१९.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १७०
कोसेली

कलासँगै व्यापारको उडान

यहाँ ‘पिर’ मा यौनकर्मीको सानो दृश्य राख्दा राजनीतिक मुद्दा बन्यो । जबकि त्योभन्दा भयंकर विषय कान्सजस्ता प्लेटफर्ममा कदर हुन्छ । यस्ता फेस्टिभलले भन्दा रहेछन्– तपाईंको देशमा कुण्ठित विचार हामीलाई सुनाउनुस्, हामी त्यसलाई कदर गर्छौं, वास्तविकता देखाउन डराउँदैनौं ।
सुरक्षा पन्त

मैले अभिनय गरेको फ्रेन्च फिल्म ‘द एट माउन्टेन्स’ का लागि कान्स रेड कार्पेटमा उभिँदै गर्दा नेपाल धेरै सानो महसुस भएको थियो । तर, जब कार्यक्रममा छिरें र प्रिमियरमा मेरो फिल्म हेरेँ, पर्दामा त नेपाल निकै विशाल लाग्यो । ठूलो भीडले हाम्रा हिमाल हेरिरहेका थिए, नेपालीहरू हेरिरहेका थिए । फिल्ममार्फत नेपाली मन, मानवता देखिइराख्दा आफैंलाई लाग्यो– ओहो नेपाल त विशाल देश पो छ त ! नेपालबारे दुई कुरा महसुस भयो– बाहिर सानो जस्तो, भित्र ठूलो ।

कलासँगै व्यापारको उडान

बाहिर त नेपाल एउटा देश हो भनेर बुझाउनुपर्ने अवस्था आउने रहेछ । भारत र नेपाल एउटै–एउटै हो भनेर धेरै झुक्किने रहेछन् ।

फिल्मका लागि नेपाल एकदम भर्जिन छ । विषयवस्तु र भौगोलिकताका हिसाबले पनि जोडिएको छैन । विदेशीहरूलाई नेपालप्रति निकै कौतूहल र जिज्ञासा छ । फिल्म हेरिसकेपछि मैले ‘त्यही नै मेरो देश हो’ भनेर चिनाइरहँदा धेरैले आश्चर्य मुद्रामा हेरे र घुम्न आउन मन लागिरहेको बताए ।

‘द एट माउन्टेन्स’ मा नेपालको एउटी केटी, जो एक्लै भ्रमण गर्न हिँडेकी छे । उसैलाई नेपाल घुम्न आएको फिल्मको मुख्य कलाकारले भेटिसकेपछिको यात्रामा यी दुईको सामीप्यता बढ्छ । प्रेमिल सम्बन्ध बन्छ । समग्रमा यो फिल्मले नेपाली र नेपालीपनको प्रतिनिधित्व गरेजस्तो मलाई अनुभूत हुन्छ । यो एक पुरस्कृत पुस्तकमा आधारित हो । यसका लेखक धेरैपटक नेपाल आइसकेकाले पनि नेपालप्रतिको बुझाइ प्रस्ट छ ।

ती लेखक कान्समा पनि आएका रहेछन्, भेटघाट भयो । प्रेस मिटमा फिल्मका मुख्य कलाकार अघि बसेका थिए । म पछाडि कुनातिर थिएँ, त्यतिखेर पनि हो मलाई नेपाल सानो महसुस भएको । त्यहाँ नेपाल कस्तो लाग्यो भनेर प्रश्न उठ्यो । दुई जना बूढाबूढीले फिल्म मेकरलाई ‘नेपालमा अझै पनि आमाबाबुसँग छोराछोरी बस्छन्, त्यहाँ घुम्न जानुभयो भने मान्छेहरू खुसी पाउनुहुन्छ, उनीहरूको सभ्यता अझै पनि छ, परिवार भन्ने चीज छ, एकअर्कामा सहयोगी भावना छ’ भनेर मज्जाले वर्णन गरिदिए । एक हिसाबले त त्यो हो पनि र होइन पनि भन्ने भयो । किनभने हामीमा अहिले कताकति पश्चिमा हावाले पनि छुन थालेको छ ।

नेपालको उत्कृष्ट चीज प्रकृति पनि हो । यो अतुलनीय छ । अर्को, यहाँको मानव सभ्यता । हामी एकदम सहयोगी रहेछौं । त्यसको प्रतिनिधित्व पुस्तकले गरिदिएकाले फिल्म पनि रुचाइयो ।

