कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२३.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५५

बेपत्ताकी डाई

स्टिल गिलासमा पानी, थालमा भात र कचौरामा दाल । छोरोलाई भनेर अङ्नामा राख्छिन् आमा । त्यसपछि रोइनाले खाइरहेछन्, जसरी फरक्क फर्केर हेर्छिन् । १८ वर्षदेखि लगातार अङ्नामा राख्दा थाल थोत्रिएछ । कचौरा कुच्चिएछ ।
नवीन विभास

छोरो ‘टुप्लुक्क’ आइपुग्ला कि भनी १८ वर्षदेखि बाटो हेरिरहेकी एउटी आमा आफूले खानुअघि छोरालाई खाना पस्केर अङ्नामा राखिदिन्छिन्  । रातदिन छोरा–खोजरत उनै दाङ सिस्सन्याकी ६९ वर्षीया आमाको एक दिनको दैनिकी हो यो  । त्यो एक दिन अर्थात् २०७६ पुस २८ को ।

बेपत्ताकी डाई

बिहान १०ः५७ बजे

सिस्वागँन्ज्रिनेर पुगेपछि उनका खुट्टा एकाएक ‘मूर्ति’ बन्छन् । लगत्तै उनको मुखबाट झर्छ, ‘गँन्ज्री ओराइल ट के भ्युरा फुलैल बा !’
आज त भ्युरा फुलाएको सिस्वागँन्ज्रीमा थारू बस्ती माछा मार्न निक्लनुपर्ने हो । तर, सिस्वागँन्ज्री त तालमा परिणत भइसकेको छ ।
हिँड्न आनाकानी गर्नेदाया खुट्टानेर कालो कुकुर लुट्पुटिन्छ । त्यसपछि ‘कुइँकुइँ’ गर्छ ।


‘कहाँ जैना हो मच्छी मार ? आब डेउटन का चर्हैना, का खवैना पहुनन् ? टलवक मच्छी खरिडना पैसा नै हो,’ देउतालाई चढाउने र पाहुनालाई खुवाउने माछासँगै थारू सामूहिक जीवन गँन्ज्री यादमा बतासिन्छिन् ।


सिर्गोट्या स्वरमा ‘सक्ख्या’ सुसेलेको कहाँनेर ? बलदेव उपाध्यायको कमैया ठगुसँग ‘पिरम’ मा पर्नुअघि मन माझेको बाँसघारी कहाँनेर ? परिवार, गोत्यार र टोलले भ्युरा फुलाएको कहाँनेर ? ठम्याउन झन् मुस्किल हुन्छ– कहाँनेर हो, दिल दिएको ठगुलाई भेटेको ?


कुकुर भुकेपछि सिस्वागँन्ज्री सेकुरिटीरत सिसौ डालीबाट काग भुर्र उड्दै अर्को डालीमा सर्छन् ।


‘भ्युरा फुलाएको गँन्ज्रीमा भोलिपल्ट माछा मार्न जान तयार’ उही भयानक रात आँखामा फर्केपछि करिब १०० मिटर दक्षिणमा अवस्थितघर जान उनका खुट्टा धान कुटिरहेको ढिकीजसरी पुकुलढ्याक पुकुलढ्याक गर्न थाल्छन् ।


उनको साथी अर्थात् कालो कुकुर घरी अघि लाग्छ त घरी पछि ।

बिहान ११ः१३ बजे


अङ्नाबाट एक हूल गिउँरा भुर्र उड्छन् । पछ्याउँदै एकजोर बुर्‍या–आँखा गिउँरासित लिची डालीमा लक्कु खेल्छन् । ठीक त्यसैबेला सिर्गोट्या सिसौडालीमा सुसेल्छन्, ‘स्याऽऽऽस्याऽऽऽ स्याऽऽऽस्याऽऽऽ ।’


