गन्धे झार

‘नयाँ साल २०५६ को हार्दिक मंगलमय शुभकामना ।’ मैले ओछ्यानमुनिबाट पोस्टकार्ड झिकेर हेरें । पोस्टकार्डको पछाडि मुक्तकसहितको शुभकामना थियो । देब्रेपटि लेखिएको थियो— प्रेषक दीपेश थापा । दाहिनेपट्टि प्रापक– चिनीमाया लामा ।
घाम ओइलाएर गयो । पुसको धङधङी आधाउधी बाँकी थियो ।

‘चिनीमाया एक अँगालो ढोड लेरा त ।’ आमाको आवाज आएपछि कार्ड सिरानीमुनि घुसारें । बारीमा गएँ । आफ्नो हरियो अस्तित्व गुमाउदै जानुपरेको पीडामा झार त्यसैत्यसै लत्रिएको देखिन्थ्यो । त्यसमाथि हिउँदको धूलोले साम्राज्य जमाएको थियो । छपक्क । मैले गन्धे झारको मसिनो फूल चिमोटेँ । फूलबाट निस्केको हरक मेरो श्वासनली हुँदै फोक्सोमा पुग्यो । लामो श्वास छोडेँ । फेरि तानेँ । फेरि छोडेँ । मलाई मज्जा लाग्यो । यसरी गन्धे झारको हरक सुँघ्न मभन्दा दीपेश खप्पिस थियो ।

‘बारीको पाटापाटा दिदीसँगै मेलामा उभिँदादेखि यसको हरक सुँघेको हुँ । म यो झार सुँघेरै हुर्कें । सबैबाट उपेक्षित यो झार र म उस्तै हुँ ।’ दिपेश भन्ने गर्थ्यो । त्यसयता गन्धे झार मेरो पनि आदत बनेको थियो । तर ऊ गायब भएको महिनौं भइसकेको थियो ।
मैले एक अँगालो ढोड बटुलेँ । टाउकोमा राखेँ । सरासर गोठतिर गएँ ।

गोठको मध्यभागमा चुल्हो थियो । बाले तीनवटा ठूला ढुंगा बटुलेर चुल्हो बनाउनुभएको थियो । चुल्होको दुई प्रयोजन थियो । एउटा बंगुरलाई चारो पकाउन । अर्को जाँड बिग्रियो भने रक्सी पार्न । त्यस बिहान आमाले ठूलो फोसीभरि कर्कलोको फाँडो पकाउनुभयो । र, मकैको जाँड बसाल्नुभयो । मेरो ड्युटी भनेको चुल्होमा आगो लगाउनु । रक्सीको भान तात्दै गयो । ढोड ह्वार्र सल्कने । निभ्ने । दिमागमा पनि त्यस्तै ह्वार्र केही बल्थ्यो । फेरि निभ्थ्यो ।

‘दीपेश कहाँ गयो होला ?’

‘के ऊ आफ्नो एक्लो आमालाई छोडेर जान सक्छ ?’

मेरो दिमागमा प्रश्नहरूको रिले चलिरह्यो ।

म सधैं ऊ आउने बाटो कुर्थें । बिहानको कक्षा चल्दासँगै स्कुल जान्थ्यौं । झिसमिसेमा लामो पाइला चाल्दै ऊ आउँथ्यो । लामा हातगोडा थियो उसको । दुब्लो । धतुरो फूलको जस्तो थियो, शरीरको रङ । सुलुत्त परेको नाक । कैला लाम्चा आँखा । कफी रङको नरम कपाल । ऊ हाँस्दा देब्रे गालामा खोपिल्टा पर्थ्यो । फुर्केचौरमा बस्थ्यो । आमा र दिदीसँग । उसको बाबु इन्डिया पलायन भएका थिए ।

‘मैले सम्झेदेखि बुबालाई देखिनँ । बुबाको अनुहार कस्तो छ ? उहाँ किन फर्कनुभएन ? केही थाहा छैन । आमालाई सोध्छु । मौन बस्नुहुन्छ । किन हो गाउँलेले पनि अनौठोसँग मलाई हेरेजस्तो लाग्छ ।’ गहिरो सास लिँदै दीपेश भन्थ्यो । उसको आँखामा गुनासो हुन्थ्यो । आमाप्रति । बुबाप्रति । गाउँलेप्रति ।