कान्समा मुभी प्रिमियर र मार्केट सेक्सन भन्ने हुँदोरहेछ । त्यहाँ विभिन्न देशका मान्छे आउने रहेछन्, आ–आफ्ना क्याम्प लगाएर फिल्म प्रचार गर्न र म्युजिक बेच्न । त्यो मूलतः कलाको बजार हो । आफ्नो उत्पादनलाई कसरी बेच्ने भन्ने कौशल पनि हुनुपर्ने रहेछ, बनाएर मात्रै हुँदैन । यस्ता फेस्टिभलमा अवार्ड पाउने फिल्मले विश्व यात्रा गर्ने नै भयो । यो कला मात्रै नभएर मूलतः व्यापारमा बदलिन्छ । फिल्मले देशको अर्थतन्त्रलाई पनि सहयोग गर्छ ।

त्यहाँ मैले अरू देशका सिनेमा पनि हेर्ने मौका पाएँ । जापान, दक्षिण अफ्रिका, सिंगापुरजस्ता एसियाली मुलुककै उपस्थिति पनि सानदार रहेछ । बलिउडको अझै अलि ठूलो उपस्थिति देखें, तर नेपाल त्यसमा परेन । नेपाल किन छैन भनेर सोच्दा नेपालले आफ्नो कथामा गर्व नै गरेन । एउटा सानो सामान्य घरको स्टोरी पनि मैले देखाउन सकेँ भने त्यो ठूलो स्टोरी हो, त्यो विश्वले रुचाउँछ है भन्ने विश्वास छैन आफैंमा । हामीहरूलाई विदेशी शैली नक्कल गर्नु छ, पश्चिमाजस्तै हुनु छ, आधुनिक बन्नु छ । त्यही चीज पनि हामीले उपयुक्त ढंगले देखाउन सक्दैनौं किनभने नक्कल पनि त्यो स्तरको हामीले गर्न सक्दैनौं । त्यसैले हामी खिचडीजस्ता भयौं, न यताका न उताका ।

कति जना ‘नेपाल भारत नै होइन र ?’ भनेर झुक्किँदा मलाई त्यो महसुस भयो । बलिउडको डान्स, फाइटको आफ्नै मसलेदार शैली छ । हाम्रो पनि त्यस्तै हो, तर त्योभन्दा अलग कसरी देखिने भन्ने नेपाली फिल्मकर्मीले बुझ्नु जरुरी छ । हाम्रो व्यक्तित्व के हो भनेर खोजिनुपर्छ । जस्तो ः मैले इरानी फिल्म हेर्दा यो इरानी, कोरियन हेर्दा यो कोरियन भन्ने स्वतः आभास हुन्छ । उनीहरूले आफ्नै किसिमको अर्ग्यानिक कथा बनाएका छन् । ती फिल्म हेर्दा साउथ कोरियामै गएको या इरानमै गएको महसुस हुन्छ । कान्समा उत्कृष्ट नायिकाको अवार्ड जितेको अली अब्बासीको इरानी फिल्म ‘होली स्पाइडर’ ले त्यहाँ ७ मिनेटको ‘स्ट्यान्डिङ अभेसन’ पायो । त्यो त्यहाँको रियल स्टोरी रहेछ, जहाँ वेश्याहरूलाई एउटा सिरियल किलरले मारेको कथा छ । त्यो फिल्म इरानमै चाहिँं प्रदर्शनमा प्रतिबन्ध लगाइएको रहेछ । तर, उनीहरूले कान्समा देखाए । वाहवाही बटुले ।

यसकारण पनि लाग्यो– कान्स यस्तै विद्रोही फिल्मकर्मी मिलेर बनेको ठाउँ हो । हाम्रो नेपालमा प्रकाश सपुतको ‘पिर’ मा एउटा सानो यौनकर्मीको दृश्य राख्दा राजनीतिक मुद्दा बन्यो । जबकि त्योभन्दा भयंकर कुरा कान्सजस्ता प्लेटफर्ममा त्यसरी कदर गर्दा रहेछन् । यस्ता फेस्टिभलले भन्दा रहेछन्– तपाईंको देशमा कुण्ठित भएका विचारहरू हामीलाई सुनाउनुस्, हामी त्यसलाई एप्रिसिएट गर्छौं, वास्तविकता देखाउन हामी डराउँदैनौं । कला भनेको कताकता विद्रोह पनि त हो ।

