नमस्कार जनार्दनजी ।’
‘नमस्कार डाक्टर साहेब ।’

भेटेको बेला, उनीसित अभिवादन यस्तै हुन्थ्यो ।

जनार्दन आचार्यसित, अरू कति साथीभन्दा परिचय पछि भयो । उनी पहिले विद्यार्थी राजनीतिमा थिए । त्रिविमै पढेका रहेछन् । तर, मैले त्यहाँ उनलाई कहिल्यै देखिनँ वा भेटिनँ । पछि थाहा भयो— पढ्न त लगभग उस्तै समयमा रहेछ ।

शिक्षक भएर त्रिविमा पढाउन थालेपछि, एक दिन ‘साप्ताहिक मञ्च’ जसका सम्पादक पदम ठकुराठी थिए, बाट मलाई साहित्यिक स्तम्भ लेख्नका लागि अनुरोध आयो । त्यो एउटा प्रकाशन संस्था, एउटा समूह सप्तकोसी प्रकाशनद्वारा सञ्चालित थियो । त्यसबाट ‘साप्ताहिक मञ्च’ नामक साप्ताहिक प्रकाशित भयो । त्यो पत्रिका त्यो समयमा अति लोकप्रिय भयो, त्यो उदाहरणीय छ । तिनताक हरेकको हातमा एउटा ‘साप्ताहिक मञ्च’ देखिन्थ्यो । शुक्रबार प्रकाशित हुन्थ्यो । त्यसमा जनार्दन आचार्य र हरिहर विरही पनि प्रमुख रूपमा थिए । पञ्चायतकाल थियो— पत्रिका अत्यन्त निष्पक्ष र ‘बेबाक’ थियो ।

त्यसबखतका सारा राजनीतिक र बौद्धिकका बीच त्यो अत्यन्त अनिवार्य र नियमित पठन–सामग्री थियो । खबर–विश्लेषण स्पष्ट व्यवस्थाका त्रुटि देखाउने हुन्थ्यो । स्तम्भहरू निकै लोकप्रिय थिए । अखबारको बीबीचमा ‘सुलसुले’ भन्ने एकदम ससाना, व्यंग्यात्मक टिप्पणी ‘बक्स’ मा दिइएको हुन्थ्यो । त्यो यति रमाइलो थियो कि कति जना भन्थे—‘म सबभन्दा पहिले ‘सुलसुले’ पढ्छु ।’

यो पत्रिका कतिपटक प्रतिबन्धित भयो, खारेज भयो, त्यसको ठेगान छैन । तर, एउटा चमत्कारै थियो त्यो, जतिपटक प्रतिबन्धित भयो, कुनै अर्को चलिरहेको साप्ताहिक नामको समूहले पत्रिका निकाल्थ्यो र त्यो त्यत्तिकै ‘हिट’ हुन्थ्यो । ‘साप्ताहिक मञ्च’ हिट हुन्थ्यो मात्र होइन, सफलताको र लोकप्रियताको नयाँ उचाइ चढ्दै गयो । जनार्दनजी पत्रिकाका व्यवस्थापक थिए, अत्यन्त कुशल र भलाद्मी व्यक्ति थिए । अन्त्यमा ‘साप्ताहिक विमर्श’ नाउँको पहिलेदेखि केशवराज पिँडालीको सम्पादनमा निक्लिने साप्ताहिकमा उनको बास बस्यो । म ‘विमर्श’ भनेरै यस लेखमा सम्बोधन गर्न चाहन्छु । त्यसको कारण पनि छ ।

‘विमर्श’ यस्तोसम्म भयो कि एकपटक यसका सम्पादक पदम ठकुराठीलाई गोली लाग्दा दिनको तीन संस्करण पनि निस्क्यो, यद्यपि त्यो ‘साप्ताहिक’ थियो । शुक्रबार निस्किने पत्रिकामा, प्रत्येक बिहीबार काम सकिएपछि नियमित पार्टी हुन्थ्यो । अहिलेका कति वरिष्ठ पत्रकार पनि ‘विमर्श’ सित जोडिएका थिए । बिहीबारको भोजमा कहिलेकाहीँ कुनै विशिष्ट व्यक्ति पनि आमन्त्रित हुन्थ्यो । एकपटक रूपचन्द्र विष्ट ‘थाहा’ पनि सामेल भएको मलाई याद छ ।

त्यसमा जनार्दन आचार्यको ‘समय–समय’ भन्ने एउटा स्तम्भ नियमित प्रकाशित हुन्थ्यो । त्यो स्तम्भ लोकप्रिय त थियो नै, गम्भीर पनि थियो । म पनि त्यसको नियमित पाठक थिएँ । जनार्दन आचार्यको शैली अलग थियो र मलाई मन पर्थ्यो ।

