कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२५.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १३४

हमला २०४७

कुनै पनि व्यक्तिको वैचारिक प्रतिबद्धताको मापदण्ड संघर्षको अवस्थामा नभई सत्तामा पुगेपछि मात्रै थाहा हुन्छ । शक्तिमा नपुगुन्जेल प्रजातन्त्रवादी/अग्रगामी र भ्रष्टाचारविरोधी भाषण गर्न सजिलो हुन्छ । तर, यी मान्यताप्रतिको प्रतिबद्धता र परीक्षा सत्तामा पुगेपछि मात्रै अवगत हुन्छ ।

घटना २०४७ सालको हो । ३० वर्ष भइसक्यो । त्यसबेलाको घटना सम्झँदा अहिले पनि आङ सिरिङ हुन्छ । तर, साथसाथै हाँसो पनि उठ्छ । पहिलो जनआन्दोलनपछि २०४७ कात्तिक २३ गते राजा वीरेन्द्रबाट नयाँ संविधान जारी भयो ।

हमला २०४७

सबै राजनीतिक दलले आ–आफ्ना विचार लिएर जनतामा जान पाउने भए । यसैबीच राप्रपा बेग्लाबेग्लै दुई दलको रूपमा स्थापित भए । एउटाको नेतृत्व सूर्यबहादुर थापाले गरे भने अर्कोको नेतृत्व लोकेन्द्रबहादुर चन्दले । म, पशुपति शमशेर, पद्मसुन्दर लावती, हेमबहादुर मल्ल आदि लोकेन्द्रजीको नेतृत्वको दलमा थियौं । हामीले राप्रपा एउटै हुनुपर्छ भनेर धेरै कोसिस गर्‍यौं । तर, लोकेन्द्रजी र सूर्यबहादुरजीको व्यक्तित्व टकरावका कारण त्यसो गर्न सकिएन ।

नेपाली कांग्रेसको महामन्त्रीको हैसियतले त्यसबखत गिरिजाप्रसाद कोइरालाको आक्रोश दुवै राप्रपाप्रति उग्र थियो । जहाँसम्म एमाले थियो, उसको विरोध कांग्रेससँग त थियो तर हामीलाई गाली गर्ने र खेद्ने कुरामा दुवै दलको कुरो मिलेको थियो । दुवै दल हामीलाई संगठन गर्न दिने मनस्थितिमा देखिँदैनथे । तर, हामीहरू संगठन बढाउन कस्सिएका थियौं ।

सुरु जनकपुरबाट

हामीले २०४७ साल मंसिरबाट देशका विभिन्न भागमा आमसभा गर्ने निर्णय गर्‍यौं । आमसभाको पहिलो स्थान जनकपुर थियो । त्यसबखत त्यहाँ मुख्य नेता हेमबहादुर मल्ल थिए । उनी मधेसको राजनीति र वातावरणमा पूरै भिजेका थिए । २०४२ सालको चुनावमा देशैभरिमा सबैभन्दा बढी भोट उनैले ल्याएका थिए । मल्ललाई हामीले सोध्यौं, ‘आभसभामा कांग्रेस–एमालेबाट हमला हुन सक्छ, कसरी मुकाबिला गर्ने ?’ राप्रपा आफैँले आफ्ना नेताहरूको सुरक्षा गर्छ भन्नेमा मल्लजी विश्वस्त थिए ।

आमसभामा भाग लिन लोकेन्द्रबहादुर चन्द, डा. मोहम्मद मोहसिन र म हवाइजहाजबाट जनकपुर पुग्यौं । हाम्रो स्वागतमा मल्लजी अगाडि उभिएका थिए भने कम्तीमा पाँच हजार मानिसको भीड राप्रपा जिन्दावादको नारा लगाइरहेको थियो । मल्लजीका समर्थक सबैजसो गाउँबाट आएका रहेछन् । हामीलाई पाहुनाघर पुर्‍याएर उनीहरू आ–आफ्ना गाउँतिर हिँडे । हामी त्यस दिन विभिन्न भेटघाटमा लाग्यौं ।

