‘बसाइँ’ लाई पनि उपन्यास भनी पढ्यौं

भर्खरै नेपालबाट दुस्साहसिक अवतारमा अमेरिका पुगेका नेपाली युवाका सपना र यथार्थको तीव्र घर्षणमा केन्द्रित उनको नयाँ उपन्यास ‘काफ्काको काम सकियो’ प्रकाशित छ । यस अन्तर्वार्तामा उनले उपन्यासलाई एक सिंगो घर र कथालाई त्यसको मात्र एक कोठाका रुपमा परिभाषित गरे । उनको विचार छ, ‘विश्व साहित्य जगत्ले स्विकारेको स्वरुपमा हाम्रा आख्यानहरु हुनु जरूरी छ ताकि तिनका अगाडि हाम्रो स्वरुपको उपस्थिति अप्राकृतिक, होचो र हास्यास्पद नहोस् ।’ आख्यानकार राजवसँग दीपक सापकोटाले गरेको वार्ता :

तपाईं निरन्तर आख्यान लेखिरहनुभएको छ । नेपाल, भारत र संसारभरिकै आख्यान पढिरहनुभएको छ । विश्व आख्यानको भूमिमा नेपाली आख्यान कहाँनिर उभिएको छ ?

आधुनिक आख्यान लेखनमा हामीले कलम चलाउन थालेको नौ दशक पूरा हुँदै छ । यस अवधिमा गुरुप्रसाद मैनाली, पुष्करशमशेर, विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला, गोठाले, विजय मल्ल, रमेश विकल, पोषण पाण्डे हुँदै आजका लेखकसम्म आइपुग्दा तीबाट अन्य मुलुकसँग दाँजिन सक्ने धेरै अब्बल सिर्जना भएका छन् । यो मैले कथाको लेखन सन्दर्भमा मात्र भन्न खोजेको हुँ । किनभने कथाको तुलनामा हामीसँग संख्यामा पनि र स्तरमा पनि ओजपूर्ण उपन्यास कम छन् । नवीन अन्वेषण, यथार्थलाई खोतल्ने औजार र शिल्पमा हाम्रा आख्यान अझ राम्रा हुन सकेका छैनन् । यथार्थभित्र लुकेको सत्यलाई पर्गेल्न हामीले आफ्नै किसिमका उपकरण (टुल्स) र त्यसको प्रयोगको सीप अझ प्रखर रूपमा देखाउन बाँकी नै छ ।

कतिपय लेखकले कथालाई नै तन्काएर उपन्यास बनाएका उदाहरण छन् । कथा र उपन्यासको भेद के हो ? यी दुईबीचको भेद शब्द संख्या मात्रै हो कि अरू पनि केही छ ?

तन्काएर लेखिएको कथा लामो कथा बन्ला, तर उपन्यास बन्दैन । उपन्यास र कथाका आ–आफ्ना विधागत सीमा र मर्यादा छन् । नचाहेर पनि तिनको रूपविधानलाई मान्न जरुरी छ । कुनै समय हामीले ‘बसाइँ’ लाई पनि उपन्यास भनेर पढ्यौं, त्यसमा केही औपन्यासिक तत्त्व छ भनेर मान्यौं, अनि त्यसलाई उपन्यासको लघु स्वरूपमा राख्यौं । अब आएर त्यही स्वरूप र फैलावटको आख्यानलाई उपन्यास भन्न हिच्किचाउनुपर्छ । विश्व साहित्य जगत्ले स्विकारेको स्वरूपमा हाम्रा आख्यान हुनु जरुरी छ ताकि तिनका अगाडि हाम्रो स्वरूपको उपस्थिति अप्राकृतिक, होचो र हास्यास्पद नहोस् । आफ्नो आँतमा हजारौं शब्द बोकेर उपन्यास असीमित कुद्न सक्छ । तर, कथाले उपन्यासझैं मनलाग्दी कुद्न, उफ्रन पाउँदैन । यस तथ्यमा कथा आफ्नो स्वरूपमा खुम्चने र उपन्यास फुक्ने विधा हो । उपन्यासलाई स्वरूप अनुसारले लघुउपन्यास र उपन्यासमा वर्गित गर्न सकिन्छ । आर्किटेक्टको भाषामा भन्दा कथा घरको एउटा कोठा हो भने उपन्यास सिंगै घर हो । सिंगो घर र त्यसको एउटा कोठाबीच जत्ति फरक हुन्छ कथा र उपन्यासबीच त्यही किसिमको अन्तर हुन्छ ।