कुकुर एकदुई आखर भुक्छ ।


सिर्गोट्याबाट तिनका आँखा फर्केर अङ्नाका थाल, कचौरा र गिलासमा बस्छन् ।


अग्ली र पातली । तर,धेरै फल्दा कुप्रिएको आरु हाँगा भएकी उनको साँवलो अनुहारभर च्याउ उम्रेका छन् । पिडौला र पाखुराका मयूरसमेत जाडोले ‘झाँक्री’बसिरहेछन् ।


सूर्य ठीक माथि देखापरेपछि हुस्सुले होस हराउँछ । चिउडोमा बायाा हात टेको लगाई कम्तीमा १० मिनेट अङ्नामै घाम ताप्छिन् । २० मिनेटपछि कलेजी–रङे गट्या भुइँमा राख्छिन् । आँखा अल्झन्छ—सेतोरङे गोन्याबाट एक्लाएक्लै बाहिरिएका त कतिले बाहिरिन साइत कुरिरहेका धागोमा ।


कौरा खाइरहेका ल्हौरा र ल्हौरिया–गुनगुन गायब हुन्छ । के सम्झेर कुन्नि ? सुनसान भकारामा पुग्छिन् । झोक्राइरहेको मेवा–बोट हेर्छिन् । भकारामा न गाई/गोरु छन् न तिनका जीउमा बसेर झिँगा र किर्ना खाँदा ससिल्याउने सिर्गोट्या । ‘च्याङ्फा’ दाङ पसेपछि भकारा सुनसानिन थालेका छन् ।


‘ख्वाइएऽऽऽ !’


खोकेको आवाज पछ्याउँदै उनको दाया हात गोभन्नामा पुग्छ । सास फेर्दासमेत ‘गोभन्ना चुँडिए केले गोन्या अड्याउने’ भनेर ‘हेक्का’ राख्नुपर्ने बेला खोक्दाखेरि छाम्ने नै भइन् ।


एक छिनपछि भकाराबाट घरभित्र जान्छिन् । एकतले घरको छानोमा ढुंगा खसेजस्तो आवाज आएपछि झस्कँदै हेर्छिन् । खपटाले आउने बर्खा धान्लाजस्तो छैन । तर, छानो फेर्ने हब्बा छैन ।


उत्तर–दक्षिण फर्केको परम्परागत थारू घरभित्र पसेपछि डेहरीनेर पुग्छिन् । अस्टिम्की चित्र नाच्छन् । पूर्वोत्तर कुनाको डेहुरारमा ठिंग उभिन्छिन् । लगत्तै डेहरीनेर ।


दलिनमा भौका तुर्लुंग झुन्डिएको छ ।


भौकामा आँखा जुध्नेबित्तिकै दाया हात छातीमा पुग्छ । त्यसपछि खुट्टामा । बन्दुक कुन्दाको चोटले छातीमा रगत जमेको छ भने खुट्टा हिँड्न अन्कनाउँछ । बलात्कारपछि गुप्तांगबाट बग्न थालेको रगत–कुलो जारी छ ।


आमा–मन भन्छ, ‘मतलमाथि भए,मेरो रोइनालाई कोले खाना पस्किदेला ?’

दिउँसो १२ः३७ बजे


खुबै फलेको आँप–बोटनेर टोलाउँदै छिमेकीले समेत ‘रोइनाले कति खाँदो हो’ भनेका हुन् । रोइनाले रोपेको आँपघर अगाडि आमालाई सम्झाउँदै ठिंग उभिएको छ । भित्रबाहिर गर्दा रोइना सम्झेर उही आँपको बोटमा अडेसिन्छन् । आँप–बोटमा अडेसिएर अङ्नामा खाना पस्केको थाल हेर्दै पुरानो याद बल्झन्छ—करिब ६९ वर्षअघिको कुरो हो ।


बतासको सुइँसुइँमा सुत्केरी व्यथावाल आमा चिच्याहट खापिन्छ । करिब अढाई घण्टापछि नवजात शिशु रुवाइ ।
अनि ?