भोलिपल्ट दिउँसो ११ बजे हामी पार्टी कार्यालय पुग्यौं । र, जिल्लास्तरीय नेताहरूसँग घरको एक तलामाथि बसेर छलफल थाल्यौं । करिब १२ बजेतिर हामी बसेको घरअगाडि नारा लाग्न सुरु भयो । २५ जनाजति मानिस नारा लगाउँदै हामीलाई गाली गरिरहेका थिए । ३ बजेसम्म भीडको संख्या ५० जनाजति पुगेको थियो । हामीले प्रहरीलाई खबर गर्‍यौं । तर, प्रहरीले हाम्रो अनुरोध सुनेको नसुनेझैं गर्‍यो । प्रहरी नआउने ढुक्क भएपछि हाम्राविरुद्ध नारा लगाउनेहरू झन् उग्र हुँदै गए । ६ बजेसम्ममा करिब १०० जनाजति प्रदर्शनकारीले हामी बसेको घर घेरे । नारा सुन्दा उनीहरू रक्सी खाएर आएका हुन् भन्ने स्पष्ट बुझिन्थ्यो ।

करिब साढे ६ बजे हल्का अँध्यारो भइसकेपछि प्रहरीको एउटा टोली हामी बसेको कोठमा आयो । प्रहरीले भनेको थियो, ‘हामीलाई निर्देशन छ— लोकेन्द्रबहादुर चन्द, राजेश्वर देवकोटा र डा. लोहनीलाई सुरक्षा दिएर लैजानू र अरूको वास्ता नगर्नू ।’ त्यसपछि राजेश्वर देवकोटाले भने, ‘भीडको उद्देश्य हेमबहादुर मल्ललाई मार्ने हो । त्यस्तो हुन दिनु हुँदैन । लोकेन्द्रजी र हेमबहादुरजीलाई पुलिसको सुरक्षामा बाहिर पठाऊँ । हामीचाहिँ कोठामै बसौं । जे पर्ला देखा जाएगा १’ मलाई उनको सल्लाह ठीक लाग्यो । प्रहरीले चन्द र मल्ललाई लिएर गए ।

प्रहरी हिँड्नेबित्तिकै चौरमा बसेको भीड भर्‍याङ चढेर एक तलामाथिको हाम्रो कोठातिर आउन थाल्यो । मलाई लाग्यो, ‘आज यहीँ मरिने भइयो ।’ एक मनले त जे भए पनि हाम्रो तीर्थस्थल जनकपुरमै मर्नु लेखेको रैछ भन्ने लाग्यो । मैले तुरुन्त कोठामा छिर्ने ढोका बन्द गरेँ र बत्ती निभाएँ ।

मृत्युसँग जम्काभेट

भीडले कोठाको ढोका फोर्‍यो । तर, कोठा अँध्यारो भएकाले कसैले कसैलाई चिनेन । म ढोकाछेउ उभिएको थिएँ । ढोका फुट्नेबित्तिकै लुसुक्क बाहिर निस्केर भर्‍याङ हुँदै तल झरेँ । झरिसकेपछि दायाँ जाने कि बायाँ, थाहा थिएन । जे पर्ला भनेर दायाँतिर लागेँ । करिब सय कदम मात्रै हिँडेको थिए, पछिल्तिरबाट आवाज आयो, ‘ऊ त्यै हो....मार, मार ।’

अब दौडिए मात्र बाँचिन्छ भन्ने लाग्यो । दौडिन खोजें । तर, आश्चर्य १ दौडिन सकिनँ । मलाई भीडले छोप्यो र मुक्का बर्साउन थाल्यो । म शारीरिक रूपमा कमजोर मानिस होइन । २०२७ सालमा नख्खु जेलमा थुनिँदा सिरहाका नसिबलाल यादव भन्ने कैदीसँग पहलमानी सिकेको थिएँ । २०४० सालमा अर्थमन्त्री हुँदा त्रिपुरेश्वर रंगशालामा जगत गौचनसँग कराँते पनि सिकेको थिएँ । त्यसले अलिकति काम गर्‍यो । मुख त बचाएँ तैपनि ओठ काटियो, ढाड भने मेरो बलियै रहेछ, पहलमानी खेल्दा सायद नसिबलालको प्रशिक्षणले काम गर्‍यो । ढाडमा जति मुक्का हाने पनि म ढलिनँ । तर, बेसुरमा कराइरहेको थिएँ । के भनेर कराइरहेको थिएँ थाहा थिएन । एक छिनका लागि चकनाचुर भएर रगताम्य भएको मेरो आफ्नै अनुहार आफैंले देखेझैं लाग्यो । अनि तुरुन्तै मेरो लास देखेर मेरो बुबा–आमा, छोरा–छोरी रोएको देखें । क्षणभरमै सबै घटना भएको देखें ।