भिक्षु, गोठाले, बीपी, रमेश विकल, पारिजातदेखि पछिल्लो छिमलको नेपाली आख्यानलाई हेर्ने हो भने यसको स्तर खुम्चिँदै गएझैं लाग्छ । के यो खुम्चिएकै हो ?

समकालीन आख्यानलाई इंगित गर्ने कोसिसको सन्दर्भमा तपाईंको मनमा यस्तो प्रश्न जागेको होला । यो घच्घच्याउने प्रश्न हो । तर, के बुझ्नुस् भने आजका आख्यानकार आफ्ना पूर्वज आख्यानकारभन्दा स्तर र प्रयोगमा धेरै अगाडि बढिसकेका छन् ।

बजारलाई लक्ष्य गरेर बिकाउ ध्येयले लेखिने आख्यानका स्तरको चिन्ता नगरे हुन्छ । तपाईं– हाम्रो चिन्ता साहित्यिक उपन्यासबारे हो । एक वर्षमा मुस्किलले पाँच, छवटा साहित्यिक उपन्यास निस्कन्छन् । आजभन्दा तीन, चार दशकअघिको दाँजोमा यस संख्यालाई पनि धेरै मान्नुपर्छ । यी संख्यामा पनि दुईवटा मात्रै स्तरीय र प्रखर उपन्यास देखियो भने खुसी मनाउनुपर्छ । स्तर कायम गर्न अन्वेषण, मिहिनेत, धैर्य र अध्ययनको आवश्यकता पर्छ । कुनै कृतिमा रातारात स्तर आएको हुँदैन । ‘माधवी’, ‘सुम्निमा’, ‘अलिखित’, ‘खैरेनीघाट’, ‘अविरल बग्दछ इन्द्रावती’, ‘पर्खालभित्र र बाहिर’, ‘तोरीबारी, बाटा र सपनाहरू’, ‘अलिखित’, ‘प्रेतकल्प’, ‘लू’, ‘रणहार’ लगायत उपन्यासको स्तर रातारात बनेको होइन । यसपछाडि त्यस कृतिका लेखकको काफी समय अध्ययन, अनुसन्धान, प्रचुर लेखनश्रममा बितेको छ ।

संसारभरिकै आख्यान खुम्चिँदै गएको हो कि ? नत्र ‘अन्ना कारेनिना’ वा ‘वार एन्ड पिस’ अथवा ‘उजेनी ग्रान्दे’ र पछिल्लो अवधिको ‘वन हन्ड्रेड इयर्स...’ जस्ता कृति आज किन सिर्जना भएनन् ?

बिलकुल होइन । यो निवृत्त हुने बेलाको थाकिसकेको बूढो शिक्षकको जस्तै कुरो भयो । स्वभावतः पहिलेको दाँजोमा आज हरेक देशको आख्यान लेखनको स्तर र संख्या माथि उठेको र बढेको छ । त्यसकारण गाब्रियल गार्सिया मार्खेजको ‘वन हन्ड्रेड इयर्स अफ सोलिच्युड’, ‘लभ इन द टाइम अफ कलेरा’, ‘द अटम अफ प्याट्रियार्क’ स्तरका उपन्यास किन लेखिएन भन्ने प्रश्न नउठ्नुपर्ने हो । यता केही वर्षमा रोबर्टो ब्लानो, पल अस्टर, सलमान रुस्दी, ओह्रान पामुक, जोनाथन ह्र्‍यान्जेन, हारुकी मुराकामी, काजुकी इस्वरगो, कोल्सन ह्वाइटहेड आदि अनेक लेखकका एक से एक उपन्यास हाम्रा सामुन्ने आइरहेका छन् ।

पछिल्लो समयको नेपाली आख्यान र समग्र साहित्य नै लोकप्रियतामुखी हुँदै गएको देखिन्छ । लेखकमा तत्काल चर्चित भइहाल्ने र बिक्री हुने लोभ अचाक्ली देखिन्छ । यसले नेपाली साहित्यमा कस्तो प्रभाव पार्ने देख्नुभएको छ ?

