बयान

बिना थिङ तामाङ

एक अपराह्न म विद्यालय हाताभित्र थिएँ । कसैले मेरो हातमा एउटा पत्र पारिदियो । कार्यालय कक्षमा पुगें । पत्र उघारें । पढ्न थालें । पत्रमा गज्याङमज्याङ देखिने अक्षरहरूको शाब्दिक गुजुल्टो थियो । तर तिनै गज्याङमज्याङ शब्दहरूले एउटा समस्या स्पष्ट रूपमा बताएको थियो :

किशोरीको बयान

उमेरको लम्बाइ तनक्क तन्किएर तेह्रमा पुग्यो । नाम पूजा (परिवर्तित) तामाङ । किशोरीस्वरूप विकसित छन् शरीरमा । तर हृदयमा कुनै चञ्चलता छैन । मानौं ती रुष्ट छन् । त्यसैले खुसी बेपत्ता छ उनको जीवनबाट । एक्लो–एक्लो, उदास–उदास रहनु उनको नियति बनेको छ । आमा उनी सानै छँदा मरेकी । बाबु ज्यामी काम गर्छन्, त्यसैले अत्यधिक समय कामको सिलसिलामा बाहिरै बित्छ । बाबु, छोरीका लागि खाना बनाउनु, कपडा धुनु, स्कुल जानु, भएका एक–दुई बाख्रा स्याहार्नु पूजाको दैनिकी हो । यसबाहेक खेल्नु, हँसीमजाक गर्नु, साथीसंगीसँग घुलमिल हुनु, पढाइमा ध्यान दिनुजस्ता यावत् कुराहरूमा उनको रुचि पटक्कै छैन र यस्तो हुन थालेको करिब डेढ वर्ष हुन लाग्यो ।
डेढ वर्षदेखि नै छिमेकमा दुर्योधन (परिवर्तित) अंकल बस्न थालेको छ । दुर्योधनको एक श्रीमती र एक छोरा, एक छोरी छन् । उमेर पूजाको बाबुको हाराहारीका होलान् उनी । साथी बनेका छन् पूजाको बाबु र दुर्योधन । त्यसैले दुर्योधनलाई पूजाको घरमा ओहोरदोहोर गर्न कुनै अवरोध छैन । र अवरोध छैन पूजाको बाबुको अनुपस्थितिमा पूजाको शरीर गिजोल्न । मेरो छोरीजस्तै लाग्छे पूजा भन्दै माया जताउने दुर्योधन अंकलको हातहरू संवेदनशील अंगमा सल्बलाउन्जेल पूजा लाज र रिसले रातो–पिरो हुन्छिन् । प्रतिकार गर्न भने सक्दिनन् । चुप लागेर हल्का शरीर दोबारेर सीमित हुनुबाहेक अरू केही गर्न सक्दिनन् । दुर्योधन साँझ–बिहानको मौका पारेर हप्तामा दुई–चारपटक भान्छामै पुग्छन् र मनोमानी गरेर फिर्छन् । पूजालाई दुर्योधन देख्दा घीन लाग्छ । रिस उठ्छ । तर यसबारे न बाबुलाई भन्न सक्छे न साथीभाइलाई न त विद्यालयमा कुनै शिक्षकलाई ।

यो पत्र पाउनुअघि मैले केही विद्यार्थीसँग मनोविमर्श गरेकी थिएँ । समस्या थुप्रैसँग थिए । त्यसमध्ये एउटा ‘केस’ यहाँ उल्लेख गर्नु सान्दर्भिक लाग्यो । उनको नाम सविना (परिवर्तित) हो । उनलाई न्यौपाने दम्पतीले धर्मपुत्रीको रूपमा स्विकारेको चौध वर्ष पुगिसकेको छ । आर्थिक रूपले सम्पन्न ती दम्पतीको तीन जना छोराहरू मात्रै भएको र छोरीको अभाव पूर्तिका लागि सविनालाई अपनाएका हुन् । छोराहरू यतिखेर लक्का जवान भइसके । घरमा सबैले सविनालाई माया गर्छन् । हाई सुख छ सविनालाई त्यहाँ । कुनै अभाव हुन दिएका छैनन् । त्यसरी आफूलाई धर्मपुत्री राखिएको बारे सविना आजपर्यन्त अनविज्ञ छिन् । उनका माइला दाजु अठार वर्षको भइसके । यिनै माइला दाजु गृहकार्य सिकाउनेदेखि लिएर सविनाको अनुशासनबारे चिन्तित छन् । यिनले सविना स्कुलबाट समयमै आए–नआएकोदेखि उनको साथीसर्कलसम्मै हेक्का राख्छन् । प्राय: ऊ सविनाको कोठामै हुन्छे । बहिनी ठूली भइसकेको र उसको खराब संगत रहला भनेर ख्याल राखेकोमा आमाबाबु माइला छोराप्रति ढुक्क छन् । तर वास्तवमा बाहिर जे देखिन्थ्यो त्यो भित्र थिएन । लामो समयदखि आफू यिनै माइला दाजुबाट यौन हिंसामा परिरहेकी छु भन्ने कुरा सविनाले कसैलाई भन्न सकेकी छैनन् । दाजु भित्र कोठा पसेपछि उनको स्तन समाउने, गालामा चुम्बन गर्नेदेखि आज फलानोसँग किन हिँडिस् भनेर ताडना दिने गर्छन् । उनको दाजुले आफूले गरेको हर्कतबारे कसैलाई बताए मारिदिने धम्की पटक–पटक दिन्छन् । त्रसित छिन् सविना । एकपटक यसबारे आमालाई जानकारी गराउन खोज्दा आमाले ‘पाप सोच्छेस् दाजुलाई’ भनेर उल्टै हप्काएपछि उनको ओठ बन्द छ । अचेल उनको पढाइमा ध्यान कम जाने, कक्षामा प्राय: घोप्टो परिरहने, अतिरिक्त क्रियाकलापमा मन नराख्ने, एकदम हतास–हतास देखिने र कमभन्दा कम बोल्नेजस्ता लक्षणहरू देखा परेका छन् । यसले उनको भविष्य अन्योल रहेको स्पष्ट संकेत गरिरहेको छ ।

