एक क्रान्तिकारी, एक लिजेन्ड

चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको इतिहास, चिनियाँ क्रान्तिको इतिहास, माओ त्से तुङले लेखेका दार्शनिक–राजनीतिक लेख, उनीमाथि लेखिएका अनेकौं पुस्तक पढेको पाठकको हैसियतमा यी विषयसँग सम्बन्धित सिनेमाहरू पहिले पनि हेरिसकेको थिएँ । तर, चीनमा चिनियाँ क्रान्ति, त्यहाँको संघर्ष, चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी र त्यसका नेताहरूबारे समय समयमा नयाँ सिनेमा र टेलिफिल्महरू पनि निरन्तर बनिरहेकै हुन्छन् । निकै अनुसन्धान, अध्ययन र मिहिनेत गरेर बनाइने यस्ता सिनेमा जानकारीमूलक, तथ्यपरक र कलात्मकसमेत हुन्छन् ।

मैले हेरेका चिनियाँ फिल्ममध्ये यहाँ तीनवटाको चर्चा गरौं ।

चुन्यी कन्फ्रेन्स र द लिजेन्ड अफ– १९३५

सन् १९२१ मा स्थापित चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीका संस्थापक नेतामध्ये एक थिए– माओ त्से तुङ । त्यस वर्षको जुलाईमा चीनका विभिन्न भागबाट छानिएर आएका १३ जना प्रतिनिधिहरू सांघाईमा भेला हुन्छन् र चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी गठन गर्छन् । त्यस सम्मेलनमा अनुपस्थित रहे पनि छन् तु स्यु पार्टीको महासचिव छानिन्छन् । तर, उनको नेतृत्वमा कम्युनिस्ट पार्टीले सही नीति लिन नसकेको र उनले बढी दक्षिणपन्थी नीति लिएको आरोप लाग्दै जान्छ । माओ त्से तुङ पनि उनका नीतिको आलोचकका रूपमा देखिँदै जान्छन् । त्यसपछि क्रमशः चु चु पाई, ली ली शान, वाङ मिङ, लो फु आदि नेतृत्वमा आउँछन् । र, उनीहरूको नेतृत्वमा पार्टीले यो वा त्यो प्रकारको उग्र वामपन्थी गल्ती गर्दै जान्छ । यी सबै नेताहरू सँगै कम्युस्निस्ट इन्टरनेसनलले खटाएका विदेशी प्रतिनिधिसँग पनि माओको वैचारिक संघर्ष चर्कंदै जान्छ ।

वैचारिक संघर्ष चर्कंदै जाने क्रममा सन् १९३२ मा भएको निङ्दु सम्मेलनले माओ त्से तुङलाई पार्टीको नेतृत्वदायी समूह र लालसेनाको कमिसार पदबाट हटाएर ओट्टो बारन, बो गुओ र चाउ एन लाईसहितको तीन जनाको समिति (थ्री पर्सन ग्रुप) लाई लालसेनाको नेतृत्व दिएको थियो । ओट्टो बारन कमिन्टर्नले चीनमा खटाएका प्रतिनिधि थिए र उनी जर्मन नागरिक थिए । कमिन्टर्नको प्रतिनिधिका रूपमा उनी चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीका सबै महत्त्वपूर्ण बैठकमा भाग लिन्थे र निर्देशनसमेत दिन्थे । सैनिक मामिलामा समेत उनी हस्तक्षेप गर्थे ।

लङ मार्चका क्रममा चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीले कोमिन्ताङसँगको लडाइँमा निरन्तर क्षति भोग्दै जान्छ । लालसेनाका सिपाहीहरू धमाधम मारिँदै जान्छन् । पार्टीले संघर्षमा निरन्तर धक्का खाँदै र असफलता भोग्दै जान्छ । यो बेलामा माओ त्से तुङ पार्टी र सेनाको नेतृत्वदायी कोर समूहमा हुँदैनन् । तर, उनी निरन्तर राजनीतिक र सैनिक क्षेत्रमा उग्र वामपन्थी गल्तीहरू भइरहेको तथ्यलाई औंल्याउँदै ती गल्ती सच्याउन जोड दिइरहन्छन् । निरन्तरको असफलताले गर्दा माओ त्से तुङले प्रस्तुत गरेका विषयमा छलफल गर्नुपर्ने अवस्थामा पार्टी पुग्छ । विशेषगरि माओ त्से तुङका विचारहरूमा चाउ एन लाई सहमत हुन्छन् र अरू नेतालाई पनि सहमत गराउने प्रयत्न गर्छन् ।