विश्वका फिल्महरू यहीँ बसेर इन्टरनेटबाट हेर्नु र कान्समा गएर हेर्नुमा निकै फरक रहेछ । युट्युब र हलमा गएर हेरेजस्तो फरक । हलमा गएर फिल्म हेर्दा धेरै दर्शक हुन्छन्, इनर्जी सेयर हुन्छ । त्यहाँ एकले अर्कालाई कदर गर्ने माहोल अन द स्पट बनिरहेको हुन्छ । त्यहाँ इमोसनको लेभलै अर्कै हुन्छ । विभिन्न देशका मान्छेसँगै बसेर फिल्म हेर्दा अर्को देशको व्यक्तिले कसरी सोच्दो रहेछ, त्यो हेर्न पाइने । ऊ के कुरामा हाँस्यो, के कुरामा गम्भीर बन्यो भन्नेले पनि फिल्म निर्माणमा आइडिया हुने रहेछ । अडियन्ससँग बस्दा ऊ के कुरामा रोयो, के कुरामा रोएन भनेर इमोसन एक्स्पेरिमेन्ट गर्न पाइयो, ग्लोबल अडियन्स बुझ्न पाइयो । घरमै बसेर हेर्दा त अडियन्स बुझ्न पाइँदैन । फिल्म विश्लेषण गर्न सकिन्छ, मेकिङमा सकिएला, तर त्यो मेकिङले अडियन्सलाई कसरी प्रभाव गर्छ भन्ने थाहा हुँदैन । त्यसैले फेस्टिभलहरू भइरहनुपर्छ । त्यसले कम्तीमा अरुको माइन्डसेट बुझ्न पाइयो । फेस्टिभलमा हामी पुग्नुपर्छ ।

रेड कार्पेट फेसनका लागि फोकस रहेछ । रेड कार्पेटमा सबै क्यामरा एउटै स्पेसमा जम्मा हुन्छन् । त्यहाँ तपाईंलाई अटेन्सन लिन मन छ, विद्रोह गर्न मन छ, केवल हिँड्न मन छ, या सुन्न मन छ, त्यो ५ मिनेटमा पाइँदो रहेछ । म मेरो टिमको मेम्बर भएर हिँडेको थिएँ । कति जना त यो नेपाली हो कि, यिनीहरूमध्येकै कोही भनेर कन्फ्युज देखिन्थे । अनुहारले पनि उनीहरू मसँग बोल्दा आफ्नै भाषामा बोलिरहेका थिए । ‘एट माउन्टेन टिम’ले मलाई आफ्नो परिवारजस्तै अनुभूति दिलाए ।

ड्रेस डिजाइनर : तेन्जिङ छेतेन भुटिया

फोटो : अन्जिल मास्के

नगएको भए धेरै कुरा मिस हुन्थ्यो । कान्सले मलाई चिनाइदियो । भोलि विदेशी फिल्ममा काम गर्न नेटवर्किङ पनि भयो । आफूले नेपाली फिल्म बनाएर त्यहाँ जान सकेको भए त झन् राम्रो हुने थियो । त्यस्तो भएको भए म मेरै भाषाको फिल्म देखाउथेँ, मेरै मान्छेहरूको सर्कलमा बस्न पाउँथेँ । टिममा हाम्रो रिप्रिजेन्टेसन हुन्थ्यो होला । ‘आमा’ फिल्म गएको भए ! त्यो मलाई खुब मिस भएको थियो । त्यो नेपालको अर्गानिक स्टोरी हो । नेपालको संस्कृति र अस्पतालहरूको बेथितिबारे फिल्मले बोलेको छ । त्यो स्टोरी उनीहरूले रुचाउँथे होलाजस्तो पनि लाग्यो ।

‘आमा’ प्रिमियर हुनेलायकको फिल्म थियो । फिल्म बनाउँदा फेस्टिभल टार्गेट गरेर पनि बनाउनुपर्ने रहेछ । नेपालमा भन्ने कथा नै फेस्टिभलले छान्छ भन्ने ग्यारेन्टी हुन्न । फेस्टिभलले यहाँका व्यावसायिक शैलीका फिल्म लिँदैनन् । जनरा आर्टिस्टिक हुनुपर्‍यो । हामीले त्यो क्राइटेरिया मिट गर्न सकेका छैनौं, स्टोरी टेलिङमा पनि ।