स्तरीय भएर लोकप्रिय हुनु वा त्यस्तो हुने कोसिस गर्नुमा म कुनै खराबी देख्दिनँ । असल कृतिले अत्यधिक बिक्री होस् भन्ने चाह राख्नु जायज हुन्छ । तर, कृतिको तौलभन्दा चर्चा र बिकाउ हुने कोसिसमा अनेक स्टन्ट गर्नु खराब हो । यसले सुरुमा माछोमाछो पछि हुँदा भ्यागुतो देखिने उखान चरितार्थ गर्छ । यस्तो शैलीले लेखकको व्यक्तित्वको भविष्य र विश्वसनीयतालाई जोखिममा पार्छ ।

सस्तो लोकप्रियता तात्कालिक हुन्छ, गम्भीरताले दीर्घजीवन प्राप्त गर्छ । धेरै बाँच्नु र च्याउझैं छिट्टै उम्रनु र सड्नुमा फरक हुन्छ । यो नबिर्सौं ।

तपाईं काठमाडौंको मरुटोलमा जन्मे–हुर्केको मान्छे । तर, तपाईंको आख्यान तराई–मधेसदेखि अमेरिकी समाजसम्म फैलिएको छ । यसरी बिलकुल नयाँ भूमिको जनजीवनमाथि आख्यान लेख्न कुन विषयमा ध्यान पुर्‍याउनु जरुरी छ ?

लेखन कथ्यमाथिको दृष्टिकोण र संवेदनात्मक कलाचेतले डोरिएको हुन्छ । दृष्टिकोण र संवेदनात्मक चेत भएन भने आफ्नो कथ्यको ठीक पहिचान गर्न सकिन्न । यस्तो पहिचान आफू बाँचेको जीवनको परिवेश र भोगाइबाट मात्र सम्भव हुन्छ । यसमा कल्पनाले केही गर्न सक्दैन । कल्पना कथ्य विस्तारको सहायक हुन सक्छ, सम्पूर्ण हुन सक्दैन । कल्पना कथ्यलाई बाटो लाउने कुरो मात्र हो । मुख्य कुरो भोगाइ, दृष्टिकोण र संवेदनात्मक तीव्रता नै हो ।

हेर्नुस्, म काठमाडौंको मरुटोलमा जन्मेको त अवश्य हुँ, तर मलाई काठमाडौं सहरले मात्र होइन यसको काँठ डाँछीले र मधेसको बन्जरिया गाउँले पनि हुर्काएका हुन् । मामाघर नुवाकोटको खानी गाउँले पनि मलाई हुर्कायो । मेरो हुर्काइमा यी परिवेशको गहिरो भूमिका छ । पुर्ख्यौली बसाइ र हाल आफ्नो चाहले अमेरिका बसाइकै कारण मेरा लागि यो सम्भव भएको हो । नेवारी–भोजपुरी दुवै मेरा प्रिय भाषा हुन् । थोरबहुत यी भाषा बोल्छु, बुझ्छु । यी दुवै भाषामा हुर्किएको, बढेको हुँ ।

त्यसैले आख्यानमा काठमाडौंको गल्ली, काँठ र मधेसको गाउँ, तिनका भाषा र अमेरिकी परिवेश सहज रूपमा प्रकट हुन पायो । म आफ्नो परिवेशविमुख हुने लेखक होइन । सुरुदेखि नै परिवेशको इमानदारी र वर्गीय चेत मेरो लेखनमा रहन थालेको हो ।

आख्यानका लागि पछिल्लो समय दक्षिण अमेरिका र अफ्रिका सबैभन्दा उर्वर भूमि मानिएका छन् । तपाईंको विचारमा त्यहाँका आख्यान यति उर्वर हुनुमा कुन खास खास तत्त्वले भूमिका खेलेका होलान् ?