लङ मार्चकै क्रममा चुन्यी भन्ने ठाउँमा पुगेपछि चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको केन्द्रीय कमिटीअन्तर्गतको पोलिटब्युरोको विस्तारित बैठक बस्छ, १९३५ को जनवरी महिनाको १५ देखि १७ तारिखसम्म । त्यस बैठकमा माओ त्से तुङ पार्टीले तत्कालीन अवस्थामा लिइरहेको राजनीतिक र सैनिक नीतिको कडा आलोचना गर्छन् र आफ्ना वैकल्पिक नीति प्रस्तुत गर्छन् । कम्युनिस्ट इन्टरनेसनल (कमिन्टर्न) का प्रतिनिधि ओट्टो बारन र पार्टी महासचिवका रूपमा काम गरिरहेका बो गुओ माओको विपक्षमा उभिन्छन् । तर, चाउ एन लाई, चु तेह, लिन पियाओ, तेङ स्याओ पिङ, लिउ शाओ ची, छन् युनलगायतका महत्त्वपूर्ण नेताले माओ त्से तुङलाई साथ दिन्छन् । विशेष गरि पार्टीले भोगिरहेको असफलतामा अत्यन्त चिन्तित रहेका चाउ एन लाईले माओको विचार र नीतिको पक्षमा अरू नेताहरूलाई सहमत गराउन भूमिका खेल्छन् । ओट्टो बारन र बो गुओ, जो महसाचिवका रूपमा कार्यरत छन्, उनीहरू अल्पमतमा पर्छन् ।

चुन्यी सम्मेलनले माओ त्से तुङलाई पार्टीको नेतृत्वदायी कोर टिममा स्थापित गर्छ । माओ त्से तुङको विचार र नेतृत्वलाई पार्टीमा स्थापित गर्न चाउ एन लाईले निर्णायक भूमिका खेल्छन् । १९३२ मा माओलाई हटाएर बनेको ओट्टो बारन, बो गुहो र चाउ एन लाई रहेको थ्री पर्सन ग्रुप (तीन जनाको समिति) लाई विघटन गरिन्छ । माओ त्से तुङ, चाउ एन लाई र झाङ वेन तियाङ रहेको नयाँ समिति गठन गरिन्छ भने बो गुओका ठाउँमा झाङ वेन तियान (लो फु) महासचिवका रूपमा काम गर्न थाल्छन् । चुन्यीमा भएको त्यही कन्फ्रेन्सपछि माओ त्से तुङ निर्विवाद रूपमा चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी र लालसेनाको सर्वोच्च कमान्डरका रूपमा स्थापित हुँदै जान्छन् । लालसेनाले निरन्तर सफलता प्राप्त गर्दै जान्छ ।

माथि उल्लेख गरिएका यिनै विषयवस्तुमा केन्द्रित भएर बनेको छ– ‘चुन्यी कन्फ्रेन्स’ शीर्षकको यस सिनेमा ।

चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको इतिहासमा ‘चुन्यी कन्फ्रेन्स’ लाई इतिहास मोड्ने र नयाँ इतिहास बनाउने सम्मेलनका रूपमा लिइन्छ । कमिन्टर्नका प्रतिनिधिको तुजुकले ग्रस्त व्यवहार, हस्तक्षेप तथा रुसमा पढेर फर्केका २८ बोल्सेविकहरूको नेतृत्व र प्रभावबाट चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीलाई मुक्त गर्ने काम पनि त्यही सम्मेलनले गरेको थियो । त्यही बैठकले जापानको विरोधमा लड्न संयुक्त मोर्चा बनाउने र च्याङ काई सेकको घेराबन्दी तोड्न गोरिल्ला युद्ध लड्ने माओको नीति पास गरेको थियो । यस्तो गम्भीर राजनीतिक विषयमा बनेको यो सिनेमाले चीनका जनताको संघर्ष, त्यहाँको तत्कालीन अवस्था र माओको राजनीतिक एवं सैनिक रणनीतिकारको भूमिकासमेत बुझ्न मद्दत गर्छ ।

कथा, पटकथा, संवाद, छायांकन र निर्देशनका दृष्टिले पनि सिनेमा अब्बल छ । सन् २०१६ को सेप्टेम्बरमा प्रदर्शन भएको यो सिनेमाको निर्देशन हु मिङ्गगाङ्ग र यु लानले गरेका हुन् ।