‘विमर्श’ को सुरुको अंकदेखि म त्यसमा संलग्न थिएँ, साहित्यिक स्तम्भकारका रूपमा र पछिसम्म पनि रहें । जनार्दन त त्यसका संस्थापकमध्ये नै थिए । तिनै कुनै दिनमा मेरो जनार्दन आचार्यसँग भेट भएको थियो । त्यही बेलादेखि, अभिवादनको हाम्रो शैली त्यही रह्यो । फोनमा पनि :

‘नमस्कार जनार्दनजी ।’

‘नमस्कार डाक्टर साहेब ।’

क्रमशः हाम्रो घनिष्ठता बढ्दै गयो । त्यो अखबारी वा व्यक्तिगत मात्र होइन, पारिवारिक पनि भयो । ‘बैठकी’ हाम्रो साप्ताहिक त हुन्थ्यो नै । बेलाबेलामा अलग पनि हुन्थ्यो ।

एकपटक बानेश्वरको कुनै रेस्टुरेन्टमा अन्य कति व्यक्तिसहित म पनि थिएँ । ‘पेय’ धेरै भयो । लगेको पनि सकियो । अझै तृष्णा बाँकी रहेछ । जनार्दनले भने, ‘के गर्ने ?’ हरिहर विरही केही नभनी फुत्त बाहिरतिर निस्के । केही समयपछि उनी हातमा एउटा ‘रेड लेबल’ बोकेर आइपुगे ।

जनार्दनजीले भने, ‘कहाँबाट ल्याउनुभयो ?’

विरहीले भने, ‘किनेर ।’

‘किन त ?’

‘दाइले इच्छा गर्नुभयो, त्यसैले ।’

त्यसबखत उहाँहरूमा राम्रो

मिलजुल थियो ।

तर, त्यत्रो लामो ‘बोतलीय यात्रा’ गर्न कसरी सकिएला भन्दाभन्दै, ‘रेड लेबल’ खुल्यो । सेवन भयो । त्यसको अन्त्य कसरी भयो भने फेरि एउटा ‘लोकल’ भए पनि ल्याए, खोलेर, सकियो पनि ।

त्यसबखत मसँग स्कुटर वा बाइक के थियो, सम्झिरहेको छैन । त्यही साधनमा जनार्दनजीलाई उनको घर पुर्‍याएर फर्किन्थें ।

त्यसबाहेक एक समय यस्तो आयो, जब म र जनार्दन आचार्य मात्र कुनै परिचित रेस्टुरेन्टमा बस्थ्यौं । लगभग रातको बाह्र बजेसम्म । त्यसपछि उनी र म पुतलीसडकबाट मखनको एक गल्लीमा पान खान जान्थ्यौं । पानवाला मधेसका दुई दाइभाइ थिए । उनीहरू नियमित हुनाले पछिपछि त हाम्रै लागि पनि पसल खुला राखेर बस्थे । हामी धेरै दिनसम्म उनका अन्तिम ग्राहक भइरह्यौं । त्यसपछि ती पसल बन्द गरेर जान्थे ।

जनार्दनजस्तो गम्भीर, लागेको नदेखिने ‘मधुपायी’ मैले कमै देखेको छु । बरु मलाई कहिलेकाहीँ लागेको भान हुन्थ्यो, नियन्त्रित नै भए पनि । एक दिन मलाई लाग्यो— अब खाएँ भने मलाई बाइक चलाउन गाह्रो हुन सक्छ । मैले जनार्दनलाई नराम्रो नलागोस् भनेर, लुकाएर टेबुलमुन्तिर ग्लासको पेय आधा झारिदिएँ । उनले देखिहालेछन् । त्यसैबखत हो, एकपटक उनले अलिकति ‘नाराजगी’ प्रकट गरेको । भने, ‘किन त्यसो गर्नुभएको ?’

‘बढी होला कि भनेर ।’

‘देखाएरै छाडिदिए हुन्थ्यो नि ? लुकाएर किन गर्नुपर्‍यो ?’

यसो भन्दा उनको स्वर किञ्चित गम्भीर थियो । त्यसभन्दा बढी केही होइन ।

हामी त्यसरी बस्दा साहित्यिक कुरा नै बढी हुन्थ्यो । कुरैकुरामा एक दिन थाहा भयो— उनले केही कथा पनि लेखेका छन् । मैले उनको कुनै कथा पढेको थिइनँ । भनें, ‘जनार्दनजी, एउटा संग्रह निकाल्नुपर्‍यो ।’

यो विषय हाम्रो हरेक भेटमा लगभग एक अनिवार्य विषय हुन थाल्यो । पछि जनार्दनले केही कथा थपथाप गरेर एउटा कथा–संग्रह निकाले । त्यसैगरी उनको ‘समय–समय’ को एक सँगालो पनि प्रकाशित भयो । जनार्दनले कथा–लेखनमा पछि ध्यान दिएनन् नत्र उनका कथाहरू पनि राम्रा थिए ।

