कथाकार रेणुका जीसीको पहिलो कथासंग्रह ‘सनेस’ ले नेपाली समाजको यथार्थ ऐना देखाउँछ । सरल, प्रवाहमय भाषामा यी कथाहरूले पहाड, मधेसका नभनिएका कथा भन्छन् । यी कथाका परिवेश हुन्– पर्वत र रौतहट । लेखक बाँचेको समाज, समयको यथार्थलाई टपक्कै टिपेर सुन्दर शिल्पमा यी कथाले समाजको वास्तविक चित्र–चरित्र उतारेको छ । मौलिक र विश्वसनीय लेखनशैलीले पाठकलाई आफ्नै कथा पढिरहेजस्तो लाग्नु संग्रहको विशेषता बनेको छ ।

संग्रहका ‘प्रश्न’, ‘सलमा म्याडम’, ‘अस्वीकार’, ‘अनुहार’, ‘अवाक’, ‘सनेस’, ‘प्रेमरङ’, ‘मौन’, ‘तलाउ’, ‘अग्निपरीक्षा’, ‘औंला’ र ‘मुडुली’ कथाले पहाड–तराईका लोकसंस्कृति, लोकजीवन, भाषा, धर्म, मूल्य, मान्यताका पक्षमा वकालत गर्छन् । शीर्षकथा ‘सनेस’ को कुरा गरौं । ‘सनेस’ को अर्थ हुन्छ– उपहार वा कोसेली । मिथिला क्षेत्रका मिथिलानीहरू छठ पर्वमा आपसी सद्भाव, प्रेम कायम राख्न छोरीचेलीका लागि सनेस लिएर जान्छन् । सनेस–चलनको विशेष महत्त्व छ । रामरतिले छोरी नन्दनीका लागि लिएर गएको सनेसले नन्दनीलाई नयाँ जीवन सुरुवात गर्ने प्रेरणा मिल्छ ।

कथाहरू प्रथम पुरुष र तृतीय पुरुष दृष्टिविन्दुमा लेखिएका छन् । ‘सलमा म्याडम’ र ‘मौन’ मा पुरुषलाई आदर्श श्रीमान्का रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ भने अन्य कथामा नारीवादी स्वर सशक्त रूपमा आउँछन् । ‘सलमा म्याडम’ को परिवेश तराईको मुस्लिम समुदाय हो । यस कथामा दाइजो–प्रथाले मुस्लिम समुदायमा निम्त्याएको विकृतिको पर्दा उघारिएको छ,‘बोर्डिङमे पढावके लेल कहाँ से मिली ढेवा ? तोरा निकाहके लेल दहेजको जोगाड करेकी पडि कि न ?’ मलेसियामा रहेका सलमाका बाबु अब्बालाई छोरीको पढाइभन्दा उसको विवाहका लागि जोगाड गर्नुपर्ने दाइजोको चिन्ता छ । छोरीको विवाहमा दिनुपर्ने दाइजोकै लागि उनी बिदेसिएका छन्, जुन मधेसको वास्तविक कथा हो । यस कथामा श्रीमती सफल हुनुमा श्रीमान्को सहयोग र प्रेरणा आवश्यक भएको लेखिएको छ, ‘सागिरले नबोली सल शिरबाट हटाइदिए । अब्बाले अनौठो मानेर सागिरलाई हेरिन् । सागिरले मुसुक्क मुस्कुराएर दुवै आँखा झिम्क्याउँदै टाउको हल्लाएर भने – सिर्फ स्कुलभित्र ।’ मधेसको भाषाको सुगन्ध भएको यो कथाको सन्देश सुन्दर छ ।

‘अस्वीकार’ मा पितृसत्तात्मक समाजको चित्रण छ । पुरुष हिंसा अति नै भएपछि नारी अर्थात् कथाकी प्रमुख पात्र स्वयं समाख्याताले वैवाहिक सम्बन्ध अस्वीकार गर्छिन् र स्वतन्त्र जीवन बाँच्न चाहन्छिन् । यो कथाले नारी विद्रोहको बुलन्द आवाज बोल्छ, ‘जसले रक्सीका मातमा मात्र मेरो हात समात्यो र होस हुँदा जहिले पनि अप्ठ्यारोमा छोडेर हिँड्यो । यो सबै सहेर नाम मात्रको घर र सम्बन्ध जोगाउनु छैन । त्यसलाई मैले गर्न सक्ने गरो । अब भने कानुनी बाटो समात्छु र यो सम्बन्धलाई सधैंका लागि समाप्त गरिदिन्छु ।’ पितृसत्ताले निम्त्याएको महिला हिंसा ढाल्न महिलाको आवाज बुलन्द हुनुपर्छ भन्छ कथाले । ‘अस्वीकार’ ले नारीहरूले अधिकार र स्वतन्त्रताको वकालत आफैं गर्नुपर्छ भन्छ ।

नारीका भोगाइ, अवस्था, समस्या, पीडा, विद्रोहलाई नजिकैबाट केलाउन सक्षम छिन् कथाकार । बालापनका रमाइला किस्सादेखि पितृसत्ताले जरो गाडेको कुरुप नेपाली समाजमा नारीलाई भोगको वस्तुका रूपमा मात्र हेरिएको सन्दर्भ कथामा छन् । भर्चुअल प्रेमका प्रेमिल वार्तालापदेखि नारीका कारुणिक क्रन्दन, सशक्तीकरणका प्रयास, विद्रोहका आवाज कथामा गुञ्जिएका छन् । अन्तरजातीय प्रेमकै कारण आत्महत्या गर्न विवश प्रेमजोडीका दारुण अवस्थासँगै सामाजिक रूढि र अन्धविश्वास, समाजका अनेकौं विकृति र युद्धको पर्दासमेत उघारिएका कथामा देखिन्छ– समकालीन समाजको वास्तविक अनुहार ।

कथाहरू काल्पनिक छैनन्, समाजको वास्तविकतामा केन्द्रित छन् । कथाहरू मौलिक लाग्छन्, यिनमा अघिल्ला कथाकारको प्रभाव देखिँदैन । नवीन विषय लेखिएकाले कथा पढ्दा पाठकलाई पट्यार लाग्दैन । यी कथामार्फत कथाकारले छुट्टै विशेष पहिचान बनाउनेमा दुईमत छैन ।