अक्षर हराएको एउटा चिठी

माथिको भ्वाइसओभरसँगै पर्दामा महिला पात्र उभिएको देखिन्छ । उनीभित्रको गहिरो पीडा चर्को हुरीबतासले व्यक्त गरिरहन्छ । धमिलो आकाश र कालो बादलबीच उज्यालो पर्खिरहेको यो पहिलो दृश्यले नै ‘हल्कारा’ को टोन/मुड सिर्जना गरिदिन्छ । त्यसपछि पर्दामा देखिन्छन् अर्का पात्र, म्यानपावरमा भिसा लगाइदिन मरिहत्ते गरिरहेको । अनि देखिन्छ एक यस्तो कोठा, जहाँ कफिन र शोक मनाउनेको भीड छ । त्यही भीडमा एक्लिएको एउटा रातो कफिन भने आफन्तको पर्खाइमा छ । निर्देशक विक्रम सापकोटाले ‘हल्कारा’ मा के देखाउँदै छन् ? यी दृश्यमै स्पष्ट हुन्छ ।

मजबुत कथ्य शैलीमा भनिएको सुन्दर कथा हो– ‘हल्कारा’ । वैदेशिक रोजगारीको अँध्यारो पाटो उनिएको पटकथा, सशक्त कथावाचन र बलियो दृश्यभाषाको स्वाद फिल्मले चखाउँछ । हल्कारा कुन समयको कथा हो ? प्रस्ट छैन, श्री ५ को सरकारको बेलातिरको कथा हो, मोबाइल र इन्टरनेटले जनजीवन कब्जा नगरिसकेको समयको । उतिबेला बिदेसिएकाहरूले खबर कसरी पठाउँथे ? तिनका खबर पखिरहेकाहरूको तड्पन कस्तो हुन्थ्यो ? ‘हल्कारा’ ले त्यस समयको भ्रमण गराउँछ ।

कथा राम (महेश त्रिपाठी) ले पाएको नयाँ जिम्मेवारी (हुलाकी) सँगै अगाडि बढ्छ । हुलाक संस्थाका हाकिम दाजु (दीपक क्षत्री) ले नै रक्स्याहा रामलाई चिठी पुर्‍याउने जिम्मा दिन्छन् । उधारो कसैले पत्याउँदैन, रक्सी खाने पैसा छैन । ऊसँग गन्तव्यसम्म चिठी पुर्‍याउनुको विकल्प छैन । त्यसैले चिठीको यात्रामा लम्कन्छन् । तर, गन्तव्य नभेट्दै एउटा चिठीको अक्षर सबै मेटिन्छ । ती सबै अक्षर कसरी मेटिए ? त्यो थाहा पाउन फिल्मै हेर्नुस् ।

अक्षरविहीन त्यो चिठी कसरी ठेगानामा पुग्ला ? फिल्मको द्वन्द्व यहीँबाट सुरु हुन्छ । यही द्वन्द्वलाई पर्दामा चलाखीपूर्ण रूपमा स्थापित गरिएको छ । अक्षरविहीन एक चिठीबाट सुरु हुने द्वन्द्वले दर्शकलाई अन्तिमसम्म बाँध्ने सामर्थ्य राख्छ । क्लाइमेक्सको ’ट्वीस्ट एन्ड टर्न’ ले कथा वाचनलाई बेजोड बनाएको छ ।

चिठी पुर्‍याउने एक यात्राबाट ‘हल्कारा’ मा वैदेशिक रोजगारीका अँध्यारो कथा देखाइएको छ । गाउँका अधिकांश युवा बिदेसिएका छन् । मिया (विनिता थापामगर) २ वर्षदेखि पति पर्खिरहेकी छन् । बिहेको एकै हप्तामा बिदेसिएका पतिको कुनै खबर छैन । उनमा छ– पतिको पर्खाइ र पीडा । अधिकांश दृश्यमा मौन र निराश छिन् । जब रामसँग मियाको भेट हुन्छ, आशा टुसाउँछ । नीरस अनुहारमा देखिएको एक मुस्कान उज्यालोको विम्ब हो । फिल्ममा राम र विनितासँगै अर्को एउटा दम्पतीको कथा पनि समानान्तर ढंगमा अघि बढ्छ । यो दम्पती पनि बिदेसिएको छोरा पर्खिरहेको छ ।