उनको डेरामा पनि म जान्थें । त्यहाँ ‘लन्च’ लाई जान्थें । ‘एपेटाइजर’ भनेर अलिअलि लिन्थ्यौं, खान बस्थ्यौं । भाउजू (श्रीमती जनार्दन) कुराकानीमा सभ्य, विनम्र र मिलनसार थिइन् । बौद्धिक पनि थिइन् । उनले हाम्रो कुराकानीमा राम्रै रुचि लिन्थिन् । सहभागिता पनि हुन्थ्यो उनको ।

एकपटक हामी चार जना ‘मनकामना’ पनि गयौं । तर त्यहाँ, म गइसकेको हुनाले तलै बसें— जनार्दन र भाउजू पुगेर आए । म कुनै विदेश–यात्रामा थिएँ । दसैं आउने समय थियो । फर्केर आउँदा, भन्सारमा एक पदाधिकारीले जाँच त गरेनन्, तर एउटा यस्तो खबर सुनाए, मनचित्तमै नभएको, म त छाँगाबाट झरेजस्तो भएँ । उनले भने, ‘थाहा पाउनुभयो सर, ‘विमर्श’ त बन्द भयो नि ?’

‘कसरी एकाएक ?’,मैले भनें ।

‘खोइ के–के खटपट भयो रे ।’

त्यही थियो, ‘विमर्श’ सँगको अन्तिम सम्बन्ध पनि । यसबारेमा म ‘डिटेल’ मा अझै जान्दिनँ । तर, त्यो खबर एक अपरिचित नेपालीका लागि पनि ‘खबर’ थियो, तब त मैले नेपाल टेक्नासाथ पहिलो खबर नै त्यसबखत त्यही थियो—मेरा लागि र सुनाउनेका लागि पनि । यसले ‘विमर्श’ को त्यसबखतको उचाइ पनि नाप्न सकिन्छ र अब त्यसको ‘अवसान’ को स्थिति पनि ।

तर, जनार्दनसँग मेरो सम्बन्ध भने यथावत् रह्यो । भेट्नु कम, फोनमा धेरै । कहिलेकाहीँ उनको घरमा ‘लन्च’ मा जान्थें । यदाकदा रेस्टुराँमा पनि भेटिन्थ्यो । एकपटक पदम ठकुराठीले मैतीदेवीको एक रेस्टुरेन्ट ‘बुइगल’ मा पार्टी राखेका थिए । त्यसमा ‘विमर्श’ र जनार्दन–पदमका मित्रहरू पनि थिए । त्यही अन्तिमपटक हो, जनार्दन र मैले ‘छकेर जिमेको’ (भव्य ज्युनार) गरेको । त्यसपछि त्यस्तो अवसर र त्यत्तिको अवसर आएन ।

पछि एक मित्रको छोराको बिहेमा जनार्दन र म दुवै भेटियौं ।

त्यो अन्तिमपटक थियो— हामीले ग्लास टकराएको, त्यो पनि फर्मल किसिमको ।

एक दिन भेट्ने, जम्ने भन्दाभन्दै त्यो दिन त आएन । तर, एक दिन जनार्दनले घरैमा बोलाए । म गएँ । उनी उस्तै देखिन्थे । जनार्दनले सोधे, ‘डाक्टर साहेब केही ल्याऊँ ?’

‘जनार्दनजी नि ?’

‘म त अहिले खान्नँ ।’

‘त्यसो भए आज नखाऊँ ।’

र, त्यो यादगार किन भयो भने, जनार्दनसँग खाँदा त्यो पहिलो ‘निर्जल’ भोजन थियो ।

अझै यादगार किन भयो भने, त्यो अन्तिम प्रत्यक्ष भेट पनि भयो । त्यसपछि फोनमा कुरा हुन्थ्यो । उनलाई पोस्ट्रेट वा अन्य ‘युरिनरी’ समस्या छ भन्थे । तैपनि ‘एक दिन भेट्नुपर्छ डाक्टर साहेब’ भनिरहन्थे । त्यसपछि दुई–चार दिन, दुई–चार दिनमा फोन गर्थे । कुरा पनि हुन्थ्यो । एक दिन गरें, फोन ‘अफ’ आयो । भोलि–पर्सिपल्ट फेरि गरें, ‘अफ’ ।

निकै समयपछि लाग्यो, उनी आफ्नो घर धरान गए कि, त्यहाँ बसेर इलाज गराउन । ‘बेलाबेलामा गर्थें, ‘अफ’ आउँथ्यो । धेरै दिनपछि एक दिन (माघ ४ गते) थाहा पाएँ, उनी अब छैनन् ।

सुनेर ‘सक’ भयो मलाई, हरेक मृत्युमा दुःख लाग्छ । तर, कमै मान्छे गुमाउँदा ‘वैराग्य’ को भावना आउँछ । जनार्दन आचार्यको निधनमा त्यस्तै भयो । पुराना सम्झना उनकै अनुपस्थितिले ल्याएको हो, उनैलाई श्रद्धाञ्जली स्वरूप समर्पित । उनको जवाफी अभिनन्दन आउँदैन, थाहा छ— तैपनि ‘नमस्कार जनार्दनजी’ । योचाहिँ अब अन्तिमपटक ।