आमा चिच्याहट रोकिन्छ ।


बतास चलिरहेको बेला जन्मेकी नवजात शिशु नाउँरहन्छ, ‘बटासी ।’


ढिकी कुटेजसरी छोरा–खोजमा बतासिइरहेकी उनै आमा त हुन्, बटासी ।


जहाँ गँन्ज्री त्यहाँ थारू बस्ती । चिरामा पानी, बाँसघारी, काँसघारी, खर्सेट्टी झाँडी, रूखपातवाल भूभागलाई थारूले गँन्ज्री भन्छन् त ‘पहारी’ ले सोता । सिस्वागँन्ज्रीमा साना–ठूला कदे चिरामा पानी बास बस्छ । पानी–बासी माछा छन् । तिनै चिरामा दसैँलगत्तै सेउला, सोत्तर, बेश्रम्मा, मकैडाँठ, पराल, घाँसलाई ढुंगाले अचेट्छन् । दुई–चारकिला ठोक्छन् । गँन्ज्रीमा भ्युरा फुलाउँछन् । परिवार, गोत्यार र टोलले भ्युरा फुलाएको ‘चिनो’ लाउँछन् । माघ लाग्नुभन्दा दुई दिनअघि डुक्नीले पानी फाल्दै हेल्कामा चरिङ्ङे, गुइँटना, बाम जातका माछा र गंगटा मार्छन् । माघ १ गते एकाबिहानै नुहाइ–धुवाइपछि माछा र अक्षतासाथ मटवाँकहाँ पुग्छन् । देउतालाई माछा चढाउँछन् ।


जिम्दार परशुराम उपाध्यायको कम्लरीलाई ल्हौरिया भन्छन् । बिस्तारै परशुराम तीनपुस्ते ‘जिम्दार आँखा’ ले डस्छन् । भन्न थाल्छन्, बठिनिया ।


एक दिनको कुरा हो ।


दिल दिएको ‘ठर्‍या’ ठगुसँग बठिनियाले घरजम गर्छिन् । तीन–चार थारू महिलाले दुई–तीनवटा सियो टुप्पाले पिडौलामा एकसाथ खोप्छन् । खोपेको भागमा चिनी, गोबर, कोइला घोलेर दल्छन् । त्यसपछि ? पिडौलामा मयूर बस्छन् । पिडौलामा झाँक्रीजसरी काँपिरहेका ती मयूर त्यसै बेला बास बसेका हुन् ।


पिडौलामा मयूर बसेपछि बटासीलाई ‘जन्नी मनै’ भन्छन् त बटासी–पति ठगुलाई ‘ठारू मनै’ ।


बटासी चार छोरा र तीन छोरीका आमा बन्छिन् । कान्छा साउदीबाट ‘बाकस’ मा फर्कन्छन् । कान्छी बुहारीले दुई वर्षपछि अर्को घरजम गर्छिन् । अहिले नातिनी उनै बुहारीसँग छिन् ।


माइली छोरीको लक्ख्वारमा बिहे भएको छ ।


साइँला बेपत्ता । बाँकीमध्ये कति बच्पनमै त कति तन्नेरिन थाल्दा मास छर्छन् ।

दिउँसो ३ः११ बजे


घरदेखि दुई सय मिटर पूर्व पुगेलगत्तै बटासी–खुट्टामा ब्रेक लाग्छ । ठीक त्यसैबेला चारतला घरको छतबाट टाउकोमा कुनै जिनिस फुट्ट खस्छ । कागे हग्यो भनेर छाम्छिन् । चिसो लाग्छ । घरको चौथो तलामाथि टाइसुट र दारीवाल अधबैंसे पान चपाउँदै छन् ।
गट्याले पुछ्दै भएभर गाली गर्छिन् । तर, भुइँबाट त्यति माथि त्यो गाली टाइवालाकहाँ कसरी उक्लन सक्नु !