अर्को एउटा घटना
काठमाडौंकै एक विद्यालयमा पढिरहेका एकाघरका ३ बालिका जो क्रमश: ५, ७ र ९ वर्षका छन्, ती केही समयदेखि गन्हाउन थाले । किन गन्हाए भनेर शिक्षकहरूले खोजी गर्दा जुन रहोस्यद्घाटन भयो, त्यो हृदयविदारक थियो । ती तीनै जना आफ्नै बाबुबाट बलात्कार हुँदै आएका रहेछन् । अन्तत: लगातार तीनवटी छोरी जन्माएपछि आमामा आङ खस्ने समस्या देखिएकाले त्यो नरपिपासुले आफ्नै रगतसँग शारीरिक सम्पर्क राखेर यौन सन्तुष्टि लिने गरेको बयान सामुन्ने आयो । योभन्दा घृणित कार्य अरू के हुन सक्ला ? कसमाथि विश्वास गर्ने ?
उल्लिखित प्रतिनिधि घटना राजधानी काठमाडौंको हो । जहाँका जनता गाउँका भन्दा सचेत र सुविधासम्पन्न छन् । अधिकांशले हात–हातमा मोबाइल बोकेका छन् । सूचना र पहुँचको हकमा अन्यत्रका भन्दा यहाँका जनता अगाडि छन् । देशमा सरकार छ, कानुुन छ । चोक–चोकमा प्रहरी बिट छन् । बालबालिकाको अधिकारका लागि विभिन्न संघसंस्था खुलेका छन् । तर किशोरीहरू यौन हिंसाको सिकार भइरहेका छन् र अधिकांश सिकारी टाढाका नभई चिनेजानेका, नजिकका आफन्तहरू हुन्छन् । जसलाई अभिभावकहरूले आँखा चिम्लेर विश्वास गरिराखेका हुन्छन् । उनीहरूको भित्री हर्कतबारे कुनै कोणबाट पनि शंका गर्न सक्दैनन् । यसले गर्दा ती अपराधीहरूको मनोबल अझ बढेर गएको छ ।