हामी एउटा सानो पोखरीमा व्यावसायिक भइरहेका छौं । तर, हाम्रा दर्शकश्रोता यहाँ मात्र होइन, बाहिर पनि छन् । फिल्मको बजार संसारभरै हुन्छ । सबैले बुझ्ने भनेको मानवीय संवेदना हो । भाषा मात्रै होइन । त्यसको तहलाई केलाउन सक्नुपर्‍यो । रचनात्मक बन्नुपर्‍यो । त्यसैले हामीले आफ्नो कथा भन्नचाहिँ छुटाउनुभएन ।

हामीले फिल्ममा सांस्कृतिक विविधता समेट्नै सकेका छैनौं । पहिले आफ्नो संस्कृति बुझ्नुपर्‍यो । हामीले त सामान्य मान्छेले नदेखेका विषय देखाउने हो । यस्ता सक्षम मान्छेहरू हामीकहाँ अझै राम्ररी आइसकेजस्तो लागेन मलाई । स्टोरी भन्ने आइडिया, प्याटर्न र स्किलमै अलिकति परिवर्तन गर्नुपर्‍यो । सहकार्य गरौं भन्ने संस्कार भने हामीमा खासै छैन ।

हाम्रा कलाकारको अभिनयलाई नराम्रो भन्न मिल्दैन । तर, हामी आफूलाई जबरजस्ती प्रमाणित गर्न अभिनय गरिरहेका छौं । कथालाई आत्मसात् गरेर अभिनय गर्ने कलाकार नै मैले कम भेटेँ । उनीहरूचाहिँ अभिनयबाट स्टोरी पनि भन्छन्, अभिनय मात्रै देखाउँदैनन् । स्टोरीमा प्रतिबद्ध हुन्छन्, एक प्रकारले स्टोरीप्रति सरेन्डर गरेका छन् । उनीहरू र हामीमा एउटा फरकचाहिँ यो पनि देखिन्छ ।

सूत्र ब्रेक गर्न सक्ने मान्छे प्रायः कान्समा पुग्दा रहेछन् । सूत्रभन्दा बाहिर जान सक्ने, विद्रोह गर्न सक्ने । व्यावसायिक हिसाबले सूत्रमै जाँदा पनि ठीक त छ, तर कहिलेकाहीँ सूत्र ब्रेक गरेर फेस्टिभलहरूमा पुर्‍याउन सकियो भने अझै राम्रो हुने रहेछ ।

कान्सजस्ता विश्वस्तरका फेस्टिभलका मापदण्ड पछ्याउन हामीलाई झन्झटिलो लाग्दो रहेछ । त्यो बुझ्न सक्यौं भने हामी धेरै जना त्यहाँ जान सक्छौं । सर्ट आउट गरेका मान्छेहरू टाकनटुकन पारेर गइहाल्छन् । अनुभवले आइरहेका मेन स्ट्रिमका जान सकिरहेका छैनन् । त्यो नजानेर जटिल भएको छ । अथवा त्यहाँ जान सक्छु भन्ने कन्फिडेन्स पनि नभएको हो कि हामीमा ? यसका लागि हामीले एउटा संयन्त्र नै बनाउनुपर्छ, जसले ती प्रक्रियाहरू बुझेर सहायता गरोस् ।

चलचित्र विकास बोर्ड त यसका लागि जिम्मेवार नै छैन । यसमा बोर्ड नै माध्यम भएर उसले नीतिगत तहम्म पुर्‍याउन सक्नुपर्ने हो । बोर्डले हामीलाई बोलाएर के–के समस्या पर्‍यो, के गर्नुपर्ने रैछ त भनेर कुराकानी गर्नुपर्ने हो । कि त उनीहरू राजनीतिक छन्, या उनीहरूले यसको भ्यालु बुझेका छैनन्, मलाई थाहा छैन । जस्तो ः ब्युटी पेजेन्टका लागि हिडन ट्रेजर भन्ने एउटा सानो संस्थाले प्रतियोगीको यात्रा, उनीहरूको बसाइ, फोटो, विज्ञापन सबैको तारतम्य मिलाइदिन्छ । त्यस्तै फिल्म पनि फेस्टिभलमा जाँदा उनीहरू राष्ट्रको पहिचान भएर गएका हुन्छन्, देशका लागि दूत भएर गएका हुन्छन्, त्यसमा देशको चासो हुनुपर्‍यो । त्यस्तो संयन्त्रले जान सहयोग गरोस्, सिस्टम बनाइदेओस् । मेरै सहभागिताको सवालमा, मैले विकास बोर्डलाई ‘कान्स जाँदै छु’ भनेर जानकारी गराएको थिएँ, तर त्यस्तो सहयोग केही पाइनँ ।