केवल चिठी पुर्‍याउने रामको कथा होइन ‘हल्कारा’, यो त पर्खनेहरूको पनि कथा हो– पतिको खबर पर्खिरहेकी मिया, भाइको खबर पर्खिरहेकी देवी (पशुपति राई) हरूको कथा । अधिकांश पात्रले बिदेसिएकालाई नै पर्खेका छन् । पर्खिनेको पीडा झल्काउने एक दृश्य निकै सशक्त छ । मिया र राम एक घरमा चिठी पुर्‍याउन सँगै पुग्छन् । आँगनमा काठ चिर्दै गरेको एक बालक भेटिन्छ । बूढीआमै ओच्छ्यानमा ढल्किरहेकी हुन्छिन् । जसै मिया र राम घर प्रवेश गर्छन्, क्यामेराले घरको वास्तविकता देखाउँछ । जीर्ण भित्ता, खाली भाँडा, निभेको चुलोले वैदेशिक रोजगारीको अँध्यारो पक्ष देखाउँछ ।

रेमिट्यान्सले धानेको हाम्रो देशको अर्को सत्य यो पनि हो । फिल्मले यही सत्यलाई बलियो दृश्यमार्फत प्रस्तुत गरेको छ । त्यस दृश्यमा मिया चिठी पढ्छिन् । उनले चिठी पढेको त्यो दृश्यले दर्शकको मन हुँडल्छ । पात्रहरूको भावनामा दर्शकलाई सँगै हिँडाउन सक्नु फिल्मको अर्को सबल पक्ष हो ।

चरित्र–स्थापनामा निकै ध्यान पुर्‍याइएको छ । सबै पात्रको यात्राले मूल कथावाचनमा प्रभाव पारिरहन्छ । पात्रहरूले ‘ठूला’ र ‘भव्य’ संवाद बोल्दैनन्, दृश्यले नै धेरै कुरा बोल्छ । मियाको पर्खाइलाई संवाद भन्दा दृश्यमार्फत बढी देखाइन्छ । उनले चिठी पढिरहेको त्यस दृश्यमार्फत दर्शकहरू पति–पर्खाइको पीडा महसुस गर्छन् । धमिलो बन्दै गएको पतिको सम्झनाका दृश्य पनि धमिलै देखाइन्छ । उनमा मौनताको गहिरो दुःख झल्किन्छ । सिनेमेटोग्राफीमा चिन्तन राजभण्डारीले समातेको कलाले दृश्य बलियो बनेको छ । चरित्र फलो गर्दै निर्माण गरिएको ट्रान्जिसनमा चिन्तनको कला देखिन्छ । कसिलो सम्पादनले पनि कथालाई लयमा अगाडि बढाउँछ ।

वैदेशिक रोजगारीको अमिलो कथालाई रोचक ढंगमा वाचन गर्नु चुनौतीपूर्ण काम हो । तर, विक्रमले अपनाएको कथ्य शैली, दृश्यभाषा तारिफ–लायक छ । फिल्ममा ध्वनिको प्रयोग पनि दमदार छ । रङ संयोजनले पुरानो समयको टेक्सचर दिन्छ । कलाकारको अभिनय अर्को अब्बल पक्ष हो । रामको भूमिकामा महेश त्रिपाठीले मिहिनेत गरेका छन् । रक्सी पिउँदा आँखामा देखिने नसा होस् वा विगतले पछ्याइरहँदाको अन्योल, राम पात्र जीवन्त बनाउन महेशले अब्बल अभिनय गरेका छन् । विनिताले पनि मियाको निराशा र आसालाई गजबसँग पस्किएकी छन् । यी दुईको चरित्र हेरिरहने हो भने लाग्दैन उनीहरूले अभिनय गरिरहेका छन् । अभिनयमा यस्तो काम देख्न मुस्किल हुन्छ आजकल । महेश र विनिता ‘स्टारहरू’ का लागि चुनौती बन्ने पक्का छ । पशुपतिले पनि देवीको भूमिकामा अब्बल अभिनय पस्केकी छन् ।