ढुंगाको एकपाखे अग्लो घर थियो दीपेशको । टायलको छाना भएको । घरको एउटा कुनामा बाख्रा बाँधिन्थ्यो । कुखुरा छोपिन्थ्यो । अर्को कुनामा ओछ्यान हुन्थ्यो । घरको पश्चिम कुनामा ढुंगाको चुल्हो थियो । उसकी दिदी सबेरै चुल्होमा तावा बसाल्थी । गहुँको सुक्खा रोटी पोल्थी । ह्यामानको ढुंगाको सिलौटामा नुन खुसार्नी पिन्थी । सुतीको नरम कपडामा रोटी पोको पारेर राख्थी । अनि मेलामा जान्थी । कहिले मकै गोड्न । कहिले कोदो टिप्न । उसकी आमा पनि बिहानैदेखि बनीमा गएकी हुन्थिन् । दीपेश बाख्रालाई स्याउला झुन्ड्याउँथ्यो । चल्लालाई कनिका छर्थ्यो । घर बढार्थ्यो । ओछ्यान मिलाउँथ्यो । दिदीले पकाएर राखेको रोटी नुन खुसार्नीमा चोपेर खान्थ्यो । अनि स्कुल हिँड्थ्यो । ऊ मेरो सहपाठी थियो । स्कुलमा ऊ अलिक झोँक्की छात्राको रूपमा परिचित थियो । उसलाई धेरै कुरासँग चित्त बुझाइ थिएन । रक्सी पिएर कक्षामा आउने मास्टरसँग सबैभन्दा बढी क्रुद्ध हुन्थ्यो ।
–हेडसरको कमजोरी हो । यस्तो शिक्षकलाई कारबाही गर्नुपर्छ । तर किन केही गर्दैनन् ?

–हाम्रो स्कुल किन साहित्यिक कार्यक्रम आयोजना गर्दैन ?

–सन्तु दाइलाई निकालेर लेखापाल सरको गाउँलेलाई किन पियनमा राखेका ?

–अरे, मेरो नाम छ, दीपेश थापा । तर तिनीहरू किन मलाई कैले भन्छन् ?

–हाम्रो कुकुरलाई छिमेकी किन लात्ताले भकुर्छ ?

–मेरो बुबा आए नि नआए नि गाउँलेलाई के मतलब ?

दीपेशभित्र असन्तुष्टिका बक्ररेखाहरू थियो ।

‘चिनीमाया, मलाई यो संसारमा कसैप्रति सम्मान जाग्दैन । विश्वास पनि लाग्दैन । कोही मलाई बुझ्दैनन् । मलाई बुझ्ने तैँ एउटा छस् ।’

मलाई भेट्दा प्रायः ऊ गुनासो गर्थ्यो । रिस पोख्थ्यो । माया जताउँथ्यो ।

शैक्षिक सत्र २०५६ । कक्षा ९ मा उक्लिएको वर्ष । त्यस दिन हामी कक्षामा ज्यामितिको साध्यमा अलमलिएका थियौं । रिजाल सर हाम्रो दिमाग भुट्दै थिए ।

‘सर एक छिन हामी विद्यार्थीहरूसँग बैठक गर्छौं ।’

कक्षाको ढोकामा छ जना केटा उभिएका थिए । तिनीहरूको ओठमाथिको धारिलो जुँगा प्रस्ट देखिन्थ्यो । तीमध्ये होचो केटाले अनुमति माग्यो । रिजाल सर अकमकिए । केटाहरू ह्वार्रै कक्षामा पसे ।

‘विद्यार्थी भाइबहिनीहरू, अभिवादन । म साम्देन मोक्तान । क्रान्तिकारी विद्यार्थी संगठनको जिल्ला अध्यक्ष । हाम्रो संगठन विस्तारको क्रममा छ । तपाईंहरू पनि हाम्रो संगठनमा आबद्ध हुन सक्नुहुन्छ । संगठनले स्कुलका विकृति विसंगतिविरुद्ध आवाज उठाउँछ । विद्यार्थीको जायज माग पूरा गर्न विद्यालय व्यवस्थापन समितिलाई दबाब दिन्छ ।’

श्यामश्वेत वर्णको साम्देनले आफ्नो पुटुक्कको हात निकै जोडले हल्लायो । उसको थेप्चो नाकको पोरा फुल्यो । जोसिएर भाषण गर्दा ऊ निदाएको जस्तो देखियो । त्यस दिन हाम्रो कक्षाबाट चार जना साथीले विद्यार्थी संगठनको सदस्यता लिए । दीपेश थापा, फूल लामा, सावित्री भण्डारी र सुनबहादुर घिसिङ । ‘अब स्कुल सिस्टममा आउँछ । सधैं यिनीहरूले मनपरी चल्दैन ।’ घर फर्किंदा दीपेशले आफ्नो सिन्काजस्तो हात हावामा हल्लायो ।

‘यिनीहरू त माओवादी होइनन् र ?’ मैले सोधें सानो स्वरमा । म दीपेशको सास भेटिने गरी हिँडिरहेकी थिएँ ।

‘होइन । अघि सुनिनस् ? यिनीहरू क्रान्तिकारी विद्यार्थी संगठनका हुन् ।’ दीपेश विश्वस्त थियो ।

त्यसपछि उसको व्यस्तता निकै बढेर गएको थियो । हाम्रो भेटघाट पातलियो । पछिल्लो चार महिनादेखि ऊ अनियमित थियो स्कुलमा ।

‘सुन । म उपाध्यक्ष भएँ । अहिले पाँचवटा गाविस हेर्छु । हटिया, हर्ना, आमभञ्ज्याङ, गढी र चुरियामाई ।’

ऊ कहिले क्रान्तिकारी विद्यार्थी संगठनले आयोजना गरेको जनकपुरको आमसभामा पुग्थ्यो । कहिले काठमाडौंको आमसभामा । त्यस वर्ष उसले कक्षा ९ को वार्षिक परीक्षा दिएन ।

एकपटक साँझको समयमा ऊ हाम्रो घरमा आएको थियो । चुल्हो छेउमा बसेर उसले आफ्नो दुवै हात मोलिरह्यो । निकै हतास देखिन्थ्यो ।

‘अर्को आमसभा विराटनगरमा छ । तर मलाई जान मन छैन ।’ दीपेशले भन्यो । उसको आँखा दन्दनी सल्किरहेको दाउरामा
केन्द्रित थियो ।

‘किन ?’