शिक्षा र आर्थिक रूपले समुन्नत भएरै साहित्य उर्वर हुने हो । गरिबी, अशिक्षा, रोग, भोक र औपनिवेशिक दासत्वको मार झेलिरहेको मुलुकमा साहित्यको दर्जा धेरै तल हुन्छ । त्यसको प्राथमिकतामा अन्न, पानी, औषधिमुलोहरू पर्छन् । कथा, कविता, उपन्यास त्यसको पठन प्राथमिकतामा कम पर्छन् । तर, यस्तो विषम स्थितिमा बाँचेको समाजभित्र आफ्ना पीडाको अभिव्यक्तिका लागि छटपटाइरहेका लेखक कवि, कलाकार थुप्रै हुन्छन् । कथ्यको सन्दर्भमा भन्ने हो भने जति पीडा र यन्त्रणा लेखकले भोगे–देखेको हुन्छ उसको अभिव्यक्ति त्यत्तिकै मार्मिक र तीक्ष्ण हुन्छ । दक्षिण अमेरिकी र अफ्रिकी मुलुकहरू प्रायःले उपनिवेशको दासत्व भोगेका छन् । ती सबै मुलुक एक समयका बेलायत, जर्मनी, स्पेन, फ्रान्सजस्ता विस्तारवादी देशका उपनिवेश हुन् । तिनको घरेलु भाषा पनि अंग्रेजी, फ्रेन्च, जर्मन, स्पेनिस हुन पुग्यो । अहिले सबै ल्याटिन अमेरिकीहरूको मातृभाषा स्पानिस भएको छ । त्यस्तै कतिपय अफ्रिकी मुलुकका प्रमुख भाषा अंग्रेजी, फ्रेन्च, जर्मन र पोर्चुगिज भएको छ । स्वभावतः तिनको अभिव्यक्तिको माध्यम पनि औपनवेशिक दासत्वले लादेको अंग्रेजीजस्ता भाषा नै हुन पुगे । ती भाषाले गर्दा तिनको लेखाइ विश्वभर फैलने मौका पायो । र, तिनलाई हामीले देख्न, पढ्न सक्यौं । त्यसैले त्यताको लेखाइ उर्वर देखियो । स्वाहिली, क्रोयलजस्ता आ–आफ्ना मातृभाषामा लेख्ने अवश्य थुप्रै राम्रा अफ्रिकी आख्यानकार छन् । तर, भाषाकै कारण ती विश्व पाठकको पहुँचमा पुग्दैनन् । पुगे पनि अनुवादको माध्यमले एकदम ढिलो पुग्छन् । वोल सोयन्का, न्गुगिवा तियाङ्गो, अब्दुल रजाक गुह्रान, बेन ओकरी, नुरुद्दिन फराह, अबी डारे, चिमामान्डा गोजी अदिची यी सब अंग्रेजीमा लेख्छन् । त्यसकारण ती छिट्टै चिनिए । उन्नत देशका भाषाहरूमा लेख्ने भएकाले तिनको प्रचारप्रसार र पाठक संख्या विश्वव्यापी हुन पुग्यो । वास्तवमा औपनिवेशिक दासताबाट मुक्त भएपछि ती कतिपयले औपनिवेशिक समयको अत्याचार, दमन र दासत्वमाथि खुलेर लेख्न थाले । तिनका आख्यानलाई तिनैका आक्रान्ता देशहरूले प्रशंसा गर्न थाले । र, पुरस्कृत पनि गर्न थाले । उत्तरऔपनवेशिक लेखनको यो एउटा विडम्बना नै हो ।

संसारकै सर्वश्रेष्ठ आख्यानकार तपाईंको नजरमा को हुन् ? संसारकै सर्वश्रेष्ठ आख्यान कृति कुन होला ?