‘हल्कारा’ हेरिरहँदा सन् २०१६ मा प्रदर्शनमा आएको फ्रेन्च फिल्म ‘फ्रान्ज’ दिमागमा घुमिरहन्छ । त्यस फिल्ममा पनि चिठीकै माध्यमबाट कथा सुनाइएको छ । जसरी चिठीको माध्यमले मियाको जीवनमा राम ठोक्किन्छ उसैगरी एड्रियनलाई पनि फ्रान्जको चिठीले एनासँग भेट गराउँछ । एना फ्रान्जकी फियोन्से हुन्छिन् । युद्धमैदानमा एकअर्का सामुन्ने पर्दा फ्रेन्च युवक एड्रियनले फ्रान्जलाई मारेका हुन्छन् । फ्रान्जको गोजीमा भेटिएको त्यही चिठीले एड्रियनलाई एनाकहाँ पुर्‍याउँछ । उनी एनासँग माफी माग्न जर्मनी पुगेका हुन्छन् । एड्रियनमा दोष–भावना छ, अन्योल छ । ‘हल्कारा’ को रामको आन्तरिक द्वन्द्व पनि यही हो । आफूले चाहेकालाई गुमाउन डराउँछन् राम । एड्रियनको प्रवेशसँगै फ्रान्जको परिवारमा आशा थपिएको छ, जसरी रामको प्रवेशसँगै मियाको जीवनमा खुसी थपिन्छ । राम र मियाको त्यो अव्यक्त प्रेम (आकर्षण) ले एड्रियन र एनाको प्रेम सम्झाउँछ । अव्यक्त प्रेमलाई फिल्ममा जुन सौन्दर्यसाथ देखाइदिएको छ, त्यसले दर्शकलाई झस्काइरहन्छ ।

‘फ्रान्ज’ मा युद्धको घाउ देखाइएको थियो, ‘हल्कारा’ मा वैदेशिक रोजगारीको । फ्रान्ज महिलाको दृष्टिकोणबाट भनिएको कथा हो, तर, ‘हल्कारा’ रामको दृष्टिकोणबाट । तर, फिल्ममा मियालाई पनि उत्तिकै स्थान दिइएको छ । मियाको यौन मनोविज्ञानलाई ‘हल्कारा’ मा महत्त्वपूर्ण ढंगले देखाइएको छ । एनाको यौन मनोविज्ञान देखाउन अर्धनग्न भएको एड्रियनको भिजेको शरीर देखाइएको थियो । मियाको यौन मनोविज्ञान रामले पानी पिइरहेको दृश्यमा देखिन्छ । जसै राम पानी पिउन थाल्छ, क्यामेराले उनको घाँटी हुँदै छातीदेखि तलतिर बगिरहेको पानी देखाउँछ । त्यस दृश्यमा नजर पुगेपछि मिया छिटो–छिटो सास फेर्न थाल्छिन् । ‘फ्रान्ज’ कथ्य–शैली र दृश्य भाषामा सशक्त थियो, ‘हल्कारा’ को कथ्य–शैली र दृश्य–भाषामा पनि उत्तिकै मिहिनेत देखिन्छ ।

हरियो पासपोर्ट बोकेर देश छाड्ने अनि रातो कफिनमा फर्किने कथा, नेपाली समाजको तीतो व्यथा पनि हो । यही व्यथालाई फिल्मको संसारमार्फत जुन सौन्दर्यका साथ ‘हल्कारा’ मा देखाइएको छ त्यसरी कमै फिल्ममा मात्र देखाइन्छ । नेपालीको बिदेसिनुपर्ने नियति बदलिएको छैन, तर खबरको माध्यम बदलिएको छ । त्यसैले ‘हल्कारा’ ले देखाएको वैदेशिक रोजगारीको असर वर्तमान नेपाली समाजसँग मेल खान्छ । वैदेशिक रोजगारीको अवसर र उपलब्धिबीच यसको फरक पाटो केलाइएको ‘हल्कारा’ दर्शकका लागि निर्देशक विक्रम सापकोटाले लेखेको सुन्दर चिठी हो ।