कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२०.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५७

देवकोटा नामको मसलन्द

देवकोटाका नाममा रू. ७५ उल्लेख भएको ‘इन्डियन एयर लाइन्सको’ टिकट मात्र होइन, त्यस बेला टिपिएका साना–साना खर्चहरु जस्तै– चिया, फूल, चुरोट, कागज, दाउरा, खाना आदिको उल्लेख हुनुले सम्मे लनमा सहभागिताका क्रममा भएका साना विवरणलाई पनि ध्यान दिएर टिपोट गरेको देखिन्छ ।
दीपक अर्याल

यहाँ प्रस्तुत केही सामग्री शंकर लामिछानेको परिवारबाट संरक्षणका लागि मदन पुरस्कार पुस्तकालयका लागि प्राप्त भएका हुन् । भारतको राजधानी दिल्लीमा सन् १९५६ मा भएको एसियाली लेखकहरूको सम्मेलनसँग लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा र नेपाली साहित्यकारहरू कसरी जोडिएका थिए भन्ने बुझ्नका लागि विगतको यो अभिलेखीय सामग्री महत्त्वपूर्ण हुन सक्छ ।

देवकोटा नामको मसलन्द

यी सामग्रीले सम्पूर्ण ‘कथा’ भन्न नसके पनि नेपाल–भारतका साहित्यकारको सम्बन्ध, नेपाली साहित्यकारले भोगेका कठिनाइ, समस्या र समाधानका विषयमा अध्ययन गर्नेका लागि थप जानकारी अवश्य दिनेछ । एसियाली लेखकहरूको सम्मेलनका लागि नेपालका तर्फबाट निम्त्याइएका साहित्यकारहरूको प्रतिनिधि, व्यवस्थापन र तयारीका विषयमा भारतीय साहित्यकार तथा सम्मेलन आयोजनाका प्रमुख मुल्कराज आनन्द चिन्तित थिए । एक महिनापहिले उनले पठाएको चिठीको उत्तर र तयारीका विषयमा नेपालबाट कुनै औपचारिक जानकारी नपाएपछि सन् १९५६ नोभेम्बर १७ मा उनले पुनः पत्र लेखेका छन् । डिसेम्बर २३–२९ मा हुन लागेको एसियाली लेखकहरूको सम्मेलन नजिकै आइसकेकाले उनको चिन्ता जायज नै थियो ।

एसियाली लेखकहरूको सम्मेलनको तयारीका विषयमा भारतीय साहित्यकार तथा सम्मेलन आयोजनाका प्रमुख मुल्कराज आनन्दले लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको नाममा १९५६ नोभेम्बर–१७ मा लेखेको पत्र ।

पुस्तकालयमा उनको अघिल्लो पत्र त छैन तर पछिल्लो पत्र (नोभेम्बर १७ को) भने २–३ वटा मुख्य विषयमा केन्द्रित छ । पत्रमार्फत ८ जना नेपाली साहित्यकारहरूको प्रतिनिधित्व, सम्मेलनको तयारी र सम्मेलनका लागि पुर्‍याउनुपर्ने योगदानका विषयमा स्पष्ट हुन खोजिएको छ । यो प्रश्न–उत्तरको सिलसिला हामीसँग प्राप्त सामग्रीकाआधारमा जोडिँदैन तर सोही फोल्डरमा भएका अन्य कागजहरूले नेपालतर्फको तयारीका विषयमा थप जानकारी दिन्छन् ।

२०१२ फागुन १७ गते ‘प्रजातान्त्रिक युगमा साहित्य, कला, संगीतको सिर्जना तथा प्रकाशनका लागि प्रोत्साहन र प्रगति दिन, युग सुहाउँदो एक नेपाली साहित्यकला एकाडेमीको आवश्यकता’ अनुभव गरेर लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको नेतृत्वमा नेपाली लेखक–साहित्यकारमाझ छलफल भएको थियो । देवकोटाको निमन्त्रणामा कविकुञ्ज, मैतीदेवीमा अपराह्न ४ बजे भएको उक्त भेला र छलफलमा ‘एकेडेमीको स्थापनाको निमित्त के कति काम गर्नुपर्छ, कसरी रूप दिनुपर्छ र कुन आदर्शमा आधारित हुनुपर्छ’ भन्ने विषयमा छलफल भएको थियो । प्रारम्भिक समितिका अध्यक्ष लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा थिए भने उनलाई साथ दिँदै उनको प्रस्तावमा हस्ताक्षर गर्नेमा विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला, यदुनाथ खनाल, सुवर्णशमशेर जबरा, सिद्धिचरण श्रेष्ठ, बालकृष्ण सम, गोपाल पाण्डेय आदि थिए । विजयबहादुर मल्लले भने स्वयं आफ्नो, गोविन्दबहादुर मल्ल ‘गोठाले’ र चितरञ्जन नेपालीका तर्फबाट सहमति जनाएर हस्ताक्षर गरेको देखिन्छ ।

सम्मेलनमा जानुअघि २०१३ मार्ग २९ मा लेखकहरूको बैठकले गरेको ‘इन्द्रेनी’ पत्रिकाको विशेषांक निकाल्ने निर्णय ।