साहित्यमा यो सर्वश्रेष्ठ भन्ने भद्दा शब्द हो । त्यसकारण अब यसको प्रयोग नगरौं । हाम्रा लागि गोर्की, टल्सटय, दस्तोबस्की, तुर्गनेभ, चार्ल्स डिकेन्सन, गुस्ताव फ्लुबर्ट, फ्य्रान्ज काफ्का, जेम्स ज्वाएस, डीएच लरेन्स, भर्जिनिया वुल्फ, राल्फ एलिसन, गार्बियल गार्सिया मार्खेज, हारुकी मुराकामी, सलमान रुस्दी, मारियो भर्गिस लोसा, पल अस्टर, रोबर्टो ब्लानो, कोरम्याक म्याकार्थी आदि अनेक श्रेष्ठ छन् ।

यिनको ‘मदर’, ‘वार एन्ड पिस’, ‘अन्ना कारेनिना’, ‘फस्ट लभ’, ‘द ब्रदर्स कारमाजोभ’, ‘क्राइम एन्ड पनिस्मेन्ट’, ‘आवर म्युचुवल फ्रेन्ड’, ‘म्याडम बोभरी’, ‘प्राइड एन्ड प्रिजुडिस’, ‘मेटामर्फोसिस’, ‘ट्रायल’, ‘अमेरिका’, ‘युलिसिस’, ‘ओमन इन लभ’, ‘रेन्बो’, ‘द लाइट हाउस’, ‘इन्भिजिवल’, ‘वान हन्ड्रेड इयर्स अफ सोलिच्युड,’ ‘द अटम अफ पाट्रिआर्क’, ‘वाइल्ड सिप चेज’, ‘मिडनाइट्स चिल्ड्रेन’, ‘फिस्ट अफ गोट्स’, ‘४३२१’, ‘द न्युयोर्क ट्रिलोजी’, ‘स्याभेज डिडेक्टिभ’, ‘ब्लड मेरिडेन’ पढ्दा राम्रो । छनोट आ–आफ्नो हुन्छ ।

अनि नेपालका सर्वश्रेष्ठ आख्यानकार र सर्वश्रेष्ठ आख्यान कृति ?

हाम्रा अग्रज आदरणीयहरू गुरुप्रसाद मैनाली, पुष्करशमशेर, भवानी भिक्षु, विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला, हृदयचन्द्रसिंह प्रधान, दौलतविक्रम बिष्ट, मदनमणि दीक्षित, रमेश विकल, पारिजात, ध.च. गोतामे, परशु प्रधान, ध्रुवचन्द्र गौतम, जगदीश घिमिरे, भाउपन्थी, मनु ब्राजाकी आदिका कथा उपन्यास पढ्न जरुरी मान्छु । कालजयी उपन्यास मान्नुपर्ने ‘आगत’, ‘सुम्निमा’, ‘मोदिआइन’, ‘एक चिहान’, ‘ज्योति ज्योति महाज्योति’, ‘माधवी’, ‘अविरल बग्दछ इन्द्रावती’, ‘शिरीषको फूल’, ‘घामका पाइलाहरू’, ‘लिलाम’, ‘साविती’ पढ्नु जरुरी छ । हाल लेखिरहेका पुरानो र नयाँ पुस्ताका नारायण ढकाल र उनको ‘प्रेतकल्प’, गोविन्दराज भट्टराई र उनको ‘मुगलान’, नयनराज पाण्डे र उनको ‘लू’, सरुभक्त र उनको ‘चुली’, कृष्ण धरावासी र उनको ‘राधा’, नारायण वाग्ले र उनको ‘पल्पसा क्याफे’, राजन मुकारुङको ‘दमिनी भीर’, योगेश राजको ‘रणहार’, बुद्धिसागरको ‘कर्नाली ब्लूज’ र बसन्त बस्नेतको ‘महाभारा’ पढौं ।

नेपाली आख्यानका आशाका झिल्काहरू केही छन् कि ? कथा र उपन्यासमा नयाँ पुस्ताबाट के अपेक्षा गर्न सकिन्छ ? तिनले कुन कुरामा ध्यान दिनु जरुरी छ ?