‘साम्देन मोक्तान मारिएछ । टाउको एकातिर । जीउ अर्कोतिर ।’

दीपेशले एकै सासमा भन्यो । आमाले हातले आफ्नो मुख छोप्नुभयो । मेरो आङबाट कम्पन छुट्यो । साम्देन मोक्तानको श्यामश्वेत अनुहार सम्झिएँ ।

‘अहिले धुइँपत्ताल मेरो खोजी भइरहेको छ रे । तर म आमा र दिदीलाई छोडेर जान चाहन्नँ ।’ अगुल्टो चलाउँदै दीपेशले भन्यो । आमाले भान्साको ढोका ढप्काउनुभयो ।

‘के तिमी माओवादी भयौ ?’ मैले सासले सोधें ।

‘हो । त्यतिखेर मैले क्रान्तिकारी विद्यार्थी संगठनको सदस्यता लिएको थिएँ । यो माओवादीकै भ्रातृ संगठन रहेछ । अहिले द्वन्द्व बढेर गएको छ । संगठन छोड्दा माओवादीबाटै कारबाहीमा पर्छु । नछोड्दा पुलिस प्रशासनको कारबाहीमा पर्छु । मेरो लागि दुवैतिर मृत्युको कुवा छ ।’

दीपेशको आँखामा भयको सर्को देखियो । ऊ त्यस रात केही नखाई निस्कियो । हुरी जसरी आयो । गयो ।

तीन महिनापछि ।

म टेस्ट परीक्षामा पास भएँ । एसएलसी तयारी गर्नु थियो । शान्ताराज सरसँग ट्युसन पढ्न जान थालेकी थिएँ हटियामा । त्यस बिहान म साढे ७ बजे घरबाट निस्किएँ । आधा बाटोमा सम्बिका भेटिई । ऊ पनि सँगै परीक्षाको तयारी गर्दै थिई । अघिपछि भन्दा निन्याउरो देखिई ।

‘ओइ । के भयो ?’

ऊ चुपचाप हिँडिरही ।

‘किन चुप छेस् ? के भयो ? भन् न ।’

उसले चुप्पी साधेको देखेर म हैरान भएँ ।

‘हिजो फापरबारीमा शाही सेना र जनमुक्ति सेनाको भिडन्तमा दीपेश मारिएछ । बाले बिहानै रेडियोमा सुन्नुभएको ...।’
सम्बिका वाक्य पूरै नगरी दौडिई बेपत्तासँग । मेरा पैताला जड भए । मानौं, मेरो मुटुको वजन एकाएक बढेको छ । त्यो छाती फुटाएर निस्कूँजस्तो गर्दै छ । त्यसपछि मैले सम्बिकालाई पछ्याइनँ । फरक्कै फर्किएँ घरतिर ।

उत्सव रहेछ जीवन, मनाउन जाने
आँसु पनि मोती बन्छ, खसाउन जाने
कहिलेकाहीँ निर्जीव त्यो, तस्बिर अनि
मूर्ति बोल्छ
लियोनार्दोले झैं मोनालिसा बनाउन जाने

फेसबुक स्क्रोल गर्दै थिएँ । कसैले मुक्तक पोस्ट गरेको रहेछ । प्रोफाइल चेक गरें । समुद्रको तस्बिरलाई प्रोफाइल बनाएको रहेछ । नाम सागर । मकवानपुर । मैले ग्यालरी सर्च गरें । खाली थियो ।

‘हेलो, नमस्ते । म चिनीमाया मकवानपुरबाट । कहिलेकाहीं गजल लेख्छु । तपाईंको मुक्तकले मन छोयो ।’
म्यासेन्जरमा पाँच हरफ लेखिपठाएँ ।

‘ममी खाजा के छ ?’ मेरो एघारवर्षे छोरोको आवाजले म तानिएँ । ऊ स्कुलबाट आइपुगेको थियो । मोबाइल बन्द गरेर भान्सामा पसें । साँझको धन्दा सकाएर फेसबुक खोलें । म्यासेन्जरमा दुई–चारवटा नोटिफिकेसन रहेछ । सागरको रिप्लाई देखें । क्लिक गरें ।

‘हेलो । चिनीमाया । मलाई चिन्यौ ? म दीपेश । दीपेश थापा । अहिले मलेसियाबाट ।’