अचानक दुई युवकले दरोसँग मेरो पाखुरा समातेको महसुस गरें । उनीहरूले मलाई घिच्याएर एउटा गल्लीतिर लगे र म बाचेँ । पछि थाहा पाएँ, मलाई जीवनदान दिने दुई युवकको नाम थियो— विवेकानन्द ठाकुर र धर्मेन्द्र झा । गल्लीबाट ती युवाले मलाई महेन्द्रनारायण निधिको घरमा पुर्‍याए । ओठ काटिएर अलिकति रगत आएको थियो । दाँत भाँच्चिएको रैनछ । लाग्यो— अब बाँचे । मृत्युसँगको त्यो निकटता एक किसिमले नौलो अनुभूति थियो ।

सुरक्षाको खोजी

महेन्द्रनारायण निधिको घरमा केही बेर बसेँ । यत्तिकैमा एक अधवैंसे मानिस आइपुगे । उनले आफूलाई आनन्द ढुंगाना भनी चिनाए । हुन नहुने घटना भयो भनी दु:ख प्रकट गरे । उनैले सोधे, ‘डाक्टर साहेब १ भोक लागेको होला । केही मगाइदिऊँ ?’ मैले ‘हुन्छ’ भने । केही मिनेटमै मेरा लागि चारओटा सुक्खा रोटी र लौकाको तरकारी आइपुग्यो । मलाई लौकाको तरकारी पटक्कै मन पर्दैनथ्यो । तर, त्यस दिन त्यो रोटी र लौकाको पिरो तरकारी असाध्यै मन पर्‍यो । मैले आनन्द ढुंगानालाई हृदयदेखि नै धन्यवाद दिएँ ।

रातको १० बजेतिर केही सहयोगी युवाले डोर्‍याउँदै मलाई प्रहरी कार्यालय पुर्‍याए । दृश्य अनौठो थियो । त्यहाँ लोकेन्द्रबहादुर चन्द, हेमबहादुर मल्ललगायत भीडबाट बाँचेर आएका अरू थुप्रै थिए । अब हाम्रो सामुन्ने प्रश्न थियो— भोलिको आमसभामा जाने कि नजाने ? त्यहाँ बान्तवा थरका एक प्रहरी हाकिम रहेछन् । उनी कम बोल्ने र एकदमै भलाद्मी स्वभावका थिए । हामीले उनीसँग राय माग्यौं । उनको भनाइ थियो, ‘राजनीति तपार्इंहरूले बुझ्नुभएकै छ, आमसभामा के होला म ग्यारेन्टी गर्न सक्तिनँ । तर, मेरो मनदेखिको राय छ, तपाईंहरू भोलि आमसभामा नगएर जहाजबाट काठमाडौं फिर्ता हुनुस् ।’

हामी यस्तो सल्लाह मान्न तयार थिएनौं । यसरी फिर्ता हुँदा नेताहरू तराईबाट भागेको सन्देश जाने र पार्टीको अस्तित्वमै धक्का लाग्न सक्ने हुनाले भिडेरै भए पनि कार्यक्रम सम्पन्न गर्नैपर्छ भन्ने राय मेरो थियो । त्यस रायमा लोकेन्द्रजीको पनि समर्थन थियो । हामीलाई त्यहाँ बल दिने भूपू माननीय महेन्द्र राय थिए । उनी एक साहसी नेता थिए । कार्यक्रममा प्रहरीले सुरक्षा नदिए हामी आफैं सुरक्षा दिन्छौं भन्ने उनको अठोट थियो ।