अहिले धेरै राम्रा युवा लेखक प्रकाशनमा आइरहेका छन् । यो क्रम बढिरहेको छ । यो एकदम सुखद पक्ष हो । विशेषतः हरेक युगको लेखकले आफ्ना अग्रजहरू पढ्ने जाँगर लगाउनु पर्छ । र, आफ्नो छुट्टै बाटो पहिल्याउनुपर्छ । आफ्नो परम्परा र अग्रजलाई बुझे आफूले के नयाँ गर्ने, कसरी नयाँ हुने भन्ने ज्ञान स्वतः खुल्छ । अन्धकूपको आत्मश्लाघायुक्त भ्रमबाट मुक्त हुइन्छ । यसको फल नेपाली साहित्यले नवीन योगदान पाउँछ ।

‘काफ्काको काम सकियो’ मा यथार्थ र फ्यान्टासीलाई घोलघाल गर्नुभएको छ । फ्रान्ज काफ्काको ‘मेटामर्फोसिस’ को मान्छेबाट अजंगको कीरामा रूपान्तरित ग्रेगर साम्सालाई पात्र बनाउनुभएको छ । र, सँगै काफ्का पनि पात्र छन् । यसमा कुन फ्यान्टासी, कुन यथार्थ कसरी छुट्याउने होला ?

यथार्थ र फ्यान्टासीको सम्मिश्रणमै लेखेको हुँ यो उपन्यास । यसमा काफ्का र ग्रेगर साम्साको उपस्थिति अनि यसका प्रमुख पात्र रामदुलार भेडिहर र पर्वतरमण उपाध्याय पौडेल नेपालदेखि अमेरिकासम्म साङ्लो कायामा रहुन्जेलसम्मको अवस्थितिको सम्पूर्ण बयान फ्यान्टासीमै छ । यस अवधिको बीचबीचमा यथार्थ स्थितिहरूको प्रवेश पनि भइरहन्छ । विशेषतः उपन्यासमा फ्यान्टासी र यथार्थको आहोरदोहोर चलिरहन्छ । यसमा वर्णन गरिएका नेपाल, अमेरिका र मेक्सिकोका अधिकांश लोकेल वास्तविक छन् । केही लोकेल वास्तविकतासँग मेल खाने यथार्थ बयानमा छन् । कतिपय लोकेल फ्यान्टासीका छन् ।

कवि हरिशरण परियारको कविता–किताब ‘कैंची’ को विमोचनमा लेखक आहुतिले भनेका छन्, ‘विदेश बस्नु भनेको नेपाली समाजबाट कट्दै जानु, स्मृतिबाट विस्मृत हुँदै जानु हो ।... असाध्यै कम राम्रा लेखकले मात्रै विदेश बसेर आफ्नो ज्यान जोगाएका छन् । तिनलाई म राम्रो सिर्जना गरेको भन्दिनँ, ज्यान जोगाएको भन्छु । धेरै उन्नत स्तरको कलाचेतना भएका लेखक हुनुहुन्छ राजव । तर, उहाँको विदेश पलायनमा उहाँ ज्यान जोगाउने काम मात्रै गरिरहनुभएको छ ।’ खुलस्त भनिदिनुस् त– के तपाईंले अमेरिका बसेर ‘ज्यान जोगाउने काम’ मात्र गरिरहनुभएको छ त ?

मानिसका अरू धेरै किसिमका ज्यानहरू हुन्छन् । ती सबको जोडमा मानिस जीवन्त हुन्छ । मानिससँग वैचारिक ज्यान हुन्छ । राजनीतिक ज्यान हुन्छ । सांस्कृतिक ज्यान हुन्छ । साहित्यिक ज्यान हुन्छ । ऊ जहाँ जहाँ जान्छ आफ्ना यी सब ज्यानहरूका साथ पुगेको हुन्छ । ती ज्यानहरूमध्ये आहुतिजीले साहित्यिक र वैचारिक ज्यानको सन्दर्भमा त्यसो भन्नुभएको हो भने ठीक भन्नुभयो । किनभने म अमेरिका आएर मैले आफ्नो वैचारिक र साहित्यिक ज्यानलाई बिसाएको, सेलाएको छैन । यहाँ आएर मेरो साहित्यिक ज्यान अझ बलियो, दरिलो भएको छ । नेपालका सरकारी स्तरका पद र पुरस्कारको महामारी र आक्रमणबाट म जोगिएको छु । कतिपय कट्टर प्रतिबद्ध भनिनेहरूको वैचारिकता सरकारी पुरस्कार र पदले घायल भएको देख्दै नै छु । म त्यस्तो घायल हुनबाट जोगिएको छु । यस अर्थमा ठीक भन्नुभयो आहुतिजीले । आहुतिजी पनि अहिलेसम्म त्यस्तो सरकारी पद र पुरस्कारबाट घायल हुनुभएको कुरो मैले सुनेको, पढेको छैन । उहाँ सरकारी पुरस्कार र पदले भत्किनुभएको भए पनि मलाई भन्नु केही छैन । आफनो इच्छा र छनोटमा मान्छे स्वतन्त्र हुन्छ । यस सन्दर्भमा लेखक कविहरू पनि अपवादमा पर्दैनन् ।