तिनीहरूको मनोबल बढ्नुको अर्को महत्त्वपूर्ण कारण भनेको पीडित किशोरीहरू आफूलाई परेको मर्काको बारेमा कसैलाई भन्नै सक्दैनन् । उनीहरूमा एक किसिमको लज्जाबोध हुनुको साथै ग्लानि अनुभव हुन्छ । आफ्नै कारण यस्तो भइरहेको भन्ठान्छन् । आफैंलाई दोषी करार गरिराखेका हुन्छन् । गोपनीयता भंग हुने त्रासले यसबारे बोल्न सक्दैनन् । काठमाडौंमा हुनेको त यो हाल छ भने ग्रामीण भेगमा कति किशोरीहरू पीडित होलान् जो सम्पूर्ण गल्ती आफैंलाई थोपरेर मौन–मौन बाँचिरहेका ।
मनोविद् किशोरकुमार थापाका अनुसार नेपालमा १८ वर्षभन्दा कम उमेरका ६ मध्ये १ केटा र ४ मध्ये १ केटी कुनै न कुनै तबरबाट यौनजन्य हिंसामा परिरहेका हुन्छन् । तर यसबारे प्राय:लाई खबर हुँदैन । कतिपय अवस्थामा आफू हिंसामा परेको थाहै पाउँदैनन् केटाकेटीहरू । बिस्तारै ती केटाकेटीहरू साथीहरूको झुन्डबाट अलग्गै रहने, पढाइमा ध्यान नदिने, कम बोल्ने, चिढिने, रिसाउने, आत्महत्याको प्रयास गर्ने गर्छन् । यसरी किशोरीहरूको यौन शोषण गर्नेहरूमा सयमा नब्बे प्रतिशत आफन्त, नातेदार, नजिकका चिने–जानेकाहरू हुने गर्छन् । तिनीहरू किशोरीहरूको घर, कोठासम्म निर्बाध आउन–जान सक्छन् । यसमा कसैले शंकै गर्न सक्दैनन् । जसले गर्दा किशोरीहरू आफ्नाहरूविरुद्ध आवाज उठाउनै सक्दैनन् । अधिकांश किशोरीहरूमा नाइँ भन्न सक्ने चेतना छैन । वास्तवमा यस्तो हिंसाबाट बच्न स्वयं किशोरीहरू नै सचेत हुनु जरुरी छ । उनीहरूले कसैले गलत गर्दै छ भन्ने लाग्नासाथ प्रतिकारस्वरूप नाइँ भन्न सक्नुपर्छ । सुरुआतमै प्रतिकार गरेमा त्यस्ता अपराधीहरू हच्किन्छन् र दोस्रोपटक त्यस्तो हर्कत नदेखाउन सक्छन् । त्यस्तै यो प्रक्रिया लगातार दोहोरिन थालेमा आफ्नो आमाबाबु, साथी, शिक्षक अथवा मनले जितेको कसैसँग सेयर गर्ने, सहयोग लिने गर्नुपर्छ र साथसाथै नजिकको प्रहरी प्रशासनमा उजुरी गर्नुपर्छ ।

एनजीओ फेडरेसन काठमाडौ‌ शाखाका उपाध्यक्ष प्रदीप डंगोल भन्छन्, ‘बालबालिकाको यौन शोषण गर्नेहरूमा पावरफुल वर्ग बढी हावी छन् । ती पैसा, पहुँच अथवा पदीय हिसाबले शक्तिमा हुन्छन् । यस्ता पुरुष उमेरगत हिसाबले ३५ वर्षदेखि ५५ वर्ष समूहबीचका बढी रहेको पाइएको छ । बढीजसो पारिवारिक विखण्डनमा परेका बालिकाहरू जोखिममा हुन्छन् । त्यस्तै एकल परिवारका, बसाइसराइ भएका परिवारका, दोस्रो विवाह गरेर गएका महिलासँगै लगिएका छोरीहरू उच्च जोखिममा रहन्छन् ।

राज्यले कसैले बालबालिकामाथि यौन हिंसा गरेको प्रमाणित भएमा अपराधीलाई २ देखि १३ वर्ष जेल सजाय वा जरिवानाको व्यवस्था गरेको छ । तर अधिकांश किशोरीहरू यसरी कानुनी प्रक्रियामा जान अप्ठयारो मान्ने, डराउने गर्छन् । फेरि जति पीडितहरू कानुनी प्रक्रियामा जान्छन्, तिनीहरूका लागि न प्रहरी कार्यालयमा बालमैत्री वातावरण छ न फरेन्सिक ल्याबसम्म पुग्ने सहज छ । यहाँ विदेशमा जस्तो वान डोर एप्रोच पनि छैन, जहाँ पीडितले एकै ठाउँमा डक्टर, प्रहरी र वकिलको सामु बकपत्र दिन सकोस् । पटक–पटकको बयानले पीडितले अपमानित बोध गर्छ । यो लम्बेतान प्रक्रियाले पनि पीडितहरूलाई हतोत्साही गरिरहेको हुन्छ । यो त भयो बोझिल कानुनी प्रक्रियाको कुरा, अर्को छ मानसिक ‘टर्चर’ ।

यसमा भोलिका दिनहरूमा ससम्मान बाँच्न नपाउने आशंकामा किशोरीहरू आफ्नो वर्तमान जिन्दगी जोखिममा राख्ने गर्छन् । गोपनीयता भंग नहुने कुरामा विश्वस्त भएपश्चात् मात्र यसबारे उनीहरू खुल्छन् । जुन कुरा विश्वस्त दिलाउन जो कोहीले सक्दैनन् । उनीहरू प्राय: मनोविर्मशकर्तासँग खुल्न सक्छन् । यसको लागि प्रत्येक विद्यालयमा कम्तीमा एक जना मनोविमर्शकर्ता हुनैपर्छ । कम्तीमा हप्तामा एउटा वैयक्तिक विमर्श गरिनुपर्छ ।

प्रकाशित : जेष्ठ २७, २०७४ १६:५३
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?