सबैको हस्ताक्षर नदेखिए पनि कम्तीमा ३० जना अन्य लेखक साहित्यकारको नाम–सूची यस प्रयाससँग जोडिएको देखिन्छ । तर, छलफल भएजस्तै ‘एकेडेमी’ तुरुन्तै स्थापना भएन बरु २०१४ सालमा राजा महेन्द्र कुलपति रहने गरी नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको गठन भयो ।

यसै समयमा दिल्लीको लेखक सम्मेलनमा नेपालले कसरी सहभागिता जनाउने भन्ने विषयमा पनि देवकोटाको नेतृत्वमा नियमित कामहरू चलिरहे । मुल्कराज आनन्दको पत्रमा प्रतिनिधि छनोटका विषयमा चिन्ता जाहेर भएको थियो । तर, नेपालका प्रतिनिधि र साहित्यकार भने पुस ४ मा बसेको बैठकको एउटा कार्यसूचीमा बालकृष्ण सम स्वास्थ्यका कारण सम्मेलनमा जान नसक्ने भएकाले उहाँको सट्टा कसले प्रतिनिधित्व गर्ने भन्ने विषयमा केन्द्रित थिए । बैठकले एक जना महिला र एक जना पुरुषको नाम सिफारिस गरेको थियो र दुईमध्ये एकलाई अनुरोध गर्ने निर्णय गरेको थियो । समय अभावका कारण कतिपय खबर र जानकारी ‘तार’ मार्फत दिने व्यवस्था गरिएको थियो ।

एसियाली सम्मेलन हुनुअघि नै प्रारम्भिक समितिको बैठकका लागि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा त्यहाँ जानुपर्ने थियो । यी तमाम तयारीसँग सायद प्रश्नहरू पनि उठेका थिए होलान्, त्यसैले देवकोटाले यो प्रारम्भिक समितिको बैठकमा सहभागी हुनुअघि ‘एसियाली लेखक सम्मेलन, दिल्लीमा नेपालको प्रतिनिधित्वका विषयमा’ प्रेस वक्तव्य जारी गरेका थिए, जसमा सम्मेलनका निम्ति भइरहेको तयारी, प्रारम्भिक समितिको बैठकमा हुने सहभागिता, खर्च–विवरण, व्यवस्थापन आदिका विषयमा प्रस्ट पारेका थिए । पैसाको अभाव भएको त प्रस्ट बुझिन्छ नै तर बैठकका निर्णय र प्रेस विज्ञप्तिमार्फत सहयोगीहरूलाई धन्यवाद दिन पनि बिर्सिइएको छैन ।

सम्मेलनमा जानुअघि तयारी गर्ने क्रममै २०१३ मार्ग २९ को बैठकले एसियायी लेखक सम्मेलनका निम्ति ‘नेपालको पद्य साहित्यको प्रतिनिधित्व गर्न सक्ने एक संग्रह इन्द्रनीको ७ औं अंकको रूपमा निकाल्ने’ निर्णय पनि भएको थियो । त्यसो त दिल्ली पुगिसकेपछि २२ डिसेम्बर १९५६ मा ‘ब्रडवे होटल’ मा नेपाली प्रतिनिधित्वको बैठक र त्यसले दैनिक भारु १२० खर्च गर्नका लागि सभापतिलाई अधिकार दिएको विवरण पनि संलग्न छ । निर्णयमा कृष्णचन्द्रसिं प्रधानलगायत ईश्वर बराल, केदारमान व्यथित, माधव घिमिरे, लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा, भीमनिधि तिवारी, भीमदर्शन रोक्काले हस्ताक्षर गरेको देखिन्छ तर शंकर गार्गेयको सहभागिता भने ‘इन्द्रेनी’ को विशेषांक निकाल्न भएको निर्णय (२०१३ मार्ग २९) मा मात्र देखिन्छ । यसरी संकलित र संरक्षित सामग्रीमा अन्य साना–साना खर्चहरूको विवरण पनि छन् ।

एसियाली लेखकहरूको सम्मेलनमा दिल्ली पुगेका लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको नाममा काटिएको रु. ७५ उल्लेख भएको ‘इन्डियन एयरलाइन्सको’ टिकट ।

देवकोटाको नाममा रहेको रु. ७५ उल्लेख भएको ‘इन्डियन एयरलाइन्सको’ टिकट मात्र होइन २०१४ पुस ५ मिति राखेर टिपिएका साना–साना खर्चहरू जस्तै : चिया, फुल, चुरोट, कागज, दाउरा, खाना आदिको उल्लेख हुनुले सम्मेलनमा सहभागिताका क्रममा भएका सानाभन्दा साना विवरणलाई पनि ध्यान दिएर टिपोट गरेको देखिन्छ ।

मुर्धन्य साहित्यकार वा आमव्यक्तिहरूका सानाभन्दा साना विवरण आफैंमा ऐतिहासिक सामग्री हुन् र त्यसलाई फरक ढंगले पढ्न र व्याख्या गर्न सकिन्छ । यस्ता सामग्रीले आफैं सबै कुरा भन्दैनन् तर धेरैले नभनेका, नबोलेका, छुटाएका वा नदेखेका प्रसंगलाई फरक तरिकाले हेर्न भने सिकाउँछ ।

तस्बिरहरु : मदन पुरस्कार पुस्तकालयको अभिलेखबाट

प्रकाशित : कार्तिक २२, २०७७ १२:२९
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?