बहस भइरहने एउटा प्रश्न सोधौं– लेखक सत्तापक्ष  हुनुपर्छ कि सत्ताविरोधी ?

लेखक विपक्षमै बस्नुपर्ने परिभाषाको प्राणी हो । विपक्षको उच्चासनबाहेक लेखकको लागि कुनै अर्को बेइमानीको होचो आसन बनेको छैन । शासकीय अन्याय, अत्याचार, दमन, सामाजिक विभेद, शोषणको विरुद्धमा बोल्नु, लेख्नु लेखक हुनुको पहिलो सर्त र अपेक्षा हो । सत्ताको पक्षधर हुनुबित्तिकै उसको लेखकीय प्रतिबद्धता र इमानदारी झ्वाइँ हुन्छ । पदमा साटिएपछि उसले आफ्ना अभीष्टहरू पूरा त गर्ला, तर ऊ लेखक हुनुको गरिमाबाट च्युत हुन्छ नै । विशेषतः उसले पाठकहरूको विश्वास गुमाउँछ । पाठकको आत्माबाट उसप्रति रहेको सम्मानको आत्मा उड्छ । लेखकको आफ्नै सत्ता हुन्छ । उसको त्यो सत्ताको नाम विपक्ष नै हो । आफ्नो यस सत्ताबाट च्युत भएपछि ऊ बकबास लेख्न थाल्छ । इमानदार लेखक खिच्चाझैं सत्ताको घर दैलो ढुक्दैन ।

भर्खरै कुरा गरियो– ‘काफ्काको काम सकियो’ मा लगभग शताब्दीअघि संसारबाट बिदा भइसकेका काफ्का र उनको ‘मेटामर्फोसिस’ को ग्रेगर साम्सा उर्फ कीरा पात्र छन् । समीक्षक भन्छन्– यो समयका धेरै आख्यानमा मान्छे छैनन् र तिनको जीवनभित्र प्रवेश गरिएको छैन । कतै अहिले आख्यान विघटन भइरहेको त छैन ?

हेर्नुस् मेरो आजसम्मको लेखनको केन्द्रमा क्रूरताबीच यातना सहेर बाँच्न विवश समाजका बन्चित र शोषित पात्रहरू नै छन् । सुरुसुरुका मेरा कथाहरू ‘रोलर’, ‘छ मन धानको संकेत’, ‘समय पीडा’, ‘हाफ क्याबी’, ‘क्रूर गद्य’ र त्यसपछिका वा हाल अमेरिकी परिवेशमा लेखिएका कथा पढ्नुस्, तिनमा अनेक परिस्थितिले सताइएका मानिसकै पीडा र सास्ती पाउनुहुनेछ । मेरो प्रतिबद्धता समाजका प्रताडित मानिसहरूको संघर्ष र पीडा खोतल्नु र तिनको पक्षमा प्रतिरोध गर्नु हो । ‘काफ्काको काम सकियो’ मा पनि यो समयको क्रूरताले विचलित आजको मानिसका संघर्ष र यातना नै छ । त्यसका मुख्य पात्रहरू रामदुलार भेडिहर र पर्वतरमण उपाध्याय पौडेल व्यवस्थाको क्रूरताले बेरोजगारीको बिचल्लीमा परेर जुनसुकै रूपमा पनि पलायन हुन बाध्य यो समयका प्रतिनिधि पात्र हुन् । काफ्का, ग्रेगोर साम्सा र फ्यान्टासीलाई तिनका पीडा, यातना, विवशता, साहस र हतास महत्त्वाकांक्षा देखाउने टुल्स बनाएको हुँ ।