समय फेरिन्छ । जिम्दार जग्गामा झन्डा गाड्ने पार्टी नै सरकारमा पुग्छ । पुलिस पठाउँछ । अँधियावाल थारू खेदेर जिम्दार, जग्गा दलाल र झन्डा गाड्नेवालले ‘प्लटिङ’ गर्छन् ।


‘कठ्ठें हो, ठगुक जोट्लक ? कठ्ठें रगेड रगेड मुँस मर्लक ? लाल झन्डा गर्लक कठ्ठें हो,’ पति ठगुले जोतेको, खेदीखेदी मुसा मारेको, हसियाँ हथौडा–अंकित रातो झन्डा गाडिएको अँधिया खेत कहाँनेर हो भनेर सम्झन कोसिस गर्छिन् ।


ठगुले जोतेको खेतमा अग्लाअग्ला घर उभिएका छन् त कति उभिन तर्खरिंदै । झन्डा गाड्ने ‘कमरेड’ बोली कानमा ‘रिप्ले’ हुन्छ, ‘जग्गा कसको ? जोत्नेको । घर कसको ? पोत्नेको ।’

दिउँसो ३ः२९ बजे


‘डाई, भुँख लागल ।’


जुँगा उस्तै । आँखा उस्तै । कपाल उस्तै । बस्, कमैया छाडी फर्निचरमा काम थालेका रोइना ‘आमा, भोक लाग्यो’ भनिरहेछन् ।
भात पस्केर दिँदा अडेसिएको आँपको फेदमा हात ठोक्किएपछि बटासी ब्युँझन्छिन् ।


लामो अन्तरालपछि रोइना आमा सपनामा आउँछन् । पहिले सपनामा ‘धेरै देखेर’ होला, आमा सपनामा रोइना आउन छाडेको ।
आँपको फेद अडेसिएर घाम ताप्दा झमक्क निदाएकी हुन् ।


आँखा मिच्दै बटासी जुरुक्क उठ्छिन् ।


भित्र पसेर बरीनेर उभिएर भन्छिन्, ‘टुऽऽऽरटुऽऽऽर टुऽऽऽर टुऽऽऽर ।’


‘कोट्कोट्’ गर्दै जवाफ दिने भाले बरीमा छैनन् ।


दिवंगत नाति र बुहारी सम्झन्छिन् ।


सरासर तुर्लुंगिएको ‘भौका’नेर जान्छिन् ।


कमान्डर कासन कानमा फेरि बज्छ, ‘फायर !’


बन्दुके गोलीले कालिज भुइँमा भुट्ट खसेजसरी भौका भुइँमा खस्छ । एकपालि होइन । सयौंपालि । डेहरी फुटाएर धान रेल्लाएको नि सयौँपालि ।


हो, उही भौका झिकेर हेर्छिन् । छन्–खुट्टामा लाउने सिल्टीका कारा, चिर्‍वा, पैरी । खुट्टाको औंलामा लाउने भिछा । हातमा लाउने ककनी रटर्‍र्या । कानमा लाउने झिल्मिलिया । रोइनाको जिन पाइन्ट र प्लास्टिकले बेरेको बिजोर चप्पल । कोन्टीभित्र पसेको ‘दुब्लो उज्यालो’ मा रोइनाको पाइन्ट र चप्पल–बाटो भएरआमा–मन भक्कानो भएर ओरालिन्छ ।

१.
कुरो २०५८ पुस २७ गते मध्यरातको हो । अर्थात् सबभन्दा ठूलो पर्व ‘माघ’ मनाउन थारू गाउँ नै भोलि माछा मार्ने, पर्सि सुँगुर काट्ने र निकुर्सि ‘सखी ए हो, माघक पिली गुरी जाँर’ गाउने ।


मध्यरातमा ‘ढ्याङ्ङ ऽऽऽ’ आवाजसँगै बन्दुकभित्र पस्छन् । ‘भरेभोलि’ भएकी बुहारी कोन्टीमा चिच्याउँछिन् । लगत्तै छोरा रोइना ।
सानो छँदा धेरै रोएकाले साइँला–पुत्रको नाउँ राखिदिएका हुन्, रोइना ।


मध्यरातमा बुहारीको इज्जत र छोराको ज्यान जोगाउन अनुनय गर्छिन् । एकपालि होइन, सयपालि । त्यही अनुनय दुई वर्षपछि पति बचाउन दोहोर्‍याउँछिन् । तर, उनको छातीमा तेर्सिएर बन्दुक सर्त सोझिन्छ, ‘...दिन्छस् भने तेरो पोइ बच्छ ।