चुन्यी सम्मेलनलाई नै केन्द्रीय विषयवस्तु बनाएर बनेको अर्को प्रभावकारी चिनियाँ सिनेमा पनि छ । सन् २०१७ मार्चमा प्रदर्शनमा आएको ‘द लिजेन्ड अफ १९३५’ उस्तै प्रभावशाली छ । झाउ की र मा देलिनले यस सिनेमा निर्देशन गरेका हुन् । चुन्यी बैठकमा आफ्ना विचारले अरूलाई चित्त बुझाएर सैद्धान्तिक–वैचारिक, सैनिक र रणनीतिक रूपमा आफूलाई नेता मात्रै नभइ ‘लिजेन्ड’ कै रूपमा प्रस्तुत गर्न माओ कसरी सफल हुन्छन् भन्ने यस सिनेमाले देखाएको छ । लङ मार्चमा भोगेको दुःख, गरेको त्याग, च्याङ काई सेकको आक्रमणलगायतका विषयलाई सिनेमाले सिलसिलावद्ध देखाएको छ ।

सन् २०१६ मा चुन्यी बैठकमाथि केन्द्रित ‘चुन्यी कन्फ्रेन्स’ लगत्तै एक वर्षपछि ‘द लिजेन्ड अफ १९३५’ सिनेमा बनेको हो । यसले पनि चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी र चीनको राजनीतिक इतिहासमा चुन्यी सम्मेलनको प्रभाव, भूमिका निकै गहिरो अनि महत्त्वपूर्ण भएको देखाउँछ । यही विषयमा चीनमा अरू पनि थुप्रै सिनेमा र टेलिसिरियल बनेका छन् । यहाँ मैले हेरेका चुन्यी कन्फ्रेन्ससम्बन्धी दुई सिनेमाको मात्रै चर्चा गरेको हुँ ।

माओ त्से तुङ १९४९

जनवादी गणतन्त्र चीन स्थापनाको ७०औं वर्षलाई ध्यानमा राखेर सन् २०१९ को सेप्टेम्बरमा प्रदर्शनमा आएको थियो सिनेमा ‘माओ त्से तुङ १९४९’ । यो प्रशंसित र सफल सिनेमाको निर्देशन हुवाङ्ग जियानसिन र निङ्ग हाइकियाङ्गले गरेका हुन् । हुवाङ्ग जियानसिन तिनै निर्देशक हुन्, जसले ‘द फाउन्डिङ अफ ए पार्टी’ र ‘द फाउन्डिङ अफ ए रिपब्लिक’ जस्ता चर्चित, प्रशंसित र सफल फिल्म बनाएका थिए ।

यो सिनेमा सन् १९४९ मा गणतन्त्र चीनको स्थापना हुने बेलाको सन्दर्भ र पृष्ठभूमिमा बनेको छ । यो सिनेमाले चिनियाँ इतिहास र क्रान्तिका केही महत्त्वपूर्ण घटनाको पुनःस्मरण गराउँछ । सिनेमामा केही महत्त्वपूर्ण युद्ध र गृहयुद्धका कठोर दृश्यहरू छन् भने माओ त्से तुङको पारिवारिक जीवनका केही पक्षलाई पनि चित्रण गरिएको छ ।

माओको सरलपना, उनको व्यक्तित्वका केही विशेषता, अंगरक्षक र साना नानीहरूसँग रमाउने स्वभाव, आफ्ना छेउछाउका सामान्य मानिसबारे समेत ध्यान दिने मानवीय विशेषता र रंगमञ्च–कलाकारहरूप्रति सम्मान एवं प्रेम दर्साउने स्वभावमाथि पनि सिनेमामा स्वाभाविक चित्रण छ ।

तर, सिनेमाको केन्द्रीय विषयवस्तु भने चिनियाँ लालसेनाले जित्दै राजधानी पेकिङ (बेइजिङ) नियन्त्रणमा लिन लागेको, च्याङ काई सेक पराजित हुँदै ताइवान भाग्न लागेको र माओ त्से तुङले नयाँ जनवादी चीनको घोषणाको तयारी गरिरहेको सेरोफेरोमा छ । नयाँ चीनको निर्माण गर्न चीनका एक से एक प्रतिभाको परिश्रम, संघर्ष, लाखौं चिनियाँको बलिदान परेको विषयलाई सिनेमामा कलात्मक ढंगले देखाइएको छ । सिनेमाको केन्द्रीय पात्र र मुख्य नायकका रूपमा माओ त्से तुङ छन् । तर, चाउ एन लाई, लिउ साओ ची, सुङचिङ लिङ, तेङ सियाओ पिङ, ये चियन यिङ, लिन पियाओ, चु तेह, माओका छोरा माओ आन यिङ, च्याङ काई सेकजस्ता ऐतिहासिक पात्रहरूको अभिनय पनि यस सिनेमामा अत्यन्त स्वाभाविक छ ।

