कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२१.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १६१

जिल खानुका विरुद्ध

दिमाग र व्यवहारमा बाह्रौं शताब्दी बोकेर एक्काइसौं शताब्दीको गुड्डी हाँक्नुमा हामी आफूलाई महान् र चेतनशील ठान्छौं।
केशव सिलवाल

एक्काइसौं शताब्दीको प्रभासमा हाम्रो सनातनी समाज र साँघुरो मनोदशालाई खोतल्दै आइपुगेकी छन्– शान्ति प्रियवन्दना । उनको कवितासङ्ग्रह ‘जिल खाइरहेको एक्काइसौं शताब्दी’ ले वर्तमान समाज र समयलाई अग्रभागमा राखेर हामीतर्फ प्रश्नको झटारो हानेको छ । एक्काइसौं शताब्दीलाई कसरी एक्काइसौं शताब्दी बनाउने, त्यो मूलमन्त्रमा शान्तिका शब्दहरू संकेन्द्रित छन् ।

जिल खानुका विरुद्ध

एकातिर धामी–झाँक्री, बोक्सी, छुवाछुत र विभेदलाई पिठ्युँमा बोकेर हिँडिरहेको हाम्रो समाज छ, अर्कोतर्फ विज्ञान–प्रविधि र सूचना सञ्चारको चम्किलो एक्काइसौं शताब्दी छ । कस्तो अनौठो विरोधाभास ? कस्तो अचम्म ? अनि हामी यही विभेदी समाजको सदस्य एक्काइसौं शताब्दी आयो भन्दै ठमेलतिर घुम्न निस्कन्छौं, पबमा रमाउँछौं, सपिङ मल र क्यूएफएक्सतिर रल्लिन्छौं । दिमाग र व्यवहारमा बाह्रौं शताब्दी बोकेर एक्काइसौं शताब्दीको गुड्डी हाँक्नुमा हामी आफूलाई महान् र चेतनशील ठान्छौं । देशका शासक गृह प्रवेश गर्दा कालो बोका काट्छन्, राँगो ढाल्छन् र आफूलाई परिवर्तनको वाहक भएको व्याख्यान छाँट्छन् । किन हुन्छ यस्तो ? हो, यहीँ जिल्लिन्छ एक्काइसौं शताब्दी ।

शासकले देखाउने बाटो नै कलुषित भएपछि समाज हिँड्ने त उही बाह्रौं शताब्दीको बाटो न हो । कस्तो मजाले, कस्तो सशक्त प्रश्न उठाएकी छन् शान्तिले । मान्छेलाई विष्टा खुवाउने, भूतप्रेत मन्छिँदै खरानीका डल्ला र खुर्सानी दोबाटोमा राख्ने ढोँगी र रोगी मानसिकताले सिंगारिएका मानवका खोपटालाई एक्काइसौं शताब्दीको मानिस भन्न नसकिने शान्तिको ठहर छ । समाजलाई यसरी प्रखर र पारदर्शी ढङ्गले पर्गेल्न सक्ने, आफैंलाई गाली गर्न सक्ने खुवी कवि शान्तिसँग छ ।

शान्ति मूलतः पश्चगमनमा दौडिरहेको, विभेदकारी र महिलाद्वेषी मानसिक प्रदूषण भरिएको समाजप्रति आफ्ना असन्तोष अभिव्यक्त गरिरहने सचेत कवि हुन् । हाम्रो मनोदशाका एक–एक एकाइको पोस्टमार्टम गर्न चाहन्छिन् उनी । एउटा कविलाई अर्को कविले चिन्ने भनेको उसको विचारबाट हो, कविताबाट हो । महिला संवेदना र खासगरी आमाबारे लेखिएका शान्तिका कविता बढी मार्मिक र अब्बल छन् । आमा के हुन् ? आमा के होइनन् ? यी प्रश्नका उत्तर धेरै खोजिएका छन् किताबमा । मायालु आमा भन्दै आमाको उत्पीडनमा पर्दा हाल्न तयार सन्तानको हूलले आमाको परिभाषा दिन सक्दैन । सन्तानले बुझ्नेभन्दा आमाको दैनिकी भिन्दै छ, उनको दुःख समाजको दुःखबाट टाढा छैन, उनको खिइएका दस नङ्ग्राको समाजशास्त्र पढ्न नसक्नु सन्तानको निरक्षरपना हो । आमालाई आदर्शको भ्युटावर चढाउनुभन्दा आमाको दुःखको विश्वविद्यालय पढ्न सक्नुपर्छ । कवि शान्ति आमालाई पढ्छिन् ।