नत्र ...।’ उनले तुलामा ‘इज्जत’ र पति ‘प्राण’ राख्छिन् । पति प्राण भारी लाग्छ ।


त्यसलगत्तै डेहरी दायातिर रक्तमुछेल ठगु ढल्छन् त बायातिर बलात्कृत बटासी ।


‘म्वार ट साँस किल बा, का कर मुव नै डेल्या !’ बन्दुक बाटो लागेको डेढ घण्टापछि मुस्किलले निक्लेको ठगु–बोली बन्दुकजसरी पड्कन्छ । उपचार–अभावले एक महिनापछि ठगु ‘माथि’ लाग्छन् ।


त्यो मध्यरात लुगासमेत लाउन नदिई बन्दुकले रोइना लान्छन् । भोलिपल्ट गँन्ज्रीमा माछा मार्न तयारिएका डुप्का र हेल्का तितरबितर भएका छन् ।


कोन्टीमा चिच्याउने रक्तमुछेल बुहारी र नाति चार दिनको अन्तरमा नफर्कने बाटो लाग्छन् ।

२.
‘चप्पल !’


भौनी आवाजसँगै हुस्सुले हुस्सिएको खर्सेट्टी झाँडीतिर दगुर्छन् ।


‘रोइनाको चप्पल ।’


बन्दुकले रोइना लगेको भोलिपल्ट झाडीनेर एउटा चप्पल हिलो र रगतले लटपटिएको भेटिन्छ । रोइना नै भेटिएजसरी उत्तानो परेको बाया चप्पल नियाल्छन् । एक साताअघि घोराहीमा साठी रुपैयाँमा किनेको भोटाक्या चप्पलको दाया पनि खोज्छन् ।
रोइना खोज्दै बन्दुक–खाना पुग्छन् ।


बुट्कामा ‘बेरी’ लिएर छोरा–खोजमा निक्लेकी बटासी बन्दुक–खानामा ‘छोरा भोकायो होला’ भन्दै अनुनय गर्छिन्, ‘छावा भँखाइल हुई ।’


‘मा...बूढी, निक्लिइस् कि उडाइदिम् ।’


बन्दुक नाल छातीमा सोझ्याएपछि बेरी बन्दुक–खानामै छोडेर निक्लन्छिन् ।


भोलिपल्ट फेरि पुग्छिन् । भन्छन्, ‘फोटो लिएर आ बूढी । फोटो नहेरी कसरी चिन्ने, तेरा छोरो ।’


नागरिकता बनाउँदा खिचाएको एउटा पानीफोटो हात पार्छिन् । वल्टाइपल्टाइ पारेर भन्छन्, ‘ह्याँ छैन, बूढी ।’


‘कहाँ जाई ?’


‘तेरो छोराको हाम्ले ठेक्का ल्याछम् ?’


थचक्क बस्छिन् ।


बटासीलाई फुटबल बनाएर बन्दुकले गेट निकाला गर्छन् ।

३.
भौकामा राखिएका रोइना सामानमा आमामन ओरालो झरिरहेको बेला ‘बडाई’ भन्दै भतिज खुसे ख्वास्स पस्छन् ।


खुसे र रोइनासँगै हुर्केका हुन् । कमैया बसेका हुन् । खुसे बन्दुकबाट संयोगले बाँचेका हुन् । अहिले त बन्दुक यति ‘थारू–फोबिया’ छ भने त्यो जुगको के कुरा !