उपसंहार अघि

भोलिपल्ट ११ बजे जलेश्वर पुग्यौं । अवस्था सामान्य थियो । ट्रयाक्टरमा मानिसहरू ल्याइँदै थिए । करिब १ बजे स्थानीय हाइस्कुलको चउरमा आमसभा सुरु भयो । हाम्रा सुरक्षाका लागि महेन्द्र राय र उनका ५–७ जना मानिस लठ्ठी लिएर मञ्चनजिकै बसेका थिए । महेन्द्र ६ फिटभन्दा अग्ला मानिस थिए र शारीरिक रूपमा बलिया थिए । सभाको अगाडि श्रोता थिए । तिनको पछाडि प्रहरी थिए र प्रहरीको पछाडि ५०–६० जना युवाको जत्था थियो । कार्यक्रम सुरु भयो । एकै छिनमा प्रहरीभन्दा पछाडिको जत्थाले होहल्ला गर्दै हामीविरुद्ध नारा लगाउन थाल्यो । यो देखेपछि महेन्द्र राय र उनको टोली नारा लगाउनेविरुद्ध जाइलागे । रायले झम्टेपछि ती भागाभाग गरे । तर, फेरि एकै छिनमा प्रहरीको पछिल्तिर आइपुगेर होहल्ला गर्दै हामीतिर ढुंगा प्रहार गर्न थाले । मैले स्थिति बिग्रन थालेको महसुस गरेँ । लोकेन्द्रजीलाई मैले भनें, ‘अब हामी चाँडो भाषण टुङ्ग्याएर पूर्वकार्यक्रमबमोजिम गाडीबाट काठमाडौं जाऊँ ।’ त्यो झुन्डले बाक्लै ढुंगा हान्न थाल्यो । प्रहरीले चाहिँ ‘ढुंगा नहान्’ भन्ने तर अरू केही नगर्ने देखियो । हाम्रा श्रोता उठेर हिँड्न थाले । हामीले पनि कार्यक्रम छोट्याएर समापन गर्‍यौँ ।

लोकेन्द्रजी, पशुपतिजी, हेमबहादुर मल्ल, मोहम्मद मोहसिन र म सभास्थलबाट निस्कियौं । नजिकै प्रमुख जिल्ला अधिकारीको घर थियो । प्रजिअकी श्रीमतीले हामीलाई देखिछन् । उनले चिया खान अनुरोध गरिन् । हामी उनको घरको माथिल्लो तलामा गयौं । एकै छिनमा प्रजिअ आइपुगे । उनले भने, ‘हजुरहरू यहीँ मेरै आवासभित्र बस्नुस् । बाहिर स्थिति ठीक छैन ।’ यत्ति भनेर उनी तुरुन्तै बाहिर निस्किए । हामीलाई ढुंगा हान्ने टोली हाम्रो नाम लिँदै घर खोज्दै हिँडिरहेको रहेछ ।

हामीभन्दा पछाडि रहेका खेमराज पण्डित, राजेश्वर देवकोटा, पद्मसुन्दर लावतीलगायत साथीहरू नजिकैको रेडक्रस भवनमा गएछन् । ढुंगा हान्ने हूल रेडक्रस भवनभित्रै गएछ । हूलले खेमराज पण्डितलाई निर्घात पिटेर, मर्‍यो भन्ने ठानेर घरको बरन्डामा फालिदिएछ । त्यो हूल लावतीलाई पनि खोज्दै गयो । उनको स्वभाव निडर थियो । उनी आँट र हिम्मतका धनी थिए । र, लावतीले उनीहरूलाई ‘म विष्णु लिम्बु हो । किन चाहियो तिमीहरूलाई’ भनेछन् । उनी यसरी बँचे ।