हलिउड, बलिउडका कलाकारमा हामीसँग भन्दा बढी आत्मविश्वास हुँदो रहेछ । म आफैं संघर्ष गरेर गएको हुनाले ममा अलि नभएको होला । मलाई देशको साथ छ भन्ने फिलिङ भएको भए त्यो आत्मविश्वास हुने रहेछ । ममा केही आइडिया थिएन । गाइडेन्स गर्ने कोही भएन । म पछाडिबाटै हेर्छु, अगाडि जान्न भन्ने किसिमको अवस्था थियो । उनीहरूलाई राष्ट्रको साथ थियो, त्यो उनीहरूको व्यवहारमा झल्किन्थ्यो । आत्मविश्वास त ममा थियो होला, तर त्यतिले मात्रै नहुँदो रहेछ ।

यहाँ मेरो करिअर, मेरो रोल मेरो कन्ट्रोलमा भएजस्तो लाग्दैन । तर, मेरो अभिनयलाई मैले कसरी सुधार गर्न सक्छु, ‘बिटविन द लाइन’ मा कसरी काम गर्न सक्छु, इमोसनको गहिराइलाई कसरी व्यक्त गर्न सक्छु ? भन्नेमा मेरो कौतूहल बढेको छ । किनभने अरू कलाकारको प्रस्तुति हेर्न पाएँ । भाषाको कुरा गरौं, सबै नेपाली कलाकारले अंग्रेजी बोल्न सक्छन् भन्ने छैन । हाम्रा कलाकारलाई भाषाका लागि सहयोग गर्ने अनुवादक भइदिए अलि सहज हुने वातावरण देखेँ । हामीलाई केही कुरामा अन्योल भयो भने ‘मेरो यो सेक्सन हेर्ने यो मान्छे छ’ भन्ने भइदियो भने आत्मविश्वासको तह बढ्ने रहेछ ।

उनीहरू सबटेक्स्टमा खेलेर सिनेमा बनाउँदा रहेछन्, हामीभन्दा धेरै इमोसनल लाग्यो । कलालाई हामीले भन्दा धेरै रेस्पेक्ट गरेझैं लाग्यो । कलाकार लाई एकदम धेरै सम्मान गर्छन् उनीहरू । फलाना देशको कलाकार भनेपछि हाम्रो देश, संस्कृतिबारे बुझ्न खोज्ने, ‘तपाईं नेपालको हो ?’ भनेर आश्चर्यजस्तो प्रकट गर्ने । कोही त हामीजस्तै अलमलमा पनि पनि छन् । कति देशबाट पहिलोपटक आउने पनि थिए । कतिपय अफ्रिकन वा बंगलादेशीहरू, मजस्तै अलि अलमलमा देखेँ ।

मलाई त्यहाँ अरू फिल्म हेर्दा कस्तो मजाले मान्छेको इमोसन बुझेको होला भन्ने लाग्यो । हाम्रोमा त जबर्जस्ती देखाइरहेको हुन्छ नि । सबटेक्स्टमा खेल्ने खुबी हामीमा अझै पुगेको छैन । हामीले अझै अभ्यास गर्नुपर्छ भन्ने लाग्यो । कन्टेन्ट त जुन पनि राम्रै हुन्छ । कथा त अहिले यहाँ बोलिराखेको विषयमा पनि बन्न सक्छ, तर हामीबीच जुन सबटेक्स्ट चलिरहेको छ, त्यो प्रस्तुति बुझ्न सक्ने क्षमता हामीमा अलि कम छ ।

प्रकाशित : असार ११, २०७९ ०८:५०
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा बारम्बार परीक्षार्थीको उत्तरपुस्तिका हराउने गरेको छ। यसको समाधान कसरी हुन्छ?