शान्ति प्रश्न गर्छिन्– कुन माटोले बन्छन् आमाहरू ? उनलाई प्रिय लाग्छ विद्रोही आमा, पुराना शास्त्रका ग्रन्थहरू धुजाधुजा पारेर दोबाटोमा मिल्काइदिने आमा, पिठ्यूँको छाला खुइलिने गरी ढुङ्गा र पानी बोकेर ठड्याएको धरोहरमा उँचा भनिने मान्छेहरूले प्रवेश रोक लगाएपछि आस्था नै सेलाउने आमा । अर्कोतर्फ, चिन्ता छ उनलाई– महाराजा–महारानीका लहडी इतिहास पढेर कतै छोरीहरूको दिमागमा आघाती भुस्सा भरिने त होइन ? उनी छोरीलाई दोस्रो खालको इतिहास पढ्न उत्प्रेरित गर्छिन् । छोरीलाई दोस्रो दर्जामा दर्ता गर्ने अपाहिज दिमागलाई ठेगान लगाउने संघर्ष र प्रतिरोधको इतिहास ।

शान्तिका कविता सुबोध, सरल र सरस छन्, शाब्दिक गुजुल्टो छैनन्, तर मनमस्तिष्कलाई झस्काउने, झक्झकाउने बिहानीको चिरबिर र सौम्य आभाजस्ता छन् । समाजको ढोंगलाई उधिन्न, मानसिक विरेचनका लागि र आफ्नै पोस्टमार्टमका लागि शान्तिका कविता पढ्नुपर्छ । आमा, छोरी र महिला प्रतिरोधबाहेक तपाईं यसमा भुइँ मान्छेका कविता, धरातलका कविता, खुट्टामा जुत्ता नभएकाहरूको कविता, जीर्ण फूलको कविता, पाइला र नाम्लोका कविता पढ्न सक्नुहुनेछ । कविता बन्न के चाहिन्छ ? प्रवुद्धहरू बहसमा संलग्न छन् । तर, यसको उत्तर सहज छ महोदय, मान्यवर । आम कविता बन्न भुइँ मान्छेका कुरा आउनुपर्छ, तिनको भावना, चाहना र संवेदना समेटिएको हुनुपर्छ । ढोंगी, चिल्ला र उडन्ते आत्मकेन्द्रित मन्थनलाई कविता मान्न सकिन्न । त्यो कविता होला, तर त्यो दूषित कविता हो, साँघुरो कविता हो । कविताको उडान भुइँमा छ, आकाशमा होइन । शान्तिका कवितामा त्यो भुइँ पाइन्छ ।

‘आगोको घर’ कविता रच्ने शान्ति बिलकुल भिन्न कवि हुन्, विद्रोही हुन् । यहाँ त शान्तिको नाममा भित्रभित्र कोहराम मच्चाउनेको अतिशय जगजगी छ । ऐयासी बाँच्ने मुठीभरलाई शान्ति छ, बाँकीलाई त रातदिन गलपासो छ । यस्तो विषम समयमा विद्रोहको हतप्रभ विश्रामलाई कवि शान्ति औंला ठड्याउँछिन् । परिवर्तनको सरदारसँग उनी प्रश्न गर्छिन्– क्रान्ति कहाँ पुग्यो ? सिंहदरबारमा ? संसद् भवनमा ? नवधनाढ्यहरूको महलमा ?

शान्तिलाई आगोको कवि पनि भन्न सकिन्छ । आफ्नो परिचय फेरिदिने बाबुसँग उनी झगडा गर्छिन् । उनी चुपचाप बस्ने शान्तिप्रेमी कवि होइनन् । यो फरेबी शान्तिलाई खलबल्याईदिने अशान्त कवि हुन् उनी ।

महोदयहरू, विद्रोह किन हुन्छ ? कवितामा विद्रोह आउन हुन्छ कि हुँदैन ? बहस गर्दै गर्नुहोस् । हामीलाई त विद्रोह नै कविता हो, आफूले भोगेका अमानुषिक पीडा नै कविता हुन् । हाम्रा लागि त निलो पसिनाको धारा नै कविताको लय हो ।

शान्तिका अशान्त कविता नै हाम्रा कविता हन् । पारिजात हिँडेको बाटोमा हिँडेर हुँकार प्रकट गर्ने शान्तिलाई कवितामा स्वागत छ । आखिर, न्यायबद्ध विद्रोह शान्तिकै लागि हुने हो ।

प्रकाशित : असार ११, २०७९ ०८:१७
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?