पण्डित, देवकोटालगायत साथीहरू भाग्यले बाँचेछन् । करिब २ घण्टासम्म त्यो हुल्याहा झुन्डले आतंक मच्चायो । सायद काकतालीले प्रजिअको घर नपुगेको भए हामी पनि बाँच्ने थिएनौं । बेलुका प्रजिअ घर आइपुगे । उनीसँग हाम्रो प्रश्न थियो, ‘यति सानो हुल्याहा झुन्डलाई पनि नियन्त्रणमा लिन किन नसकेको ?’ प्रश्नको जवाफमा उनी इमानदार थिए । उनले भने, ‘हजुरहरूलाई थाहै छ, देशमा के हुँदै छ । म त एउटा कर्मचारी मात्रै हुँ । म सकेसम्म हजुरहरूलाई बचाउँछु ।’ त्यो रात ११ बजे केही सहयोगी साथ लगाएर हेमबहादुर मल्ललाई सिमाना कटायौं । उनको ज्यानको सुरक्षा भएपछि हामी राति १ बजे जिपबाट काठमाडौंतिर लाग्यौं । त्यसबखत सरकारको एउटै नीति थियो— जसरी भए पनि राप्रपालाई राजनीतिक शक्तिको रूपमा उठ्न नदिने र उठ्ने प्रयास गरे जिल्लाजिल्लाबाट खेद्ने । अझै दाङमा त म, जोगमेहर श्रेष्ठ, विश्वबन्धु थापा र मोहम्मद मोहसिनलाई झन्डै सफाया गरिसकेका थिए ।

हिमालयको उचाइ र इच्छुमतिको दुर्गन्ध

कुनै पनि व्यक्तिको वैचारिक प्रतिबद्धताको मापदण्ड संघर्षको अवस्थामा नभई सत्तामा पुगेपछि मात्रै थाहा हुन्छ । शक्तिमा नपुगुन्जेल प्रजातन्त्रवादी/अग्रगामी र भ्रष्टाचारविरोधी भाषण गर्न सजिलो हुन्छ । तर, यी मान्यताप्रतिको प्रतिबद्धता र परीक्षा सत्तामा पुगेपछि मात्रै अवगत हुन्छ । हामीमाथि हमलाको त्यो शृंखला चल्दा देशका प्रधानमन्त्री थिए— सन्तनेता कृष्णप्रसाद भट्टराई । काठमाडौंमा उनीसँग भेट भयो । मैले हामीमाथिका हमलाका घटना बयान गरेँ । साबिकझैं उनले त्यसलाई ठट्टेउलो पारामा उडाए । उनले भने, ‘डाक्टर साब, यस्ता सानातिना कुरामा ध्यान दिनु हुँदैन छोडिदिनुस् ।’ तर, म र अन्य साथीहरूका लागि दुई दिनमा दुईपटक मृत्युसँगको त्यो जम्काभेट सहज थिएन ।

हमलाबाट डराएर हामी कोठाभित्र बसेनौं । दुवै राप्रपा देशका विभिन्न ठाउँमा आभसभा गर्दै गयौं ।

इतिहासमा राजनीतिक नेतृत्व एउटा उचाइमा पुगेपछि त्यहाँ अडिन नसकेर तल झरेका थुप्रै उदाहरण छन् । हाम्रो देशको राजनीतिक इतिहास पनि यस्तै छ । यसको उदाहरण अहिलेको सरकार नै छ सबैसामु । दुई वर्षअघि यो सरकार र यसको नेतृत्वको उचाइ झन्डै हिमालय पर्वतजस्तो सफा र अग्लो देखिन्थ्यो । आज यो सरकार काठमाडौंको दुर्गन्धित इच्छुमती (टुकुचा) को तहमा पुगेको छ, जहाँ इमानदारी र नैतिकता माथिदेखि तलसम्मै सखाप भएर जाँदै छ । यस सरकारको विरोधमा हजारौं युवा वाक्क भएर स्वतन्त्र रूपमा सडकमा उत्रिनुपर्ने अवस्था सिर्जना भएको छ । यो शुद्धीकरणको प्रयास नयाँ पिँढीको चेतावनी हो । नयाँ पिँढीको चेतावनीलाई उपेक्षा गर्नु भनेको आफ्नो अस्तित्व आफैं समाप्त पारौं भन्ने दिशामा अग्रसर हुनु हो ।

-लेखक राप्रपाका अध्यक्ष हुन् ।

प्रकाशित : असार १३, २०७७ ११:३८
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?