भौकासँग भक्कानिएकी बटासीलाई सम्झाउन खुसे कोसिस गर्छन् ।


जिन्दगीमा खिचाएको उही नागरिकतावाल पानीफोटो पनि बन्दुक–खानामा गायब भएपछि आमाले खुसे हेर्दै रोइना–तिर्खा मेट्छिन् ।
भौकामा सामान राखेर दलिनमा झुन्ड्याउँदै खुसे सोध्छन्, ‘बडाई ! काठमान्डुसे कहिया अइली ?’
‘परौं ।’


छोरा–खोजमा काठमाडौं पुगी बटासी फर्केकी हुन् ।


काठमाडौंको बेपत्ता परिवारको कार्यक्रममा बटासी देख्छिन्, ‘दौरासुरुवाल’ वाल प्रधानमन्त्री, जिम्दार जग्गामा लालझन्डा गाड्ने कमरेडका सुप्रिम कमान्डर र आफ्नो छोरा बेपत्ता पार्ने सरकार नाइके । काँटीकुटी ‘जिम्दार’ का पनि जिम्दार लाग्छ । आफ्नो छोरा बेपत्ता पार्ने, आफ्नो र बुहारीको इज्जत लुट्ने ‘बन्दुक’ जस्तो लाग्छ ।


त्यसपछि ?

बटासीलाई भन्कारा छुट्छ ।


त्यसपछि ?


दुई छोरा बेपत्ता पारिएकी आमाले माइक खोसेर बोलेको बोलीबाहेक अरू उनको कानमा बज्दैन– ‘छोराछोरीका मोबाइल आधा घण्टा मात्रै ‘स्विच अफ’ हुँदा ‘कहाँ गए होलान्’ भनेर कति चिन्ता लाग्छ, आमाबालाई ? २०/२२ वर्षसम्म छोराछोरी बेखबर हुँदा हामी कसरी बाँचेका छौँ ? सुत्नुअघि आधा सेकेन्डमात्र भए नि तपाईंहरूले हाम्रो ठाउँमा आफूलाई राखेर हेर्नुहोला ।... कहिलेसम्म पर्खने ? न्याय कहिले पाउने ? अहिल्यै जवाफ चाहियो ।’

बेलुकी ६ः१३ बजे


स्टिल गिलासमा पानी, थालमा भात र कचौरामा दाल । छोरोलाई भनेर अङ्नामा राख्छिन् । त्यसपछि रोइनाले खाइरहेछन्, जसरी फरक्क फर्केर हेर्छिन् ।


१८ वर्षदेखि लगातार अङ्नामा राख्दा थाल थोत्रिएछ । कचौरा कुच्चिएछ ।


भित्र पस्नुअघि पतिको किरिया नहुँदासम्म बाटोमा खाना राखिदिएको सम्झन्छिन् । सम्झन्छिन्, चोखिएको दिन ‘आब जिन अैहो’ भनेर बाटो बन्द गरेको पनि । रोइना ?


न जिउँदो, न मरु खबर छ । १२ वर्षमा त खोला पनि फर्कन्छ भन्छन् । तर, १८ वर्ष बिते पनि रोइना फर्केका छैनन् । छोरा–खोजमा घाइते बटासी–गोडा अझै थाकेका छैनन् । एकदिन छोरो ‘टुप्लुक्क आउनेछ’ भनेर ‘आमामन’ पलाइरहन्छ, ‘डाई ! निके बा ? मै ट अइलुँ, कहटी एक रोज रोइना घुमी ।’ छोरालाई अङ्नामा खाना राखिदिएपछि बल्ल आफूले खान्छिन् । तर, आज ? नखाई ओछ्यानमा घोप्टो पर्छिन् । कुखुरा बस्ने बरीनेर कुकुर कुइँकुइँ गर्छ । ठीक त्यसैबेला जिम्दार–टीभीले कुकुर कुइँकुइँलाई ओभरल्याप गर्छ, ‘प्रधानमन्त्री ओली रसत्तारूढ दल अध्यक्ष दाहाल उपचारार्थ सिंगापुर उडे भने प्रमुख विपक्षी दल नेता देउवा अमेरिका भ्रमणरत छन् ।’


(लेखक ‘जनयुद्ध’ का बेला केही समय भैरवनाथ गणमा बेपत्ता बनाइएका थिए । यस कथामा प्रयुक्त थारू भाषाका शब्द जस्ताको तस्तै राखिएको छ ।)

प्रकाशित : माघ २५, २०७६ ११:३६
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?