चीनका विख्यात पटकथा लेखक हे जी पिङका साथै अन्य दुई मिलेर तीन जनाले लेखेको यो सिनेमाको पटकथा गतिवान् छ । प्राविधिक रूपमा पनि सुन्दर यो सिनेमा जम्मा ६७ दिनमा निर्माण भएको थियो । राजधानी पेकिङ (बेइजिङ)को पश्चिमपट्टि पहाडमा रहेको बगैंचासहितको परम्परागत भिल्लामा माओ त्से तुङ दलबलसहित बसेका हुन्छन् । च्याङ काई सेकका गुप्तचरहरू हत्या गर्न माओ खोजीरहेका हुन्छन् । तर, केन्द्रीय कमिटीको बैठक, नेताहरूसँगको छलफल र नयाँ चीनको घोषणाको रूपरेखा कोर्न व्यस्त हुन्छन् माओ ।

यस सिनेमामा राजनीतिक विषय प्रमुख भए पनि सिपाही र योद्धाहरूका प्रेम–प्रसंग अनि पारिवारिक घटनासँगै जीवनका स–साना विषय समेटिएका छन् । पटकथा अत्यन्तै स्वाभाविक छ भने निर्देशन पनि प्रभावकारी छ । माओ त्से तुङ नयाँ चीनका पिता समान कसरी थिए भन्ने तथ्यलाई सिनेमाले मिहिन ढंगले देखाउन सफल भएको छ । त्यसबेलाको पेकिङ (बेइजिङ) र त्यस वरपरको कालखण्डको पनि चित्रण छ सिनेमामा ।

यस फिल्ममा माओ बनेका कलाकार ताङ्ग गुओ चियाङ्गले पहिले पनि धेरै टेलिसिरियल र फिल्महरूमा माओको भूमिकामा अभिनय गरेका थिए । यो फिल्ममा अभिनय गरिसकेपछि उनले भनेका थिए, ‘माओ त्से तुङको मानिसक र भावनात्मक संसारलाई बुझ्न मलाई यो भूमिकाले निर्क मद्दत गर्‍यो ।’

यो सिनेमाले चिनियाँ इतिहासको गौरवशाली कालखण्डको छोटो समय र प्रसंग मात्रै समेटेको छ । तर, त्यो समय, प्रसंग र कालखण्डका पात्रले इतिहासलाई नयाँ मोड र दिशा दिइरहेको तथ्यलाई सिनेमाले प्रभावशाली ढंगले स्थापित गरेको छ ।

लेखन, गायन, नाटक मञ्चन वा सिनेमा निर्माणजस्ता विषय मानव समाजका सांस्कृतिक सिर्जना हुन् । यी सिर्जनामार्फत मानव समाजले आफ्नो इतिहास, व्यथा, गाथा र कथाहरू भनिरहेको हुन्छ । आफ्ना आशा, आकांक्षा र भविष्यलाई सिर्जनामार्फत मानव समाजले खोज्छ । विगतको गौरवशाली इतिहास र त्यसका घटनालाई नयाँ पुस्तामा जानकारी गराउने प्रभावशाली कला माध्यम पनि हो– सिनेमा । राम्रा सिनेमाले दर्शकलाई संवेदनशील, सचेत, सभ्य, सुसंस्कृत नागरिक बन्न प्रेरित गर्छ भने आफ्नो इतिहास, सभ्यता, संस्कृति, स्वाभिमान र कलाबारे पनि जिज्ञासु अनि जानकार बनाउँछ ।

आजको चीनको नयाँ पिँढीलाई हिजोको दुःखका दिन र संघर्षहरूको सम्झना नहुन सक्छ । तर, यहाँ उल्लेख गरिएका तीन सिनेमाले माओ त्से तुङको मात्रै नभइ तत्कालीन परिवेश, इतिहासलगायत अरू महत्त्वपूर्ण एवं ऐतिहासिक पात्र तथा घटनाहरूबारे बुझाउँछ ।

नेपाली सिनेकर्मीहरूले पनि यस्ता फिल्म हेर्नु जरुरी छ । राम्रा फिल्म हेर्नु पनि एउटा अध्ययन हो । विश्वसिनेमाका प्रवृत्ति, प्रभाव, प्रविधि र तरिकाबारे जानकारी भयो भने हामी पनि हाम्रा कथाहरू सिनेमामार्फत् सुन्दर ढंगले भन्न सक्छौं ।

यी तीन फिल्मले चिनियाँ इतिहासका केही झलक र झिल्काहरू देखाएका छन्, जसले चिनियाँ इतिहास र क्रान्ति बुझ्न सघाउँछ ।